بخشی از مقاله
چکیده
طرح هادی روستایی از جمله طرحهای عمران روستایی است که میتواند نقش بنیادی و زیربنایی در توسعهی همه جانبه مناطق روستایی داشته باشد. پژوهش حاضر درصدد است که نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای پیش روی اجرای این طرح را با بهره-گیری از تکنیک SWOT مورد بررسی قرار دهد. در این مطالعه اجرای طرح هادی در پنج روستای بخش مرکزی شهرستان همدان که طرح هادی در آنها اجرا و خاتمه یافته است، از ابعاد داخلی و خارجی مورد مطالعه و آسیبشناسی قرار گرفته است.
جامعه آماری تحقیق را کلیه سرپرستان خانوارهای روستایی، روستاهای منتخب تشکیل میدهند که از بین آنها 120 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب شدهاند. همچنین در این تحقیق از نظرات مدیران روستاهای منتخب نیز بهره گرفته شده است. پرسشنامه مهمترین ابزار جم ع آوری اطلاعات در تحقیق حاضر بود که براساس پیش نگاشتههای تحقیق تدوین و روایی صوری آن توسط گروهی از متخصصان توسعه روستایی بررسی شده و پایای آن نیز با محاسبه ضریب آلفا کرونباخ - مقدار - 0/86 تأیید شده است.
نتایج بدست آمده نشان میدهد از دیدگاه خانوارهای روستایی و مدیران روستا ساماندهی معابر و خیابانهای روستا، ساماندهی جویها و نهرهای روستا و بهبود وضعیت ظاهری و سیمای روستا از مهمترین نقاط قوت و عدم اعتماد روستاییان به مجریان طرح هادی، عدم توجه به بافتها ی قدیمی روستا و آشنایی محدود طراحان با محیط و زندگی روستایی از مهمترین نقاط ضعف داخلی اجرای طرح هادی در مناطق روستایی میباشند.
همچنین مکلف بودن شوراها و دهیاریها به همکاری با بنیاد مسکن در تهیه و اجرای طرح هادی براساس قانون، توجه دولت به محرومیتزدایی از مناطق روستایی و سابقه طولانی اجرای طرح هادی در روستاهای کشور از مهمترین فرصتها و حاکمیت نگرش فیزیکی و کالبدی در اجرایطرح هادی، ضعف مدیریت در حفاظت از دستاوردهای فیزیکی طرح و غفلت مشاوران و مجریان طرح از محیط طبیعی روستاها از مهمترین تهدیدهای خارجی پیش روی اجرای طرح هادی در مناطق روستایی هستند.
مقدمه
روستاها با توجه به نقشی که در توسعه ملی دارند، از جایگاه ویژهی در برنامه ریزیهای توسعه برخوردار هستند ؛ از این رو، دولتها از طریق سیاستگذاری در قالب برنامه های عمرانی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، با اهداف مرتبط و در پی ایجاد تغییر و تحول و دستیابی به شرایط مطلوب زیستی در سکونتگاههای انسانی، به اجرای طرح ها و پروژه های عمرانی دست می یازند.
یکی از این طرح ها، طرح هادی روستایی است که براساس اهدافی که برای آن تعیین شده است، هدایت روند توسعه کالبدی روستایی را بر عهده میگیرد - بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1388، . - 139 به عبارتی این طرح با هدف بهبود وضعیت کالبدی روستاهای کشور تهیه و به مرحله اجرا در میآید.
تهیه و اجرای طرح هادی روستایی با هدف هدایت و کنترل رشد و توسعه فیزیکی روستاهای واجد شرایط از سال 1366 با مسئولیت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و زیر نظر معاونت عمران روستایی و در راستای بهبود یکی از مسایل و مشکلات اساسی روستاهای کشور یعنی نابسامانی وضع کالبدی و کیفیت نامناسب مساکن روستایی در حال اجرا می باشد
در چند دهه اخیر برای تعداد قابل توجهی از روستاها به خصوص روستاهای پرجمعیت طرح هادی تهیه و در تعدادی از آنها به اجرا گذاشته شده است. اجرای این طرح از جمله اقداماتی است که در بهبود نسبی زندگی و علاقه مندی بیشتر روستاییان به ماندن در مناطق روستایی مؤثر بوده است.
احتمالاً اولین پژوهش در زمینه طرح هادی روستایی، مطالعه منصور وثوقی است که در سال 1367 در استان همدان انجام گرفت. نارضایتی روستاییان به خاطر طولانی شدن انجام عملیات، انتخاب فصل نامناسب برای اجرای طرح، خدماتی بودن اشتغال ایجاد شده، عدم موفقیت در کنترل مهاجرت ها به خاط ر ناتمام ماندن طرح ها و رضایت نسبی روستاییان از اجرای طرح از یافته های مهم این تحقیق بود.
شارع پور - 1370 - ، اثرات اقتصادی و اجتماعی اجرای طرح بهسازی را در چهار روستای استان آذربایجان شرقی بررسی نموده است. از جمله نتایج مهم این مطالعه می توان به عدم شناسایی خوب نیازهای اولیه روستای یان توسط طرح هادی، طولانی شدن مدت اجرا، محدود شدن مشارکت روستای یان به کمک مالی آنها و ناهماهنگی بین افراد دست اندرکار طرح در هنگام اجرا اشاره کرد.
عظیمی و جمشدیان - 1384 - ، به این نتیجه رسیدند که اجرای طرح هادی روستایی باعث پیشرفت نسب ی زندگی مردم و افزایش امیدواری آنها به سکونت در روستاهای برخوردار از این طرح شده است.
عنابستانی - 1388 - ، در پژوهشی نشان می دهد که اجرای طرح هادی باعث امیدواری روستاییان به سکونت در روستا و به لحاظ خدمات رسانی موفق بوده است، درحالی که به لحاظ زیست محیطی و جلب مشارکت مردم چندان توفیقی حاصل ننموده و به دلیل اشکا لات موجود در فرایند تهیه و اجرای طرح ها، مردم و مسؤولان خواستار بازنگری در اجرای آن هستند.
نصیری - 1388 - ، در پژوهشی نشان می دهد که اجرای طرح هادی روستایی باعث بهبود وضعیت سکونتگاه های روستایی در منطقه مورد مطالعه شده است.
مطالعه زرافشانی و همکاران - 1389 - نشان می دهد طرح هادی در پنج حوزه مسائل زیربنایی، مسائل اقتصادی، اجتماعی، ایجاد امکانات رفاهی، مدیریت روستایی و مسائل بهداشتی مشکل دارد. در واقع عمده فعالیت طرح هادی به ساماندهی معابر بر اساس نقشه ای که بدون مشارکت مردم تهیه شده و مقاوم سازی ساختمان ها محدود شده است.
از جمله اقدامات مهمی که می تواند به تقویت و پایداری آثار این گونه طرح ها کمک شایانی نماید، نظارت و ارزشیابی آن ها می باشد. اگرچه از زمان اجرای طرح های هادی در مناطق روستایی کشور نزدیک به چند دهه می گذرد، ولی به نظر می رسد که در ارتباط با آسیب شناسی اجرای این طرح ها بررسی های اندکی صورت گرفته است. لذا پژوهش حاضر با هدف شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدهای این طرح از دیدگاه مدیران روستا و اهالی روستا که در واقع ذی نفعان اصلی اجرای طرح هستند، صورت گرفته است.
روش تحقیق
مطالعه حاضر از نوع پژوهشهای کمی و به لحاظ هدف در زمره تحقیقات کاربردی است که به روش توصیفی و بر پایه راهبرد پیمایش انجام پذیرفته است. گردآوری دادهها با استفاده از پرسشنامه و پرسشهای میدانی صورت پذیرفته است. بر اساس پیشینه نگاشتههای تحقیق پرسشنامه تدوین و روایی صوری آن توسط گروهی از متخصصان توسعه روستایی بررسی شده است.
برای سنجش پایای آن نیز از مقیاس آلفای کرونباخ - مقدار - 0/86 استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را کلیه اهالی سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان همد ان که طرح هادی در آنها اجرا شده و خاتمه یافته و همچنین مدیران روستایی این روستاها تشکیل می دهند . طبق آخرین آمار بنیاد مسکن شهرستان همدان تا پایان بهمن ماه سال 1389 اجرای طرح هادی در 12 روستای بخش مرکزی همدان خاتمه یافته است که از بین 12 روستا، پنج روستا به عنوان نمونه انتخاب شده است.
جهت نیل به اهداف تحقیق، ابتدا با توجه به منابع و اطلاعات اسنادی موجود و همچنین مصاحبه مهمترین نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای پیشروی طرح هادی روستایی شناسایی و در مرحله بعد از طریق نظرخواهی از اهالی و مدیران روستا اولویت بندی آن ها انجام شد. در آخر با تنظیم ماتریس SWOT اولویتها مشخص و راهبردهای مناسب به منظور تقویت نقاط قوت و ضعف طرح هادی روستایی ارائه شد.
تجزیه و تحلیل SWOT در ابتدا به عنوان ابزاری برنامه ریزی مقدماتی فعالیت های تجاری به کار گرفته شد، اما بعد مؤسسات ملی، آموزشی و سایر سازمان ها آن را به صورت رایج در نخستین گام فرایند برنامه ریزی به کار گرفتند. این ابزار می تواند در گسترش و توسعه خدمات و برنامه های جدید، ارزیابی ارزش این خدمات، برنامه ها، پروژه ها و ایده های جدید و سایر موقعیت های که نیاز به تصمیم گیری دارند، مفید باشد
مدل SWOT یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درونی سیستم با فرصت ها و تهدیدات برون سیستم است. از دیدگاه این مدل یک استراتژی مناسب قوت ها و فرصت ها را به حداکثر و ضعف ها و تهدیدها را به حداقل ممکن می رساند
جدول -1 ماتریس SWOT و چگونگی تعیین راهبردها
نتایج تحقیق
- نتایج تحلیل درونی طرح هادی روستایی
در این قسمت با توجه به دیدگاههای خانوارها و مدیران روستایی مهمترین نقاط قوت و نقاط ضعف طرح هادی روستایی مورد مطالعه قرار گرفته است.
نقاط قوت اجرای طرح هادی روستایی
براساس نتایج بدست آمده از دیدگاه خانوارهای روستایی ساماندهی معابر و خیابانهای روستا - میانگین 3/85 و انحراف معیار - 0/671، ساماندهی جویها و نهرهای روستا - میانگین 3/98 و انحراف معیار - 0/742 و بهبود وضعیت ظاهری و سیمای روستا - میانگین 4/09 و انحراف معیار - 0/788 و از دیدگاه مدیران روستا افزا یش تمایل به سرمایه گذاری در روستا - میانگین 4/41 و انحراف معیار - 0/668،
