بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای شهری به عنوان مهمترین بستر برقراری تعاملات اجتماعی شهروندان مطرح هستند. هر جامعهای نیز بر مبنای نگرش، فرهنگ، آیینها و پیشینه خویش، شیوه خاصی از تعاملات بین فردی را ترویج میکند. بدیهی است که این رفتارهای اجتماعی نیز، در فضاهای مخصوص به خود، قابلیت رویدادن دارند. از این رو، توجه به معیارهای بومی برای خلق فضاهای عمومی جدید لازم و ضروری مینماید. در این جستار پیجوی آن هستیم که واسطه تحلیل عملکردی فضاهای شهری سنتی کرمانشاه، الگوهای بومی تعاملات اجتماعی رایج در میان شهروندان این شهر را شناسایی و تبیین نماییم. روش اصلی پژوهش در این مقاله به صورت تحلیلی - توصیفی و نوع پژوهش کیفی میباشد. فضاهای شهری سنتی کرمانشاه، دارای قابلیتهای بسیاری جهت برقراری تعاملات اجتماعی به ویژه برای بانوان بوده و هستند.
-1 مقدمه
یکی از اصلیترین مراحل شناخت و تحلیل یک پدیده، تبیین ویژگیهای عمومی و کلی آن پدیده است که به استناد آن ویژگیها - و معیارها و شاخص های برگرفته از آنها - ، میتوان مجموعهای از پدیدهها را زیر یک عنوان قرار داد و به دنبال آن، امکان شناخت مصادیق آن پدیده در فرهنگ ها، جوامع، تمدنها و زمانهای مختلف فراهم خواهد شد. ادبیات حاکم بر مطالعات انسان و محیط نشان میدهد، مطالعه فضای کالبدی مستلزم ملاحظه فعالیتها در آن است . بارکر بر ماهیت جمعی- رفتاری فضاهای فعالیت تاکید داشته است و تعاملات اجتماعی در فضاهای فعالیت را به مثابه قابلیتی برای فضا مورد تاکید قرار داده است. [1] هر جامعه مدنی بر اساس تفکر و فرهنگ و آداب و تاریخ خویش، برای تعاملات اجتماعی خود، شیوه هایی خاص دارد، که این تعاملات نیز به طبع در فضای مخصوص به خود قابلیت ظهور و بروز دارند. علاوه بر اینها، هر نظام اجتماعی نیز، شیوه تعامل اجتماعی خاص خود را معرفی و ترویج میکند. به این ترتیب است که برای طراحی و ایجاد فضای شهری متناسب با تمدن ایرانی، به طرحی نو - و نه تقلید از بیگانگان - و به عبارتی، به روزآمد نمودن تجارب و الگوهای تاریخی نیاز است. [2] بنابراین، به منظور اینکه بتوان در طراحیهای آینده فضایی متناسب با شرایط بومی را خلق نمود که بسترساز رفتارهای مطلوب اجتماعی و مهمتر از همه، تعاملات اجتماعی باشد، لازم است که پتانسیلهای فضاهای شهری شناسایی شوند و از طریق تحلیل فضاهای مذکور، احکام و رویه های طراحی، استخراج و پیشنهاد گردند. از این رو، در ادامه همین جستار، به تحلیل فضاهای شهری در شهر کرمانشاه پرداخته خواهد شد. فضاهای مورد نظر، شامل فضاهای شهری سنتی هستند.
-2-1 روش تحقیق
روش اصلی پژوهش در این مقاله به صورت تحلیلی- توصیفی و نوع پژوهش کیفی میباشد. گردآوری اطلاعات در این پژوهش از طریق مطالعات کتابخانهای و میدانی انجام شده است. در این راستا ابتدا مبانی نظری از منابع کتابخانهای جمع آوری شده و سپس بخش عمدهی تصاویر و سایر داده های مورد نیاز در رابطه با فضاهای شهری کرمانشاه، به روش میدانی تهیه گردیدهاند.
-2 تعریف تعاملات اجتماعی
تعاملات اجتماعی به معنای ایجاد رابطه میان دو تن یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها شود و این نوع واکنش برای هر دو طرف شناخته شده است. بنابراین روابط بدون معنا در زمره این تعریف قرار نمی گیرد. البته تعاریف دیگری نیز برای تعاملات اجتماعی وجود دارد؛ به عنوان نمونه، تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط، میتواند یک موضوع فیزیکی، یک نگاه، یک مکالمه و ارتباط میان افراد باشد که خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیت های متناسب و در نتیجه نقش پذیری مردم در فضا و عضویت آنها در گروه ها و شبکه های اجتماعی است. [3]
-3 تعریف فضای شهری
مطابق اظهار نظر اکثریت قریب به اتفاق کسانی که در مورد فضای شهری سخن گفته اند، تعاملات اجتماعی از ضروری ترین شرایطی است که به استناد آن، یک فضا، فضای شهری نامیده میشود. به عبارت دیگر، وقوع تعاملات اجتماعی، شرط اصلی و ضروری ظهور یک فضا، به عنوان فضای شهری است. [2] تعابیری چون " فضای تجمع اهل شهر، برای بهره برداری از ویژگیهای جامعه مدنی و مشارکت در همه امور شهر [4]، صحنهای که فعالیت های عمومی زندگی شهری در آنها به وقوع می پیوندد [5]، مکان اصلی وقایع و رویدادهایی که نقش خلاق در پیوند امروز با فردا را سامان می دهد . این فضا در برگیرنده چهار عنصر اساسی: ساکنان یا عابران، عناصر انسان ساخت - کالبدی یا فعالیتی - ، روابط - میان افراد و عناصر یا میان عناصر - و زمان می باشد [6]؛ برخی از تعاریف مطرح برای فضای شهری، یا صفات و ویژگیهایی هستند که برای فضای شهری معرفی میشوند. اطلاق "فرآیندی اجتماعی- مکانی" که تمام ساختمانها، اشیاء و فضاهای محیطی و شهری و نیز افراد، رویدادها، روابط میان آنها را در بر میگیرد [7]، تعریف دیگری از فضای شهری است. تعریف دیگر از فضای شهری به بیان کاربرد آن میپردازد: "کاربرد فضاهای شهری، ایجاد آرامش، سرگرمی و محلی برای گردش، فراهم آوردن ارتباط و زمینه معاشرت و امکان تردد میباشد" .[8] به طور کلی، میتوان گفت که تقریبا جملگی محققینی که در مورد فضای شهری سخن گفتهاند، بر جنبه "عمومی بودن فضا" و سروکار داشتن آن با "زندگی عمومی" در "فضای شهری"، به صورت مستقیم تاکید دارند.
-4 رابطه تعامل اجتماعی با فضای شهری
در تعریف فضای شهری، تاکید بر این موضوع قرار میگیرد که: فضایی را میتوان "فضای شهری" نامید که در آن "تعامل اجتماعی" صورت پذیرد. فضای شهری ایرانی این گونه توصیف میشود که: فضاهای شهری ما هر چند ضعیف و مقطعی عمل میکنند، دارای پتانسیلهایی هستند و با شناسایی نقاط قوت و ضعف آنها و تقویت و تشویق زندگی جمعی قابل احیا میباشند. [8] فضای شهری موجب تسهیل روابط اجتماعی و پالایش ساخت اجتماعی میشود . فضای شهری با راهبردهای اجتماعی جامعه مربوط است .[9] فضای شهری فرآیند اجتماعی شدن افراد را تسهیل میکند و عرصه مهم اعمال هنجارها و موازین اجتماعی است. [10] فضای شهری معمولا مکان برپایی آیینها و تجمع و تعاملات اجتماعی و فعالیتهای گروهی و جمعی است. قاعدتا تعریف ایرانیان از آیین، تاریخ، تعاملات و ارتباطات، با تعریف سایر جوامع از این مقولات، از بسیاری جهات، متفاوت است. هر جامعهای آیینها، رسوم، رفتارها، هنجارها و برخوردهای اجتماعی خاص خود را دارد. به این ترتیب، برای فعالیت و برقراری تعاملات اجتماعی و برقراری آیینهایش، فضای خاص خود را نیز طلب میکند.
-5 شناخت شهر کرمانشاه - بستر پژوهش -
شهر کرمانشاه، مرکز استان کرمانشاه است و در غرب کشور قرار دارد. شهر کرمانشاه، در شرق استان کرمانشاه و در 34 درجه و 19 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 7 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته است. در شمال شهر کرمانشاه ارتفاعات پرآو با وسعتی قریب به 2000 کیلومتر مربع، با شیب عمومی بیش از %50 و بلندای بیش از 2000 متر از سطح قرار دارد. رود "قره سو" نیز با فاصلهای اندک از این ارتفاعات، به مانند یک سامانه زیست آبی جذاب و به عنوان عاملی مهم، در افزایش ضریب پایداری و ثبات این مرکز جمعیتی نقش دارد. در مجموع خواستگاه اولیه شهر، در کناره دشت وسیع پای کوه های سخت، در کناره ساحل رود قره سو استقرار یافته و پذیرای شاهراه های ارتباطی ملی- منطقهای میباشد. [11]
