بخشی از مقاله

مقایسه تطبیقی کاربرد نور در مساجد و کلیساهای گوتیکی (نمونه موردی: مسجد نصیرالملک شیراز و کلیسای نوتردام پاریس)

چکیده :

نـور منبـع غــایی جمـال بصــری و لازمـه دیـدن اســت کـه در ادیــان مختلـف، جایگـاه والایــی بـه خصــوص در امـاکن مـذهبی بــه خـود اختصــاص داده اســت و بــه عنــوان غیرمــادیتــرین عنصــر طبیعــت بــرای رهــایی انســان از عــالم مــاده بــه عــالم معنــا اســت کــه ســبب درک حضــور خداونــد مـیشــود. لــذا در ایــن مقالـه بــه بررســی مفهــوم و جایگــاه نـور در ادیــان اســلام و مســیحیت پرداختــهشـده و نظــر دانشــمندان و علمــای مســیحی و مســلمان و همچنــین معمــاران در بســتر تــاریخی بیــان شــده اســت؛ ســپس بــه نقــش نــور در معمــاری کلیســا و مســاجد پرداختــهشــده و بــا اســتفاده از روش تفســیری-تــاریخی و تحلیــل نقشــههــا و شــیوه معمــاری آنهــا در نحــوه انتقــال نــور طبیعــی بــه فضــا و اهمیــت و تاکیــد معمــاران در اســتفاده از نــور طبیعــی در ایــن امــاکن، بــا توجــه بــه اینکــه ورود نــور در معمــاری کلیســاهای گوتیــک از طریــق پنجــرههــای مشــبک صــورت مــیگرفتــه-کــه یکــی از نمونــههــای موفــق آن کلیســای نــوتردام پــاریس شــناخته شــده اســت- نمونــه معمــاری ایرانــی نزدیــک بــه آن در مســجد نصــیرالملک شــیراز مــورد بررســی قرارگرفتــه و در آخــر نتــایج حاصــل و تشــابهات و تفــاوت هــای ایــن دو بنــا -کــه از بناهــای مقــدس مسـلمانان و مســیحیان هســتند- در اسـتفاده از نــور طبیعــی طـی جــدولی تــدوینشـده و بــه ایــن نتیجـه رســیدیم کــه معمـار نــور را در هــر دو مکــان نه تنها برای روشنایی وارد نموده بلکه از آن به جهت بالابردن کیفیت معنوی محیط استفاده کرده است.

کلمات کلیدی: نور، معماری گوتیک، معماری اسلامی، مسجد، کلیسا.

1. مقدمه

خورشید تنها جهان را روشن نمیکند بلکه باید اعتراف نمود که زندگی را نیز پایدار میکند. هنگام طراحی یک محیط جهت ساختوساز، خورشید همیشه مهمترین منبعی بوده که مدنظر گرفته میشود. نوری که خورشید متصاعد میکند و موسوم به نور طبیعی میباشد، نه تنها به ما توانایی دیدن میبخشد، بلکه طرحبندی، زوایای دید، شکل و مادیت بناها و مناظر را نیز به ما دیکته میکند .(1) علیرغم آنچه که در مورد نور به عنوان یک ضرورت

1

فیزیکی بیان شد در واقع، نور صاحب ارزش معنوی و اثرات آن بر کیفیت زندگی انسانهاست به نحوی که در تمامی ادیان، از نور به عنوان عنصری مقدس و معنوی یاد میشود و همیشه از آن به عنوان نقطه مقابل ظلمت و تاریکی، منبع برکت، منشأ حقیقت، نشانه حیات و زندگی و ... نام برده میشود. در مبانی دین اسلام و قرآن نیز به کرات، اهمیت، ارزش و قدسی بودن نور مورد تأکید قرار گرفته است .(2) در دین مسیحیت نیز، نور یا نقش واسطه خداوند را ایفا کرده یا خود به طور مستقیم سمبلی از وجود خداوند بوده است .(3) مسجد و کلیسا دو ساخته برتر معماری هستند که در ادیان اسلام و مسیحیت به عنوان مکانی برای نزدیکی به نقطه وجودی انسان -خداوند- و عبادت او بنا شده اند که هریک به نحوی نور را وارد معماری خود کرده و از آن بهره گرفته اند.

هدف مورد بررسی در این مقاله این است که با توجه به نقش و مفهوم نور در اسلام و مسیحیت نور چگونه در معماری مسجد و کلیسا وارد شده و چه مفهومی از آن را در خود نهفته اند و چگونه نقش آن را با توجه به تعریف نور در این ادیان، بازگو کرده و نشان داده اند. فضای سراسر از نور یا تاریکی مطلق هردو میتوانند معنای فضا را از بین ببرند، بنابراین تلفیق هوشمندانه این دو، به محیط معنا میدهد و کاربری خاص آن را مشخص میکند. نور به خودی خود ظهور نمییابد، مگر اینکه بر نقش نشیند؛ آنگاه است که منشأ اثر میگردد و در فضاسازی دخالت میکند و مفاهیم جدیدی را بر جای می نهد .(4) بررسی این موضوع از آن جهت ضرورت می یابد که تجلی رمزگونه نور طبیعی در فضاهای عبادی مساجد و کلیساهای قدیمی، دگرگونی شگرفی در مکان ایجاد کرده و موجب افزایش کیفیت معنوی این فضاها شده است اما در اماکن مذهبی معاصر، استفاده از نور طبیعی

صرفاً به استفاده کمّی از آن تنزل یافته و از بهکارگیری جنبههای کیفی آن غفلت شده است.

.2 مرور سابقه موضوع

در این قسمت به بررسی تعاریف نور و موضوعات مرتبط ، نظرات علما، دانشمندان و معماران درباب نور و مفهوم آن و نقش نور در معماری اسلامی و مساجد و معماری کلیسا می پردازیم.


.2,1 نورطبیعی و تأثیرات آن بر انسان

در کتاب هنر نور و معماری، جایگاه نور از نظر لویی کان اینگونه نقل شده است که : "از نظر هنر معماری هیچ فضایی فضای واقعی نیست مگر آنکه از نور طبیعی برخوردار باشد" .(1) یکی از عوامل بسیار مهمی که سبب می شود انسان با قرارگرفتن در آن احساس شعف کند و بیشترین لذت را از بودن و ماندن در آن محیط ببرد و یا بالعکس در فضاها و مکان هایی غمگین؛ دلمرده، افسرده و بی قرار شود با اصل مهم نور و نورپردازی ارتباط دارد .(5) بخشی از تأثیرات مثبت یا منفی تماس با نور طبیعی را میتوان کنش متقابل بین ذهن و جسم تلقی کرد. قرارگرفتن در معرض خورشید باعث افزایش ترشح برخی هورمونها خواهد شد که نتیجه آن بروز حالت شادابی، احساس توان فعالیت، افزایش سیستم سوخت و ساز در سلولها و توان غلبه بر مشکلات و نهایتاً کاهش میزان استرس های روانی در زندگی روزمره خواهد بود.نور خورشید دارای طیف رنگی گستردهای است و رنگ پدیده ها را آنگونه که هستند نشان میدهد .(6)

نور منبع غایی جمال بصری و لازمه دیدن است. همچنین برای ایجاد حس زیبایی نیز دو عامل نقش دارند: رنگ و تناسب. رنگ، خاصیت مادی و تناس نظم هندسی نور است. معماران با علم به این موضوع و پی بردن به رابطه تنگاتنگ رنگ و تناسب با نور و همچنین کشف حدود و اندازهها ، از طریق استفاده درست از مصالح معماری به کار بردن آن در جای درست ، برای ایجاد حس زیباییشناسی مخاطب به این شیوه نور را به خدمت گرفتند .(7) ابن هیثم ریاضیدان عراقی و نویسنده کتاب المناظر نیز، زیبایی را حاصل تعامل پیچیده بیست و دو عامل میداند: نور، رنگ، فاصله، مکان، سختی، شکل، اندازه، جدایی، تداوم، تعداد، حرکت، سکون، زبری، نرمی، شفافیت، کدورت، سایه، تاریکی، زیبایی، زشتی، همانندی و ناهمانندی او میگوید: " فقط دو عامل از این بیست و دو عامل به تنهایی قادر به تحریک حس زیبایی هستند و این قابلیت را دارند که در نفس تأثیری ایجاد کنند که چیزی زیبا به نظر برسد. این دو عامل نور و رنگ هستند" .(7)

2

.2,2 نور در ایران:

در هنر به خصوص هنر مشرق زمین مرسوم است که گاه به جای کاربرد مستقیم عناصر و مفاهیم اصلی دخیل در آن هنر، ترفندهای مجازی به نمایندگی از آن عناصر و یا مفاهیم اصلی چارچوب ظاهری اثر را شکل میبخشد. این مجازها به منزله نور و طلسم هایی هستند که راه بردن به باطن و دست یافتن به راز و حقیقت مکتوم اثر، جز از طریق گشودن آنها میسر نیست. که نور یکی از مظاهر استعاری در هنر معماری میباشد که در میان ایرانیان آتش و نور جایگاهی مقدس و والا داشت .(8) معمار ایرانی برای پیوند زدن هنرش به عالم ملکوت از غیرمادیترین عنصر(نور)، در طراحی استفاده نموده است؛ تا به هنرش جنبه مقدس داده و نشان دهد که هم قالب و هم محتوای اثرش از یک سرچشمه نشأت میگیرد. او از نور به عنوان موجودیتی دوگانه که یک بعد آن کالبدی و بعد دیگر آن معنایی است، هنرمندانه استفاده نموده و بدین وسیله نه تنها خود از طریق آفرینش به کمال معنوی رسیده، بلکه سعی در نشان دادن ریشه آسمانی هنرش نیز داشته است .(9)


.2,3 جایگاه نور در اسلام:

در اغلب ادیان، نور عقل الهی و منشأ تمام پاکیها و نیکیهاست و خارج شدن انسان از تاریکی جهل و تابیده شدن نور معرفت در وجودش همواره یک هدف نهایی میباشد در اثر تابیده شدن نور الهی به درون کالبد مادی یعنی جایگاه نفس آدمی است که انسان به رشد و تکامل معنوی میرسد لذا در همه کتاب های آسمانی نور نماد هستی و الوهیت است و همچنین واسطه دیدن، درک و شناخت، نور امکان شخصیتسازی و حیات بخشیدن به فعالیت های روزمره و بازنمایی زندگی در تصورات زندگی است و حالات روانی متغیر را فراهم میسازد .(10)

آیه "االله نور السموات و الارض" در سوره نور نیز اشاره به این دارد که خداوند نور آسمانها و زمین است یعنی تمام هستی، از نور سرچشمه میگیرد و نور، مهم ترین عنصر در پیدایش جهان به شمار میرود. همچنین اصلیترین عامل بازتاب مثبت واژه نور در اندیشه های صوفیانه، تأثیر بنمایه - های قرآنی چون "االله نورالسموات و الارض" (11)؛ و برخی سخنان پیامر اعظم (ص) مانند "اول ما خلق االله نوری" است .(12) تعابیری که اساس فلسفه اشراق، که ترکیبی از فلسفه و عرفان است، محسوب می شود، به گونه ای است که در اندیشه اشراقی تمام حرکات و حالات سالکان از نور و پرتوی نورالأنوار است؛ چنانچه سهروردی اشاره داشته : نخستین موجودی که از نورالانوار حاصل می شود، نوری مجرد واحد بود و امتیاز این نور مجرد از نورالأنوار به هیئتی ظلمانی که خود مستفاد از نورالأنوار باشد، نبود تا تعدد جهات در ذات نورالأنوار لازم آید .(13) همچنین اشاره دارد که بر رأس عالم وجود، نورالأنوار قرار دارد که در ورای آن نوری نیست و آن نور محیط، نور قیوم، نور مقدس، نور اعظم اعلی، نور قهار و غنی مطلق است که در ورای آن چیزی نیست، که این نور، همان واجب الوجود فلسفه مشایی یا آفریدگار عالم است .(14)

جدول -1 نظرات دانشمندان اسلامی در رابطه با نور(.(15

3

جدول-2 مفهوم نور در تعدادی از آیات قرآنی .(10)


.2,4 جایگاه نور در مسیحیت:

کتب آسمانی هر دین، راه های متفاوتی که در آن تقدس نور عنوان شده را مشخص می کند. در دین مسیح خداوند نور مطلق است، در انواع متون دینی مسیحی از خداوند به عنوان پدر یاد می شود، نوری که سرشار از حیات و زندگی است. عیسی (ع) در توصیف خداوند میفرماید: " پس گویم اگر کسی


4

مانند خدا شود سرشار از نور گردد اما اگر او یک تن گردد جدا از خداوند، سرشار از ظلمت شود" .(16) عیسی (ع) در انجیل خود را نور معرفی می کند. در توصیف نمادین آمده است: من نور جهان هستم ، هرکه مرا پیروی کند در تاریکی نخواهد ماند زیرا نور حیات بخش، راهش را روشن می کند. از این رو این پیامبر اولوالعزم خود را نوری از انوار قاهر خداوند معرفی می کند و با توصیه به حواریون برای تقرب بیشتر به نور وجودی اش ایشان را هدایت می کند .(16)

.2,5 نور در معماری اسلامی:

در تمامی ادیان و فرق ،نور، وجود مطلق است و این معنا در آخرین دین آسمانی یعنی اسلام ظهور و حضوری بیمانند دارد. در تعریف نور در تفسیر المیزان چنین آمده است: نور معنایی معروف دارد و آن عبارت است از چیزی که اجسام تیره را برای دیدن ما روشن میکند و هر چیزی به وسیله آن ظاهر و هویدا میگردد، ولی خود نور برای ما به نفس ذاتش مکشوف و هویداست و چیز دیگری آن را ظاهر نمیکند، پس نور عبارت است از چیزی که ظاهر بالذات و مظهر غیراست و مظهر اجسام قابل دیدن است در تصوف و عرفان نیز بحث درباره نور جایگاهی ویژه دارد . عرفایی چون سهروردی، قطبالدین شیرازی، نجم الدین کبرا، ابو حامد غزالی و شیخ نجم الدین رازی درباره نور بحث های بسیار جالب و قابل تأملی دارند .(10) نور در معماری اسلامی تأکید بر اصل تجلی است؛ و به تزئین معماری اسلامی کیفیتی پویا میبخشد .نور بودن فضا را تعریف میکند و به آن هستی میبخشد. در واقع نور در معماری اسلامی عنصری هستیبخش است نه روشناییبخش . نور و سایه در سطوح، تقابلهای شدید ایجاد نموده و به نقوش سنگها و سطوح گچی و آجری بافت میبخشد. تباین سطح ، سبب تغییر نقوش از فاصله دور و در نتیجه منجر به بازی نور و سایه میشود. تزئینات بنا که ساختمانهای سرزمینهای اسلامی را همچون شنلی پوشانده با بازتاب نور جلوهای غنی و درخشان را به نمایش میگذارد؛ جلوههایی پرمایه که با حرکت خورشید تغییر مییابد و به رغم اینکه سطح بنا تخت است جلوهای سه بعدی به آن میدهد.

انعکاس و انکسار نور به وسیله مقرنس در بناها از دیگر ابداعات نورپردازی در فضاست .(9) همچنین استفاده از کف و دیوارهای صیقلی برای جذب و بازتاب نور، گنبدهایی که برحسب ساعات مختلف روز و شدت و ضعف نور، چرخان به حساب میآیند، سردرهایی که نور خورشید از تزئینات گچی آنها میگذرد و به آنها شکل میدهد، حتی آینه ها و کاشیهای درخشان و براق، چوبهای مذهّب و مرمرهای صیقلی که همگی میدرخشند؛ نیز از عواملی هستند که فاکتورهای معماری و اندیشه ذهنی و هدف عرفانی معمار را به وسیله نور بهتر به تصویر میکشند (17)؛ به عبارتی نور در مساجد ایرانی اسلامی با عبور از سطوح شفاف و انعکاس تأثیر زیادی در حس فضایی میگذارد و یکی از حیاتیترین عناصر در معماری شناخته میشود. استفاده گاه و بیگاه و غیرمنتظره از نور باعث ایجاد فضای مکث و لایه لایه شدن فضای مساجد شده است .(15)

.2,6 نور در معماری مسیحی:

در ابتدای دوره مسیحیت، نور، یا نقش واسطه خدا و جهان را بازی میکرده یاخودش سمبلی از وجود خدا بوده است. عیسی مسیح پس از رستاخیزش گفت که "من نور جهان هستم". بدین تجلی ظاهری نور به یک پدیده معنوی تبدیل شده ضمن اینکه سابقه حضور پر قدرت معماری رومخصوصاً با طراحی باسیلیکا به این موضوع کمک بیشتری نمود تا نور جایگاه مهمتری درمعماری بعد از مسیحیت ایفا کند که البته دردورههای مختلف میزان توجه به کیفیت نور متغیر بود. مقصود نهایی در معماری مسیحیت تعین بخشیدن به فضای روحانی است این تصور از طریق جسمانیت زدایی از بنا یعنی بوسیله رفتاری خاص با سطوح، نوعی نور پردازی محقق شده است (3)؛ و اوج آن را در دوران صدر مسیحیت میتوان درکلیسای ایاصوفیا مشاهده کرد که با ایجاد روزنه ای در بخش بالایی کلیسا منظره بسیار تماشایی خلق شده است. نور عنصر اسرارآمیز این فضا است و عاملی می شود که به نظر میرسد جسم عادی را حل و به یک منظره انتزاعی معنوی تبدیل میکند. ذکر این نکته حائز اهمیت است که در معماری مسیحیت اروپا میزان نور مکان مقدس به تدریج افزایش یافته و عمودتر شده است .(1)

5

.2,7 بررسی سیر تحول نگرش به نور در بستر تاریخ:

از دوران ما قبل تاریخ همواره اجسام نورانی که تجسمی از یک شی زنده را در ذهن بیدار می کردند توسط بشر مورد ستایش و احترام قرار می گرفت و مشتاقانه برایشان جشن می گرفتند و آنرا عبادت کرده و میپرستیدند و در بسیاری از فرهنگ ها خورشید به عنوان منبع نور، عنصری خدایی محسوب می شد .(10) از نور در معماری اقوام و کشورهای مختلف به طور متفاوت استفاده شده و معماران نیز هرکدام تعاریفی از نور ارایه داده اند که به اختصار در جدول 3 بیان شده است.

جدول-3 سیر تحول تاریخی معماری غرب و جایگاه نور در آن با استفاده از نظرات گودرزی سروش و همکاران (مأخذ: نگارندگان).

دوره تاریخی ویژگی معماری و جایگاه نور در آن نمونه تصویر
معماری یونان - امپراتوری را منحصر به خدا می دانستند معبد پارتنون

- ساخت معابد بدون توجه به فضاهای داخلی
- قراردادن معابد در بالای تپه ها و کوه هابه منظور مقدس جلوه دادن در زیر نور

معماری روم - توجه به فضاهای داخلی معبد پانتئون
- دارای الهامات قوی تری نسبت به موضوعات فضایی و حجمی نسبت به
یونانیان بودند
- ابتکار در ساخت باسیلیکا
معماری - مقدس شدن فضای داخل(کلیسا) پررنگ شدن معماری کلیسا
بیزانس - طراحی فضای منبسط و حرکت در سمت عمودی
- ایجاد صفحات نورانی و وسعت سطوح روشن کلیسای سن
معماری ویتاله

قرون
وسطی
مسجد ایاصوفیا
معماری - ورود نور به داخل کلیسا محدود بوده و فضای داخل تاریک و مرموز بوده کلیسای اشپایر
رومانسک است.
- سمت دادن به انسان و هدایت او در فضا
- فضای داخل احساس ترس توام با احترام
معماری - تداوم فضایی بین فضای داخل و خارج
گوتیک - توجه به ارتفاع غیر معمول و هجوم زیاد نور به داخل
- اتاق های کنگره ای کل، زمینه ساز عظیم ترین جلوه اتحاد بین نور و
معماری شده کلیسای نوتردام
- نور برای اولین بار هم نقش ساختاری و هم نقش تزئینی داشته است.
- قرارگرفتن خداوند در اصل توجه و کلیسا تثیلی از بهشت(حاکمیت مطلق
کلیسا)
معماری - توازن منطقی و نظم دادن به فضا
معماری رنسانس - نور امری مقدس اما در کنترل آدمی کلیسای سن
رنسانس - تاکید بیشتر بر پرسپکتیو نسبت به نور، افزایش تکنیک ساخت و پیترو
سازماندهی فضا و ماهیت معنوی و متافیزیکی


6

معماری
باروک


معماری
مدرن


معماری
مدرن

لوکوربوزیه

لویی کان

تادائو آندو


- درک تمامی دید فضایی به طور واحد
- گسترش استفاده از نور در فضاهایی به غیر از کلیسا کلیسای سن
کارلو
- تحول در تولیدات صنعتی
- آزادشدن دیوارها از قید سازه کهن خانه شیشه ای
- آزاد شدن نور فارغ از محدودیت های سازه
- ارتباط مطلق فضاهای داخلی و خارجی
- بهره گیری از فناوری های استفاده از شیشه به جای دیوار ویلا ساوا

وی معماری را بازی شکوهمند حجم هایی می داند که در زیر نور با
یکدیگر درآمیخته می شوند کلیسای رونشان
وی تاکید بر نور طبیعی داشت که به فضای داخل، هستی، هویت و احساس
می بخشد. موزه هنر کیمبل
از دیدگاه وی، خلق یک فضای معماری، متمرکز کردن و تصفیه کردن
انرژی نور است و نور به معماری قدرت و نیرو می دهد. کلیسای نور

در کلیساهای سبک گوتیک، باروک و رنسانس چند نکته قابل ذکر است که با توجه به حضور نور و سبک معماری آنها، در معماری کلیسای سبک گوتیک انسان احساس ناپایداری بنا میکند، در معماری کلیسای باروک انسان احساس میکند که همه چیز این دنیا در خدمت آن جهان است و در معماری کلیسای رنسانس بی توجه به اشکال گذشته، چشم از آسمان برداشته شده است و تعقل در مقابل ایمان قرار گرفته است .(18)


.2,8 حضور نور در مساجد

مسجد به مکانی اطلاق می شود که مسلمانان در آن مهمترین عبادات خود را به جای می آورند. این واژه به معنی محل سجده است؛ مسجد خاصترین ، خالصترین آرمانیترین و محتوا گراترین موضوع معماری است. مسجد کانون تجلی هویت معنوی مسلمانان و مرجع و پناه تکیه آنها، از زمان صدر اسلام تاکنون مهمترین عنصر شهری معماری و مرکز تبلور عالیترین اشکال، خلاقیت، ذوق و سلیقه معماران مسلمان بوده است .(19) اصالت دادن به موضوع ، مفاهیم و پایههای معنایی مندرج در بطن اصول و ایدههای اسلام ضرورتی اساسی است. روشنایی کالبدی است مادی برای بزرگترین نیروی صامتی که حواس انسان توان دریافت آن را دارد و میتوان امیدوار بود که نیروی رمزآلود خود را تا به افق های آینده حفظ کند .منطقی به نظر نمیرسد که تصور کنیم اصلیترین کاربرد آن تنها قابلرؤیت کردن پدیدههای مادی جهان باشد؛ بلکه به نظر میرسد که پیش از آن، میلی بشری که نور همیشه نماد آن بوده است، او را به دنبال روشنایی میکشد، آن هم در بنای خانههایی که به اذن خداوند، برای ذکر نام او از بام تا شام، رفعت یافته است .(15)

معماری مساجد به دنبال الهام از مفاهیم کلام الهی است، تا فضایی ایجاد کند تا عالم معنا و ماده را به هم نزدیک کند و فضای روحانی خاصی خلق کند. از آنجا که نور نماد وحدت الهی است هنرمند مسلمان سعی نموده در انتقال معنا از نوسان و ارتعاش آن بهره گیرد. نور در مساجد علاوه بر سمبل عرفانی و معنوی ،تزئین نیز میباشد.گاهی باعث صعود فکر و اندیشه میشود. نور و تزئینات مسجد، ذهن را به جهانی خیالی رهنمون میشوند، و انسان را به روشنایی دنیایی میکشاند که تجلی حق در آن است. عنصر مهم فضاسازی معنوی مسجد نور است که رنگ نشسته بر نقش

7

را ظاهر میگرداند و در فضاسازی نقشی بیبدیل ایفا میکند و طیف رنگین از کم رنگ به پررنگ و سایه روشن را میآفریند .بدین ترتیب عمق میدان و وسعت دید معنا و موجودیت مییابد و به درک شهودی معانی نائل میشود .(9) معماران برای ایجاد فضای قدسی در مساجد از کاشیها و رنگهایی استفاده کردهاند که بازتاب و چرخش نور را بهتر به نمایش بگذارند و با ایجاد سایه روشن، جلوههای متفاوتی به وجود آورند و به منظور خود که همان فضای قدسی و عرفانی است نیل آیند.حتی در مواردی با استفاده از جهت تابش نور، ارتفاع یا حجمی را بسته به میل خود در نظر مخاطب تغییر میدادند .(7)

معمولاً نور مورد نیاز مساجد از دو منبع تامین میگردد . منبع اول که برای روشن کردن کلی شبستان می بایست در نظر گرفته شود ، بواسطه ایجاد بریدگی بزرگ بر روی دیوار شبستان صورت میگیرد و برای روشن کردن محراب استفاده میشود. منبع دوم که نور اصلی شبستان است نوری است که توسط تابش مستقیم نور خورشید از پنجرهها به درون شبستان صورت میگیرد .(20) در برخی مساجد سنگ به جای

شیشه در پنجره استفاده می شده است که دو مزیت را به دنبال داشته است: ورود نور، عدم وجود دید از شکل 1 استفاده از سنگ مرمر به جای
شبستان به خیابان و بالعکس(شکل.(21) (1 شیشه در نوررسانی به شبستان مسجد
مساجد و بناهای مذهبی در تاریخ معماری ایران، همواره نقطه به اوج رسیدن هنر و معماری جامع یزد(مأخذ: نگارندگان)

اسلامی بوده است. در معماری اسلامی ایران ، بدون شک جنبه های ساختمانی و نوآوری در فضاهای مساجد و ایجاد فضایی تازه در سیر تاریخی خود، از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. یک معمار ایرانی در عناصر معماری همچون قوس ها، تاق بندی ها، گنبد و حتی مقرنس بهعنوان یک تزئین حجمی و سه بعدی پیشتاز بوده و توانسته است این دستاوردها را به دیگر سرزمین های اسلامی نشان دهد .(22)

.2,8,1 اهداف استفاده از نور در معماری مساجد:

به طور کلی میتوان اهداف استفاده از نور در معماری مساجد را بهصورت زیر دستهبندی کرد: .(15)

-1 نور به عنوان منبع روشنایی در اماکن مذهبی ازجمله مساجد با درجاتی از قویترین طیف تا ضعیفترین همواره مورد توجه قرارگرفته و بهکاررفته است .گرمایش طبیعی بر اساس عنصر طبیعی نور از دیگر موارد کاربرد این عنصر در مساجد است .

-2 شفافیت و بازتاب نور چون روح، همواره جذابیت و زیبایی خاصی به کالبد خشک و صلب معماری بخشیده است این جذابیت با ارزشهای معنوی درآمیخته و لطافت های فضای عرفانی را دوچندان میسازد.

-3 معماران مساجد همواره کوشیدهاند جمال حق را که برترین زیباییهاست به نوعی در این مقدسترین مکان جلوهگر کنند و نور که تداعیکننده انوار حقیقت، رحمت و معنویت الهی است، بهترین عنصر برای تداعی این زیباییهاست.

-4 ایجاد سایهروشنها که بسته به نوع مصالح و طرز کاربرد آنها جلوههای متفاوتی ایجاد میکند که هر یک دارای ماهیت خاص خود است.

-5 استفاده از عنصر طبیعی نور یکی از روش های نمایاندن احساس است، حسی که از طراح یا خالق مسجد به بیننده انتقال مییابد. همچنین مفاهیمی چون حس حضور، حرکت و تمرکز و ...را میتوان از طریق تیرگیها و روشنیها بدون ارتباط کلامی و رابطهای مستقیم انتقال داد و تمرکز بیشتر داشت و ایندقیقاً همان موضوعی است که آفریننده مسجد ایرانی به درستی به آن واقف بوده است.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید