بخشی از مقاله
چکیده
انسان براساس فطرت الهی خویش همواره در آرزوی تکامل، پیشرفت و بهبود اوضاع خود میباشد، این خصیصه مشمول گذر زمان نگردیده، در همه عصرها و نسلها دستیابی به وضعیت مطلوب و پیشرفت و توسعه مدنظر بوده است. انقلاب اسلامی تحولی بنیادین برای تغییر و دگرگونی اوضاع در مسیر رساندن انسان به رشد و تکامل مطلوب خویش و هدایت جامعه درمسیر پیشرفت همهجانبه و شکوفایی استعدادها و بهرهگیری از ظرفیتها و توانمندیهای بالقوه و بالفعل جامعه میباشد.
امروزه تعارض جدی بین برخی ابزارها، اهداف، ارزشها، معیارها و نتایج توسعه جامعه دینمدار و جوامع معنویتگریز، وجود دارد. از اینروباید جامعه اسلامی ایرانی با یادگیری از تجارب جوامع توسعهیافته مادی، تمدن اسلامی دوران پیامبر و حکومت امام علی - ع - ، کلام وحی، تعالیم معصومین - ع - ، یافتههای علمای اسلام و دیدگاههای مترقی امام خمینی - ره - و رهبری، یک الگوی بومی برای پیشرفت جامعه اسلامی ایرانی که چهار عرصه »فکر، علم، زندگی و معنویت« را در نظر دارد ،ارائه کند.در این مقاله ، یک الگوی پیشرفت بر اساس سخنان رهبر معظم انقلاب برای مدیریت راهبردی پیشرفت بر پایه شاخصهای کلیدی توسعه جامعه و تمدن اسلامی ایرانی بهعنوان راهنما و نقشه راه، تبیین شده است.
-1مقدمه
دستیابی به »نقشه اسلامی ایرانی پیشرفت« در مرحله ی نخست نیاز به فهم و تفاهم نسبت به »مدل دستیابی به نقشه اسلامی ایرانی پیشرفت« دارد، لذا استفاده از هر نوع روش و ابزاری برای هم اندیشی با نخبگان باید در چارچوب این مدل مطرح شود. تجربه ی دهه های اخیر جامعه ی کارشناسی جهت دستیابی به چنین الگوی جامع، پیچیده و راهبردی که بناست در نهایت زمینه ساز طراحی تمدن اسلامی شود نشان از آن دارد که روش های کم اثری مانند برگزاری همایش، مقاله پژوهی، گفتار سنجی و...هدف مورد نظر را پوشش نمی دهد.
وجود جریانات فکری متفاوت و بعضاً متضاد در بین نخبگان حوزوی و دانشگاهی و کارشناسان تصمیم ساز و تصمیم گیر کشور، استفاده ی داوران علمی و مراکز کارشناسی را از مقالات و دیدگاه های گوناگون و احیانا غیر قابل جمع، به حداقل ممکن رسانده، هر چند استفاده از آن روش ها، تنها به عنوان روش مکمل، در تولید نقشه و مراحل پیش نیاز آن - یعنی مدل دستیابی به نقشه - قابل استفاده است. تجربه ی دهه ی اخیر در خصوص طراحی اسناد راهبردی همچون چشم انداز 1404، نقشه مهندسی فرهنگی کشور، نقشه جامع علمی، سند تحول آموزش و پرورش و... مسیر تازه ای را جهت تدوین این نقشه، در برابر جامعه کارشناسی کشور قرار داده است. آنچه به اختصار دراین طرح پیشنهادی آمده چکیدهای از جمع بندی تجارب پژوهشگران راهبردی کشور، با هدف طراحی مدل دستیابی به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است.
-2مفهوم شناسی موضوع
در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چند مفهوم کلیدی به چشم میخورد که با تجزیه موضوع میتوان مهمترین آنها را الگو، اسلامی، ایرانی، پیشرفت دانست.
1. الگو: الگو چارچوب نظری و ذهنی است که پایه و معیار حرکت قرار میگیرد. الگو ،نقشه راه است. رهبری معظم انقلاب اسلامی، الگو را نقشه جامع دانستند که به ما میگوید به کدام سمت و برای کدام هدف داریم حرکت میکنیم. بدون نقشه جامع، دچار سردرگمی خواهیم شد.برای طراحی الگو باید نهضت نرمافزاری و جنبش تولید علم را جدی گرفت ،گفتمانسازی، نظریهپردازی و تئوریپردازی لازم دارد، یک شأن نخبگانی است که باید در دراز مدت تحقق پیدا کند. اتاقهای فکر راه انداخت، نشستهای راهبردی و همایشهای تخصصی برگزارکرد و با فراخوان مقالات و میزگردهای علمی و فعال نمودن کمیتهها و کارگروههای کارشناسی به بررسی موضوع پرداخت و با تعریف و طراحی پروژههای پژوهشی و طرحهای تحقیقاتی به بررسیهای کارشناسی ابعاد،گستره وعمق بیشتری بخشید .
2. اسلامی: اسلامی بودن الگو به معنای استخراج مبانی، چارچوبها و الگوی پیشرفت از منابع و مبانی اسلامی میباشد، مبتنی بر مبانی نظری و فلسفی اسلام باشد، تمامی مراحل و فرایند طراحی و اجرای الگو باید بر خواسته از اسلام باشد. تقلید از اندیشههای غیر اسلامی و چارچوبهای غربی و غیربومی در این زمینه زیانبار است اگر چه استفاده از نقاط مثبت دستاوردهای فرهنگ و تمدن بشری پس از بومیسازی مدنظر خواهد بود.این الگو... اسلامی است، به خاطر اینکه غایات، اهداف، ارزشها و شیوههای کار، همه از اسلام مایه خواهد گرفت، یعنی تکیه ما به مفاهیم اسلامی و معارف اسلامی است.
3. ایرانی: ولی امر مسلمین علیرغم پذیرفتن نگاه کارشناسان و نخبگان در خصوص منظور از ایرانی بودن الگو با شاخصههایی همچون شرایط تاریخی، شرایط جغرافیایی، شرایط فرهنگی، شرایط اقلیمی، شرایط جغرافیای سیاسی ایرانی داشتن تاکید میکنند که: الگوی ایرانی طراحان آن متفکران ایرانی هستند. ما نمیخواهیم این الگو را از دیگران بگیریم، ما میخواهیم آنچه را که خودمان لازم میدانیم، مصلحت کشورمان میدانیم، آیندهمان را میتوانیم با آن تصویر و ترسیم کنیم، این را در یک قالبی بریزیم.
4. پیشرفت: منظور از پیشرفت وجود حرکت، تکاپو و جهش از وضع موجود به سمت رسیدن به وضع مطلوب یعنی چشمانداز یا اهداف بلندمدت و میانمدت است، در این الگو، ایستایی، رکود، توقف و تردید راه ندارد و این پیشرفت باید در مقایسه با رقبای ما مشهود و ملموس باشد و رشد و تعالی انسان محقق شود.
-3فرآیند طراحی نقشه :
فرآیند کلی طراحی نقشه که می توان از آن به »مهندسی نقشه اسلامی ایرانی پیشرفت« نیز تعبیر کرد در دو فاز »صفر و یک«قابل طراحی است. شایان ذکر است که اجرای نقشه که از آن به »مدیریت راهبردی نقشه« تعبیر می شود، خود دارای فرآیند و اقتضائات دیگری است که در اینجا، به آن نمی پردازیم.
-4تعاریف و کارکردها
تعریف واژگان کلیدی در فرآیند مهندسی الگوی پیشرفت همراه با بیان کارکردهای آن عبارتنداز:
.1 الگوی مفهومی مشتمل بر:
.1,1 بیان متغیرها و ریز متغیرهای پیشرفت جامعه با رویکرد تمدن گرا
.1,2 بیان نسبت و ارتباط منطقی بین متغیرها،
.1,3 بیان وزن و »جایگاه« متغیرها در قالب یک منظومه به هم پیوسته.
الگوی مفهومی را می توان نقشه مطالعه و پژوهش تمامی موضوعات دانست که بیانگر نظام فکری طراحان آن و ابزاری موثر در دست طراحان و مهندسان نقشه است تا پیش از ورود در فرآیند پیچیده تولید نقشه - با گستره وسیع و عمیق آن - بتوانند ضمن جلوگیری از ساده انگاری احتمالی، به ساده سازی مفاهیم نقشه در سطوح مختلف مبادرت ورزند.
الگوی مفهومی، از جدال و شقاق فکری نیزکه از مهمترین آفات علمی در حوزه مطالعات راهبردی است جلوگیری خواهد کرد و به عنوان یک منطق کارآمد، اندیشه طراحان و نقشه نگاران را نظم خواهد داد. از این رو، الگوی مفهومی را می توان پایه دو نقشه »پژوهش و اجرا« نسبت به هر موضوعی قلمداد کرد.
2. نظام نامه: در اینجا منظور، »نظام نامه تدوین نقشه« است که بر اساس الگوی مفهومی طراحی شده، امکان هماهنگی فکری و اجرایی را در حوزه مهندسی نقشه اسلامی ایرانی پیشرفت، ممکن خواهد کرد. نظام نامه، شامل سه بخش اصلی »محتوا، سازمان و برنامه« تدوین نقشه است که کانون اصلی محتوای آن را الگوی مفهومی پیش گفته تشکیل می دهد. لذا بیان چرایی، چیستی و چگونگی تدوین نقشه - که مرحله ای پیش نیاز برای ورود در نقشه و طراحی پیچیده آن است - بر عهده نظام نامه می باشد.
بیان پروژه های مطالعاتی، ساختار کارگروه های تخصصی و نیز برنامه زمان بندی شده هر پروژه - و کارگروه مربوطه - ، از کارکردهای اصلی نظام نامه است. وجود نظام نامه تدوین نقشه مهندسی فرهنگی، از نمونه های بارز طراحی مهندسی در کشور است که توانسته است در طراحی سریع تر و دقیق تر نقشه مزبور موثر باشد. آیا برای مهندسی نقشه اسلامی ایرانی پیشرفت که مادر ریز نقشه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است نیازی به نظام نامه تدوین نقشه نیست؟!
3. نقشه اسلامی ایرانی پیشرفت: این نقشه، مشتمل بر سه دسته مفاهیم به شرح ذیل است:
.3,1 مفاهیم پایه نقشه: شامل روش شناسی تولید مفاهیم نقشه،- ارزش ها، مبانی و اصول حاکم بر نقشه، - تعاریف پایه برگرفته از ارزش های دینی، - نظریه های اسلامی پیشرفت در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ناظر به آرمانشهر و وضعیت مطلوب
.3,2 مفاهیم میانه نقشه: شامل الگوی کاربردی و مدل های اسلامی تولید مفاهیم میانه و سازه نقشه،
- نظام شاخص ها و استانداردهای اسلامی در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، براساس مدل ارزش شاخص - منظور شاخصه های برگرفته از ارزش ها است - .
-شناخت پیشینه و حال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشور با هدف وضعیت شناسی محیطی و بیان چالش های فرارو، - شناخت نیازهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشور و طبقه بندی آنها.
.3,3 مفاهیم سازه نقشه: شامل بیانیه رسالت نظام اسلامی در اقامه تمدن نوین، براساس آرمانشهر ترسیم شده،
- چشم انداز نظام اسلامی در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی،
