بخشی از مقاله
-1 چکیده
امروزه گردشگری جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها داشته و نقش موثری در ارتقاء ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها بخصوص در کشورهای رو به توسعه ایفا می کند. صنعت توریسم با درآمد سالانه نزدیک به 1000 میلیارد دلار در جهان، یکی از مهم ترین پدیده های قرن حاضر است که علاوه بر فقرزدایی، عدالت گستری و اشتغال زایی، درآمد بالایی را ایجاد کرده و برای فقرا نیز ایجاد شغل می کند. شهرها مبدا و مقصد گردشگران هستند وگردشگری شهری سبب بروز تغییرات مثبت و منفی درفرهنگ و محیط می شود.
تاثیر بر اقتصاد شهر از پیامد های مثبت، منجر به ایجاد فرصتهای شغلی و درآمد در جامعه شهری می شود. در این بین گردشگری برای ایران که وابستگی شدیدی به در آمد نفت دارد ، می تواند به عنوان راه حلی برای رهایی از وابستگی به در آمدهای نفتی و خروج از اقتصاد تک محصوای باشد گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی پیدا کرده و به یک صنعت بدل شده است به طوری که از آن به عنوان صادرات نامرئی که مرکز اقتصاد آن در شهرهاست نام برده می شود .
لذا در مقاله حاضر سعی شده است ، عوامل مختلف موثر بر مسأله تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. بدین منظور از روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه ای که به تحلیل نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتهایی که در این زمینه وجود دارد ، با استفاده از مدل استراتژیک ، سوات - - SWOT پرداخته شده است . و بر طبق این مدل به شناسایی عوامل داخلی - قوت - ضعف - و عوامل خارجی - فرصت - تهدید - پرداخته است ، که نتیجه این تحقیق نشان میدهد که منطقه مورد مطالعه دارای 16 مورد نقاط قوت و فرصت و 18 مورد نقاط ضعف و تهدید می باشد و در انتها 16 استراتژی به عنوان راهکارهای توسعه گردشگری شهری در شهر فاروج ارائه شده است.
-2 مقدمه
در بسیاری از کشورهای جهان گردشگری به عنوان یکی از بخشهای کلیدی و اصلی در جهت توسعه و پیشرفت اقتصادی عمل کرده است . آثار اقتصادی توسعه گردشگری چندگانه است .
مهمترین اثر آن ایجاد اشتغال و درآمد است . نتایج تحقیقات موید این است که گردشگری به کاهش بیکاری و کسب درآمد منتهی می گردد ، به کمک صنعت گردشگری در فعالیتهای اقتصادی تنوع ایجاد می شود و زیانهای ناشی از تک بعدی و محدود بودن منبع درآمد کاهش می پذیرد . البته اثرات توسعه صنعت گردشگری تنها متوجه گردشگری خارج نیست و توسعه گردشگری داخلی نیز بسیاری از اثرات مثبت توسعه گردشگری را به همراه دارد و حتی پاره ای از نکات منفی توسعه گردشگری بین المللی را نیز ممکن است ، نداشته باشد .
به عبارت دیگر هر چند گردشگری خارجی از جهت ارز آوری آن و جنبه تولیدی تاثیر بیشتری بر بهبود درآمد ملی دارد. ولی گردشگری داخلی نیز از طریق سرعت دادن به جریان گردش پول و کالا و نیازهای خدماتی می تواند اثرات مثبت زیادی را به همراه داشته باشد . بنابراین در زمانیکه شرایط ملی یا بین المللی اجازه گسترش و توسعه صنعت گردشگری بین المللی را ندهد ، توسعه گردشگری داخلی به ویژه در مناطق توسعه نیافته و محروم می تواند نقش مهمی در توسعه این مناطق داشته باشد
هدف از مقاله حاضر شناسایی اولویتها بر اساس سنجش قابلیتها در روندی از توسعه فضایی گردشگری شهر فاروج و حومه آن را هدف خود قرار داده است ، تا از طریق دستیابی به توسعه و تعادل در سطح محلی به تعادلی پایدار زمانی و مکان دست یابد .
- 3 تحقیقات پیشین مرتبط با طرح مساله
- توریسم و توسعه اقتصادی شهر که به بررسی تاثیر گردشگری بر در آمد و اشتغال می پردازد و توسط پرویز محمد زاده و فرهاد عزیزی در سال 1385 صورت گرفته است .
- در پروژه سال1387 در برنامه ریزی توسعه صنعت گردشگری و اکوتوریسم برای توسعه اقتصادی مطالعات موردی ایران به این پرداخته شده است توسط عظیمی و حاجی پور شوشتری .
- طرح گردشگری منطقه طرقبه ، شهرداری مشهد سال1388
- طرح گردشگری منطقه شهر توس مشهد ، شهرداری مشهد سال1388
-4 اهداف تحقیق
نظام اقتصادی گردشگری در شهر فاروجاساساً بر پایه فرآیندهای غیر علمی و شیوه های سنتی استوار است . به همین سبب از همه ظرفیتهای موجود ناشی از بازار مستعد گردشگری در این منطقه در جهت توسعه شهر استفاده بهینه نشده است . در حال حاضر برای مناطق مستعد گردشگری در این شهر هیچگونه برنامه ای مبتنی بر جذب توریسم و جهانگرد ، سرمایه گذاری زیر بنایی جاذب توریسم،خدمات رسانی، ایجاد تسهیلات رفاهی و تفریحی و ... صورت نگرفته است و هنوز این منطقه تحت تسلط نظام سنتی قرار دارد .
بنابراین اهداف این تحقیق عبارت است از :
- میزان اثر گردشگری در در آمد زایی مشاغل گردشگری؛
- شناخت و بررسی اماکن و امکانات موجود در زمینه هتلها ، رستورانها و مکانهای تفریحی و گردشگری؛
- و در آخر و هدف مهم این مقاله این است که با شناسایی مناطق مستعد و جاذب گردشگری به فعال نمودن این بخش کمک نموده و بدین ترتیب زمینه افزایش تقاضاهای مستقیم و غیر مستقیم را برای توسعه پایدار شهری و توسعه صنعت توریسم ایجاد نماید ؛
-5 روش تحقیق
روش مورد استفاده در این تحقیق روش توصیفی - تحلیلی می باشد و استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی اعم از متون و مقالات علمی جهت تدوین داده های نظری و برداشت میدانی از شهر فاروج و مشاهدات عینی را در این پروژه مورد استفاده قرار داده شده است . و در قسمت تحلیل داده ها از روش - SWOT - استفاده شده است .
-6 مفاهیم و مبانی تحقیق :
1-6 گردشگری و ماهیت آن
سیاهت در گذشته های دور بیشتر امری لوکس تلقی شده و یا شیوه های سنتی توسط افراد آماتور صورت میگرفته است و اما امروزه در کشورهای پیشرفته و گردشگر پذیر از گردشگری به عنوان یک صنعت تعبیر می شود و بدیهی است، صنعت گردشگری نیاید لزوما کارخانه و کارگاهی صنعتی را تداعی کند. - باهر، - 96 :1377گردشگری پدیده ای چند بعدی است که آثارش بعدهای گوناگون زندگی فردی و اجتماعی انسانها تحت تاثیر قرار میدهد.
آثار گردشگری عبارت است از:کسب درآمد ازران؛ افزایش درامد ملی ؛ افزایش در آمد دولت ؛ و آثار گردشگری در توسعه اقتصادی شهرها عبارت است از :اشتغال زایی ؛ افزایش سرمایه گذاری ؛ توزیع مجدد ثروتهای بین المللی ؛ حفظ جاذبه های گردشگری؛
مفهوم گردشگری و توریسم را می توان با ضابطه های اجتماعی ، اقتصادی ، جامعه شناسی ، روانشناسی و جغرافیایی مطالعه کرد. لکن تعریفی که بتواند تمام اهداف و نظرات پژوهشگران بخشهای مختلف علوم انسانی را در برگیرد ، میسر نیست . به این ترتیب تعریف کامل توریسم و گردشگر در داخل چارچوب زمان و مکان خاص که بتواند منظور و مقصود هر یک از علوم فوق الذکر را برآورده سازد ، مشکل بوده و امکان نخواهد داشت
2-6 تاثیر گردشگری بر رشد اقتصادی
امروزه توسعه گردشگری در تمامی عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. طی شصت سال اخیر، گردشگری از رشد پیوسته ای برخوردار بوده، به طوری که به یکی از بخش های اقتصادی با رشد بالا در جهان تبدیل شده است. گردشگری بین المللی با رشد سالانه 6/5 درصد، از 25 میلیون گردشگر در سال 1950 به 960 میلیون گردشگر در سال 2009 افزایش یافت.
بر اساس پیش بینی های رسمی سازمان جهانی گردشگری - UNWTO - تا سال 2020 تعداد گردشگر ورودی در سطح جهان به 1/5 میلیارد نفر خواهد رسید. از این رو بسیاری از کشورها به صورت فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه های تاز ه ای برآیند.
آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمدی ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرارمی دهد، باعث شده که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیربنایی می دانند. اگر چه در مناطق مختلف، شرایط متفاوت است، گردشگری همواره عامل مهمی برای توسعه اقتصادی به حساب می آید
3-6 توسعه اقتصادی :
» توسعه اقتصادی « رشد هم راه با افزایش ظرفیتهای تولیدی اعم از ظرفیتهای فیزیکی ، انسانی و اجتماعی . در توسعه اقتصادی رشد کمی تولید به دست می آید اما در آن نهادهای اجتماعی نیز متحول می شوند ، نگرشها تغییر می یابند ، توان بهره برداری از منابع موجود به صورت مستمر و پویا افزایش می یابدو هر روز نوآوری جدید ایجام خواهد شد . همچنین ترکیب تولیدی و سهم نسبی نهادها نیر در فرایند تولید تغییر می کند.تولید اقتصادی دو هدف دارد -1 افزایش ثروت -2 ایجاد اشغال که هر یک از این اهداف با عدالیت اجتماعی همسو است
-7 محدوده مورد مطالعه
1-7 جغرافیای سیاسی شهرستان فاروج:
شهرستان فاروج در شرق استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهر باجگیران، از جنوب به شهرستان اسفراین، ازغرب به شهرستان شیروان و از شرق به قوچان در استان خراسان رضوی منتهی می شود. این شهرستان با مساحت حدود 1736 کیلومتر مربع دارای 2 شهر، 2 بخش، 5 دهستان و 77 آبادی است. جمعیت شهرستان فاروج در سال 1390 بالغ بر 52364 نفر برآورد گردیده است.
2-7 جغرافیای طبیعی شهرستان فاروج:
شهرستان فاروج در دره رود اترک بین رشته کوههای کپه داغ در شمال و آلاداغدر جنوب شکل گرفته است. آّب و هوای این منطقه در تابستانها معتدل و در زمستانها بسیار سرد است. به دلیل وجود منابع آب کافی، از جمله رودخانه اترک، کشاورزی در منطقه رونق دارد و شهرستان فاروج به یکی از مراکز مهم تولید غلات روغنی و انواع آجیل تبدیل شده است. کوه شاهجهان با ارتفاع 3051 متر به عنوان بلندترین قله خراسان شمالی در جنوب شهرستان فاروج قرار دارد.
شکل:1 موقعیت محدوده مورد مطالعه در نقشه استان خراسان شمالی
-8 طرح مساله
شهر فاروج طبق آمار سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، 52364 نفر جمعیت بوده است . فاروج با قرار گرفتن در مسیر شاهراه آسیایی و بعنوان اولین شهرستان خراسان شمالی همجوار با خراسان رضوی موقعیت بسیار مناسبی را در عرصه فعالیتهای اقتصادی و جذب توریست و گردشگر بوجود آورده است ، تا همواره جمعیت کثیری به ویژه در ایام تعطیلی و تابستان از این مسیر گذر کرده و بعضاً این شهر را جهت اتراق و استراحت یک روزه یا بیشتر انتخاب می نمایند. ، و مهمتر این که ، فاروج در ایران به نام شهر آجیل معروف است و کمتر مسافری یافت میشود که در این شهر توقف نکند و از این جاذبه یعنی تهیه و فروش آجیل که شبانهروزی فعالیت دارند.
شهر فاروج علیرغم دارا بودن جاذبه های گردشگری به لحاظ مجموعه های طبیعی و جغرافیایی، تاریخی ، فرهنگی و انسانی ، متاسفانه در این زمینه بسیار ناشناخته باقی مانده است و جایگاه آن در بین سایر مناطق به هیچ وجه در خور توجه نیست . سالانه میلیونها نفر به طور زمینی از مسیر جاده مشهد -فاروج گذر می کنند، که مسلماً در طول مسیر ، شهری که جذابیت بیشتری را داشته ، انتخاب نموده و در طی مدت اقامت به گردشگاهها و مناطق تاریخی ، باستانی و مذهبی اطراف شهر مراجعه کرده و به این ترتیب نواحی گسترده ای را تحت الشعاع اقتصادی خود قرار می دهند . متاسفانه عدم توجه به صنعت گردشگری در شهر فاروج سبب شده تا این شهر از بسیاری از پتانسیل ها ، ظرفیتها و مواهب طبیعی کمترین بهره را ببرد و در مقایسه با سایر شهرهای منطقه شمالی خراسان از کمترین امکانات برخوردار باشد.
-9 جاذبه های گردشگری شهر فاروج
جاذبه های گردشگری به میزان جذابیت خود می تواند گردشگران را به سوی خود جذب کند. در این میان جذابیت ساختارمندی این جاذبه ها در زمینه جذب گردشگری دارای اهمیت می باشد
بطور کلی شرایط زیست محیطی و اقلیمی شهرستان فاروج برای ایجاد مراکز سکونتی بسیار مناسب است و از آن جا که شواهدی مبنی بر بروز تغییرات اساسی مورفولوژیکی و هیدرولوژیکی در دره رود اترک وجود ندارد، احتمالاً این وضعیت در دوره باستان نیز وجود داشته است. پراکندگی فراوان تپهها، محوطههای و ابنیه باستانی در بخشهای مختلف این شهرستان از دوره پیش از تاریخ تا دوره اسلامی گواه این مدعا است.
تپه یام به عنوان یکی از کهن-ترین و گستردهترین استقرارگاههای باستانی خراسان شمالی نشان دهنده شکوفایی منطقه در دوران پیش از تاریخ است. وجود مراکز سکونتی و قلعههای نظامی- تجاری دوره اشکانی و ساسانی در این شهرستان، از قبیل محوطه وسیع ویرانشهر حاکی از حضور فعال اقوام اشکانی و ساسانی در پهنه این شهرستان است
شهرستان فاروج از جاذبه ها و چشم اندازهای بی شمار ، طبیعی- تاریخی - فرهنگی و...برخوردار می باشد. علاوه بر این مناطق هدف و نمونه گردشگری نیز دارد به عنوان مثال : تپه بام ، محوطه ویران شهر، قلعه تاریخی علی آباد ، آرامگاه بابا و بی بی ، حمام قدیمی روستای استاد، مسجد جامع استاد و روستای استاد ، روستای اسفیجر و...
موقعیت : شهرستان فاروج،روستای یام
تپه یام بزرگترین محوطه شناسایی شده در دره رود اترک علیا در خراسان شمالی است که آثار چندین هزاره استقرار، از دوره پیش از تاریخ تا دوره اسلامی را در خود جای داده است.کاوشهای علمی تیم باستانشناسی دانشگاه تورین ایتالیا در این تپه نشان دهنده شباهت فراوان فرهنگ های این منطقه با فرهنگ های پیشرفته دوره مس و سنگ و مفرغ در آسیای مرکزی است.
