بخشی از مقاله
چکیده
مسجد، از یک طرف محل نماز گزاردن و محل عبادت مسلمانان و از طرف دیگر، محل تجلی مجموعه ای از هنرهایی است که مصداق مسلم هنر شهودی است. بعبارت دیگر، در مساجد نه تنها دین با هنر ملاقات می کند بلکه مهم ترین نمودهای هنر اسلامی، معماری مساجد و ویژگیهای بارز آن است. مجموعه ای از جلوه های هنری را می توان در مساجد مشاهده نمود که از آن باید به هنر پرستشگاهی یا هنر قدسی یاد کرد.
این جلوه های هنری عبارتند از معماری، نورپردازی، گچبری، آجرکاری، کاشیکاری، مقرنس کاری، هنر رنگ، خوشنویسی ، فضاآرایی و... در طول نسل ها و قرون متمادی، پاکترین و امن ترین ملجاء برای هنر اسلامی، مساجد بوده است. از آنجا که هنر با نماد آمیخته است و نمادها ماهیت و جوهر هنر را تشکیل می دهند، لذا مجموعه هایی که از هنر در خدمت مسجد قرار گرفته، فراوان است که همگی نماد قرب الهی عبادت کنندگان و آرامش قلبی آنها هستند.
این مقاله در روشی توصیفی- تحلیلی اهمیت نماز جماعت و ارتباط آن با مسجد را بررسی می کند و به واکاوی هنر اسلامی در مساجد می پردازد و نور را بعنوان هنر قدسی که در مساجد به بهترین شکل برای رسیدن به آرامش قلبی بیشتر و قرب الهی به کار گرفته می شوند را تحلیل و به طور نمونه مسجد جامع اردستان را بررسی می کند.
-1 مقدمه
نماز عامل ارتباط انسان با خداوند متعال و زمینه ساز ایجاد آرامش قلبی در وجود اوست. نماز مهمترین فریضه دین اسلام و نماز بزرگترین ذکر الهی است و بر پایی جمعی آن مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. این گونه عبادات سبب شکوفایی فرهنگ دینی در جامعه میشود. این تصور که فلسفه عبادات تنها خودسازی فردی است خطایی آشکار است؛ زیرا هدف اصلی عبادات ساختن اجتماع سالم و معنوی است. به همین جهت، عبادات جمعی در اسلام جایگاهی خاص دارد و فلسفه وجودی مسجد نیز عبادت جمعی است.
با توجه به اهمیت نماز جماعت و شکل گیری مساجد، معماران سعی کردند ارتباطی بین معماری و اسلام برقرار کنند و عرفان اسلامی را در هنر اسلامی نشان دهند. دو نمونه از هنر اسلامی که در مساجد به خوبی به نمایش گذاشته می شوند نور و رنگ می باشد.
نور جلوه ای از حضور ااالله است» ااالله نور السموات و الارض .« زیبایی و بایستگی مساجد از همین تجلیات است. همبستگی نور و روح انسانی به بالارفتن و پرواز اندیشهی مؤمنان می انجامد و بر پریدن از محدودیت ها. تجلی نور را در مسجد اردستان هم شاهد هستیم که در این پژوهش به بررسی آن خواهیم پرداخت.
-2 رکن اول در عبادات، پیداکردن سنت جماعت
رسول - ص - گفت: »یک نماز به جماعت چون بیست و هفت است تنها.« و گفت: هرکه نماز خفتن به جماعت کند، چنان بود که یک نیمه شب احیا کرده باد و هرکه نماز بامداد به جماعت کند، چنان بود که جمله شب احیا کرده بود. و گفت هرکه چهل روز نماز جماعت کند، بر دوام چنانکه تکبیر اولش فوت نشود، دو برائت بنویسند وی را: یکی از نفاق و یکی از دوزخ. و از این سبب بود که هرکه را از سلف تکبیر اول فوت شدی، سه روز خویشتن را تعزیت همی کردی، و اگر جماعتی فوت شدی هفت روز.
-3 اهمیت نماز جماعت
خداوند در آیه 23 سوره بقره فرمان می دهد تا نماز به جماعت برپا شود. از این رو بر »مع الراکعین« تاکید می شود که اشاره ای مستقیم بر حضور یافتن در نمازجماعت از سوی مومنان است.
در کتاب فقه القرآن با اشاره به آیه 238 سوره بقره آمده است که افضل نمازها نماز جماعت است که در ظهر برپا می شود و خداوند در این آیه بر محافظت بر نماز در اوقات آن تاکید کرده و اهتمام خاصی به نماز ظهر که به جماعت خوانده می شود، می نماید.
خداوند بر اقامه نماز به شکل جماعت تاکید می کند و بدان فرمان می دهد. - آل عمران، آیه 43، نساء، آیه - 102 هرچند که فقیهان این فرمان و امر را بر وجوب نماز جماعت حمل نکرده اند، ولی استحباب بلکه استحباب موکد آن را گفته اند.
خداوند در آیات 218 و 219 سوره شعراء از نماز جماعت پیامبر - ص - به صورت خاص یاد می کند که این خود بیانگر اهمیت نماز جماعت است.
عنایت خاص و نگاه ویژه خداوند به راز و نیازهای پیامبر - ص - و نماز جماعت دراین آیات به خوبی نشان می دهد که خداوند به نماز جماعت نگاهی خاص دارد. از این رو با واژه »یراک« این عنایت و نگاه خاص را مورد توجه خوانندگان قرآن قرار می دهد تا آنان نیز به نماز جماعت اهمیت دهند.
این که خداوند در آیه 43 سوره بقره بر اقامه نماز به شکل جمعی همراه با رکوع کنندگان تاکید می کند، خود گواهی روشن بر اهمیت نماز جماعت است. لذا خداوند به مریم توصیه می کند تا نمازهایش را با جماعت بخواند. - آل عمران، آیه . - 43
-4 رابطه نماز جماعت با مسجد
نماز به جماعت از نماز اول وقت هم با فضیلتتر است و پاداش نماز جماعت هر چند مختصر و کوتاه برگزار شود، از نماز فرادا که طولانی بخوانند بیشتر است. در حدیث است: هرگاه عدد نمازگزاران در جماعت، از ده نفر بیشتر باشد، پاداشی نصیب نمازگزاران میشود که قابل بیان و شماره نیست.
-1 نماز جماعت مظهر عظمت اسلام است.
-2 نماز جماعت مبارزه با فردگرایی است.
-3 نماز جماعت عامل نظم است.
-4 نماز جماعت کم خرجترین اجتماعات دنیاست و ...
مسجد، محل زیارت خداوند متعال یعنی مکانی است که انسان با انجام عبادت خالصانه خویش در آن، در اوج تقرب به حق تعالی قرار میگیرد و ملکوت این عبادت و حضور خالصانه در مسجد، به صورت نوری درخشان در تاریکیهای عالم قیامت، برای او جلوهگر خواهد شد. مسجد همانند ستارهای درخشان در آسمان است. سکونت در جوار عرش الهی در فردای قیامت و کسب مغفرت گناهان از خداوند متعال یکی دیگر از فواید و آثار رفت و آمد به مسجد است.
-5 هنر اسلامی و مساجد
مسجد به طور طبیعی در جریان ظهور اسلام و تکامل و توسعه آن در بستر زمان شکل گرفت و نظریاتی منعکس شد که متناسب نیازها و شرایط صدر اسلام تبیین کننده مباحث اولیه درباره ابعاد مختلف مسجد مانند: تبیین و تعریف مسجد، معیارهای ساخت و معماری و فضای آن، شرایط حضور در مسجد، الگوها و هنجارهای رفتاری در مسجد، نقش ها، کارکردهای آن و هم چنین جایگاه مسجد در دین اسلام بوده است.[2] رویکرد هنر اسلامی، بهره گیری از صفاتی ممتاز و گوناگون است که ضمن جامع و کامل بودن حامل پیام فطری باشد . از این رو، حقیقت ظاهر و باطن اشیا و نمودی که در قابلیت های معنایی، مفهومی و رمزی عناصر سازنده معماری نهفته است، ابزاری را برای پیام رسانی مهیا ساخته است.
معماری مسجد، به عنوان مصداقی بارز از تجلی این اندیشه های مأورایی در ساحتی نفسانی، به بهترین وجه در لایه های ادراکی معماری و هنر مسلمانان متبلور گشته است.
