بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری آثار اقتصادی بسیاری بر کشورها میگذارد که تعیین این اثرات بر سیستم اقتصادی این امکان را فراهم میسازد که به نقش بسیار مهم آن در پیشرفت وضع اقتصادی پی برد. در این زمینه آثار اقتصادی گردشگری را به آثار مستقیم، غیرمستقیم و القایی تقسیمبندی میکنند. در این زمینه سنجش تأثیرات غیرمستقیم و القائی با کمک میزان اثر ضریب تکاثری سنجیده میشود. در این راستا در این پژوهش، به محاسبه ضریب تکاثری توریسم در استان خراسان رضوی با استفاده از تعداد و درجه هتلها پرداخته شد که ضریبی برابر با 1,96 به دست آمد. ضریب بهدستآمده، بیانگر آن است که میزان پولی که هر توریست در هتل هزینه میکند، 1,96 برابر در تولید ناخالص ملی تأثیرگذار خواهد بود.
مقدمه
هماکنون در بسیاری از کشورها مشاغل گردشگری بهعنوان موتور رشد اقتصادی و توسعه محسوب میگردند .[1] بسیاری از دولتها در سرتاسر جهان بر نقش و اهمیت گردشگری بهعنوان منبعی برای ایجاد درآمد و اشتغال پی بردهاند. درنتیجه بسیاری از آنان مناسبات خود را جهت بهرهگیری از مزیتهای نسبی این فعالیت، توسعه دادهاند
صنعت گردشگری حتی در میان کشورهای درحالتوسعه نیز بهعنوان نیرویی مولد برای رشد اقتصادی و فرهنگی شناختهشده است. به عبارتی گردشگری، یکی از پویاترین فعالیتهای اقتصادی عصر حاضر به شمار میرود که نقش مهمی در توسعه پایدار محلی ایفا میکند
طبق شواهد ارائهشده توسط سازمان جهانی گردشگری، گردش مالی صنعت گردشگری جهان باارزش سرمایه یک هزار میلیارد دلار از گردش مالی صنایع مهمی چون نفت و خودروسازی فراتر خواهد رفت این فرآیند دستیابی کشورهایی نظیر ایران که از جاذبههای وسیع گردشگری برخوردار هستند با یک درصد ارزش گردش مالی این صنعت، سالانه درآمدی حدود 20 میلیارد دلار به همراه خواهد داشت که برای اقتصادهایی نظیر اقتصاد ایران، این رقم قابلتوجه است و میتواند تمامی فعالیتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار دهد
در این زمینه اثر تکاثری گردشگری بهعنوان یکی از رایجترین مفاهیمی است که برای برآورد اثرات اقتصادی حاصل از گردشگری به کار گرفته میشود. بر این اساس هدف از پژوهش حاضر تخمین ضریب تکاثری توریسم بر اساس تعداد و درجه هتلهای استان خراسان رضوی است. در راستای هدف پژوهش، ابتدا در مبانی نظری به تشریح جایگاه گردشگری در اقتصاد و ضریب تکاثری توریسم پرداخته میشود و در ادامه به تخمین ضریب تکاثری توریسم در استان خراسان رضوی پرداخته میشود.
مبانی نظری
رشد و گسترش گردشگری ازجمله پدیدههای مهم اواخر قرن بیستم است که با سرعت در قرن جدید ادامه دارد. بالا رفتن سطح درآمد، افزایش ایام فراغت، تغییرات و نگرشهای جدید به مفاهیم زندگی و ضرورت تأمینهای بینالمللی ایجاب میکند که گردشگری بهشدت گسترش و توسعه یابد.
درواقع گردشگری یکی از بخشهایی است که عامل ایجاد تغییرات اساسی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها بوده و امروزه بهعنوان یک فعالیت پویای اقتصادی از آن نامبرده میشود. این فعالیت امروزه بهعنوان بزرگترین و متنوعترین فعالیت در دنیا بهحساب میآید، در بسیاری از کشورها این فعالیت پویا را بهعنوان منبع اصلی درآمد، اشتغالزایی، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی میدانند این فعالیت میتواند با ایجاد تغییر در مؤلفههای مختلفی مانند اقتصادی، جمعیت و فرهنگ و خصوصیات دیگر اجتماعی، در تغییرات فضایی شهرها مؤثر باشد
گردشگری در بستر محیط جغرافیایی صورت میگیرد که متشکل از محیط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی است. هر یک از این دو محیط متشکل از عواملی هستند که بهنوعی بر گردشگری تأثیرگذار است و از آن تأثیر میپذیرد. گردشگری میتواند اثرات متفاوت و قابلتوجهی در منطقه گردشگر پذیر بر جای بگذارد. این اثرات میتوانند اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و زیستمحیطی باشند. با توجه به پیچیدگی و همچنین گستردگی فعالیتهای گردشگری اثرات ناشی از آن نیز ابعاد بههمپیوسته بسیاری دارند که باید در مطالعه اثرات گردشگری به آنها توجه شود .[8] در این راستا در ادامه به بیان جایگاه گردشگری در حوزه اقتصادی پرداخته شده است.
اقتصاد و گردشگری
نقش گردشگری بهعنوان منبع جدیدی برای ایجاد اشتغال، افزایش درآمدهای ارزی، افزایش درآمدهای دولتی و تقویت زیرساختهای اجتماعی در مطالعات مختلف مورد تائید قرار گرفته است .[9] گردشگری در یک کلیت در برگیرنده جریانی از مدرییت، تولید ملی و توسعه اشتغال
دانشکده حسابداری و مدرییت
سرمایه، انسان، فرهنگ و کنش متقابل میان آنها است که در فضاهای جغرافیایی آثار مختلفی بر جای میگذارد .[10] بهتبع ورود گردشگران به مکانهای مختلف جغرافیایی، آثار اقتصادی مختلفی نیز بر اشتغال، درآمد و دیگر جنبههای اقتصادی نمایان خواهد شد. تأکید بر مقوله اقتصادی در فضاهای جغرافیایی جهت توسعه و رفاه ساکنان محلی اهمیت گردشگری را دو چندان می کند. این خود مستلزم سیاستگذاریهای کلان اقتصادی در سطح جهانی در خصوص گردشگری است که آن را به امری جهانی بدل میکند . درواقع بعد اقتصادی این فعالیت نخستین جنبهای بود که توجه سیاستگذاران و محققین را بهسوی خود جلب کرد و به دلیل بازده مناسب این بخش، تمایل به گسترش آن همه گیر شد
اهمیت و عظمت گردشگری به ایجاد فرصتهای شغلی و درآمد محدود نمیشود. بلکه در صورت برنامهریزی و توسعه از پیش اندیشده شده، گردشگری قادر است منافع مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیطی و سیاسی را ایجاد و سهم قابلتوجهی را در توسعه ملی ایفا کند. به عبارتی به بهبود شاخصهای عدالت اجتماعی، ارتقا سطح زندگی، رفاه عمومی و تعادل و توازن منطقهای منجر شود. در مواردی کارشناسان اقتصاد منطقهای، گردشگری را بهعنوان تنها عامل استقرار منابع و توسعه مناطق کمتر توسعهیافته دانستهاند . اگر منافع گردشگری در سطح جوامع و مناطق یک کشور بهدرستی توزیع شود می تواند زندگی مردم را بهبود بخشد
به همین دلیل توسعه گردشگری بهویژه در کشورهای کمتر توسعهیافته، عامل مؤثری در مقابله با فقر است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری و رونق اقتصادی و درنتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی میشود
در حال حاضر شاهد تبدیل گردشگری به یکی از اثرگذارترین صنایع جهان هستیم .[16] این فعالیت با تکیهبر پتانسیلهای تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، طبیعی و تجاری مناطق مختلف، رشد و گسترشیافته و بسیاری از نواحی جهان به این فعالیت ازنظر اقتصادی وابسته هستند . بهطوریکه حجم مبادلات بینالمللی گویای آن است که بیش از 20 درصد مبادلات با جریان گردشگری آغاز میگردد و در برخی کشورها درآمدهای ناشی از آنیکی از منابع عمده در جهت تقویت اقتصاد ملی روزافزون آنها میشود
هنگامیکه اثرات گستردهتر فعالیت گردشگری را در دنیا بهحساب آوریم، پیشبینی میشود که این فعالیت در 6/5 تریلیون دلار از اقتصاد جهانی مشارکتی غیرمستقیم داشته باشد و حدود 260 میلیون شغل نیز در ارتباط با این فعالیت هستند کهحدوداً یک شغل از هر 12 شغل بر روی کره زمین است. این آمار برای سال 2011 حدود 6/3 تریلیون دلار از کل ناخالص داخلی جهانی، 255 میلیون شغل، 743 میلیارد دلار در سرمایهگذاری و 1/2 تریلیون دلار مشارکت در صادرات بوده است. این آمار برابر است با 9 درصد تولید ناخالص جهانی، یک دوازدهم اشتغال، 5 درصد از سرمایهگذاری و 5 درصد از صادرات است.
گردشگری در حوزه اقتصادی توسط اقتصاددانان ازنظر عرضه و تقاضا، تراز پرداختها، مبادلات خارجی، اشتغال، درآمد ملی و آیندهنگری اقتصادی و سایر موضوعات موردبررسی قرار میگیرد.[13] در این راستا سازمان جهانی جهانگردی پنج محور عمده را برای اندازهگیریهای اقتصادی استاندارد پیشنهاد میکند الف - درآمد و افزایش GNP و GDP ب - ورود ارز خارجی ج - اشتغال د - ضریب تکاثر ه - درآمدهای دولتی .[19] در ادامه به تشریح ضریب تکاثر پرداخته میشود.
ضریب تکاثر توریسم
اقتصاددانان، آثار اقتصادی گردشگری را به آثار مستقیم، غیرمستقیم و القایی تقسیمبندی میکنند. اثرات غیرمستقیم و القایی درمجموع اثرات ثانویه نامیده میشوند و آثار اقتصادی کل گردشگری حاصل جمع اثرات مستقیم، غیرمستقیم و القایی است. هر یک از این اثرات میتوانند بهعنوان ضرایب تولید ناخالص یا فروش، درآمد، اشتغال و یا ارزشافزوده اندازهگیری شوند. اثرات مستقیم شامل مخارجی است که توسط گردشگر برای کالاها و خدمات در هتلها، رستورانها، خردهفروشیها و مراکز توریستی
