بخشی از مقاله
چکیده
مسجد به عنوان یک عنصر شهری بسیار مهم در معماری شهرهای اسلامی میباشد و از این رو همواره معماری آن مورد توجه معماران از گذشته تا به حال بوده است. تأثیر رنگ و نور در معماری اسلامی انکارناشدنی است و از اهمیت و گستردگی معنایی زیادی برخوردار است و یکی از عوامل و مولفه های مهم در فضاسازی معنوی و روحانی مسجد و فضاهای مقدس میباشد
مبحت نور در معماری مساجد از مباحث مهم و کلیدی می باشد. باتوجه به اهمیت نور نحوه تجلی نور در معماری مساجد سنتی شیوه بروز و ظهور خاصی دارد. در این مقاله سعی شده که نحوه تجلی نور در معماری مساجد سنتی مورد بررسی قراربگیرد و از آن به عنوان الگو در طراحی مساجد استفاده شود.
مقدمه
»در میان اندام های درونی هر شهر و روستا، نیایشگاه همیشه جای ویژه خود را داشته و دارد و از اندام های دیگر نمایانتر و چشم گیرتر است و از این رو همه جا در مرکز آبادی جای گرفته است« - پیرنیا، 1387، . - 4 تداوم حضور بناهای مذهبی در شکل شهر، از ظهور اولین شهرهای شناخته شده تا امروز، موجب می شود یک شهر اسلامی را نتوان بدون حضور مسجد و دیگر بناهای مذهبی تجسم کرد. این مطالب اهمیت مسجد در معماری یک شهر اسلامی را نشان می دهد اما متاسفانه امروزه به طراحی مطلوب مساجد با توجه به اهمیت آن در معماری یک شهر اسلامی پرداخته نمیشود.
مسجد محل تجلی مجموعه ای از هنرهایی است که مصداق مسلم هنر شهودی است. در مساجد نه تنها دین با هنر ملاقات میکند بلکه مهمترین نمودهای هنر اسلامی معماری مساجد و ویژگی های بارز آن است. تأثیر رنگ و نور در معماری اسلامی انکارناشدنی است و از اهمیت و گستردگی معنایی زیادی برخوردار است و یکی از عوامل و مولفههای مهم در فضاسازی معنوی و روحانی مسجد و فضاهای مقدس میباشد.
با ظهور اسلام بر اهمیت و بهره گیری از نور روز در بناها، بخصوص مساجد به عنوان نمادی عرفانی و نشانه ای از حضور خداوند تلقی می شده که حس خشوع و فروتنی آدمی را در پیشگاه پروردگارش بر می انگیزد. از اینرو سعی می شده به منظور بهرهگیری از نور روز برای شکل دادن به فضای معنوی مساجد، از عناصر معماری سنتی ایرانی برای هدایت هرچه بهتر و مناسب تر آن استفاده شود.
نحوه تلی نور در معماری مساجد سنتی از اهمیت زیادی برخوردار میباشد.
سوال تحقیق
نحوه تجلی نور در فضاهای مسجد چگونه است؟
روش تحقیق
به صورت توصیفی- تحلیلی میباشد.
هدف تحقیق
با ظهور اسلام بر اهمیت و بهره گیری از نور روز در بناها، بخصوص مساجد به عنوان مهمترین بناهای معماری اسلامی افزوده شد. در مساجد، نور روز علاوه بر جنبه عملکردی، به عنوان نمادی عرفانی و نشانه ای از حضور خداوند تلقی می شده که حس خشوع و فروتنی آدمی را برمی انگیزد.
در مساجد امروزی متاسفانه به عنصر نور کمتر توجه می شود، در حالی که عنصر نور نقش کلیدی در معماری مساجد دارد. در نظر میباشد نحوه تجلی نور در معماری سنتی را مورد بررسی قرارداده و از آن به عنوان الگو در طراحی مساجد امروزی استفاده نمود.
تئوری و پیشینه تحقیق
نور و بیان معنا وحقیقت - ماهیت - نور و ضرورت و اهمیت آن در ادیان مختلف
نخستین پدیده رمزآلود در جهان که نمایش بصری دائماً متغیری را خلق می کند نور خورشید است. نور خورشید، نور بدون رنگ، نور خالصی که مظهر وحدت مطلق است پیش از »تفرد«، پیش از آنکه رنگهای نور از هم متفرق گردند. نور همواره رمز »حقیقت« بوده است. »بعد از ورود اسلام به ایران و بینش اسلامی نور منزلتی خاص در بنا پیدا نمود چرا که بینش اسلامی با نور طبیعی نقش به هم پیوسته ای داشت که می توانست معماری را از دل زمین کنده و به عالم بالا و معنوی نزدیک نماید.» «در دیدگاه هنر اسلامی نور یکی از حیاتیترین عناصر در معماری است و با عبور از سطوح شفاف تأثیر زیادی در حس فضایی میگذارد.
نور در معماری سنتی و در فرهنگ اسلامی نمادی از خداوند و وحدت الهی است. به همین خاطر جایگاهی خاص در معماری فضاها به خصوص فضاهای مذهبی مانند مساجد دارد.
نور منبعی است که نه تنها جهت انتشار نور و روشنایی بلکه مقوله ای الهام بخش و مفهومی نیز می باشد. نور خورشید و حرارتش باعث شده است تا انسان نقش قدسی و ملکوتی برای نور قائل باشد و آن را واسطه ای بین عالم ماده و معنا بداند. نور واسطه ای جهانی است که نه تنها به جهان ما روشنی میبخشد بلکه هنر، علم، مذهب و فلسفه را فراسوی مرزهای زمانی و مکانی به هم پیوند می زند. نور کلیدی است در راستای حل نمودن رمزهای عالمی که در آن زندگی می کنیم. پس با توجه به مطالب ذکر شده تأثیرات معنوی نور را میتوان در قالب نمودار زیر خلاصه نمود
یکی از حقایق مرزی، پدیده ی نور، و نقطه ی مقابل آن ظلمت است. از نظر سهروردی تنها چیزی که میتوان نام حقیقت را بر آن نهاد و از بسیاری وضوح نیاز به تعریف ندارد » نور« است. البته منظور او از نور » حقیقت نور« است نه »مفهوم نور.« .از نظر سهروردی طبیعت »نور« امری بدیهی است، زیرا نور چیزی جز ظهور و ظهور چیزی جز واقعیت نور نیست. نور پیوسته هم خود، روشن است و هم غیر را روشن میسازد. سهروردی معتقد است نور آشکارترین پدیده هاست زیرا هر چیز دیگری با توجه به آن شناخته و تعریف می شود او استدلال می کند که »نور« شرط لازم برای رویت اشیا است و لذا »نور« و نه »وجود« باید عنصر تشکیلدهندهی نظریهی هستیشناسی باشد
شکل -1 نورگیرهای دیواره و زیرگنبد مسجد شیخ لطف ا...
در دنیای کهن تأمین روشنایی بیشتر به کمک نور طبیعی انجام میشد و به طور معمول زمان محدودی در هنگام شب، برخی از فضاهای داخلی و هم چنین بعضی از فضاهای بیرونی و فضاهای شهری را به بازی نور مصنوعی با استفاده از انواع چراغدانها و مشعل ها، روشن می کردند.
