بخشی از مقاله
خلاصه:
سطوح برنامه ریزی در برنامه تحول نظام سلامت، مبتنی بر روش شناسی تدوین نقشه جامع علمی سلامت و مشتمل بر مأموریت، چشم انداز، بینش ها و ارزش ها، 12 سیاست کلی و 68 راهبرد برای تحقق هر سیاست می باشد. حفظ و استمرار طرح نظام سلامت، نیازمند استفاده از ابزاری است که شامل دستور العمل ها، امکانات مورد نیاز، سرمایه انسانی همچنین مقایسه آن ها در نقاط مختلف دنیا می باشد، لذا جستجوی نظام سلامت "خوب" یا " بهتر" را باید کاری همیشگی دانست که با مقایسه و یافتن راهکارهای مناسب و مطابق با ساختار نظام، به موقعیت بهتر دست یافت.
بررسی اقدامات درمانی و اصلاح فرایند ها، کلید پایداری طرح تحول نظام سلامت می باشد. مسلمأ برای بازخور گرفتن جهت بهبود این طرح، تحلیل جایگاه طرح تحول نظام سلامت در ایران و سایر کشورها، ابزار مهمی است. برای حصول به اهداف این مطالعه از روش اسنادی و کتابخانه ای سود جسته ایم به گونه ای که ضمن مراجعه به پژوهش های انجام شده از کتاب ها، مقالات و تجربیات صاحب نظران نیز جهت بررسی و تحلیل استفاده شده است.
نتایج بدست آمده در سراسر دنیا نشان داده است که سطح سواد و میزان درآمد از عناصر مهم در کاهش میزان مرگ و میر محسوب می شود و مهمترین چالش برای دولت ها ارتقاء و بهبود وضعیت بهداشت بر اساس عدالت و احتیاجات ضروری است.
مقدمه:
امروزه به مقوله سلامتی به عنوان یک حق اساسی برای یکایک افراد جامعه که دولت ها موظف به تأمین و ارتقای آن هستند، نگریسته می شود و این امر در بسیاری از معاهده های بین المللی و قوانین حاکم بر کشورهای مختلف به وضوح تصریح شده است. بر این اساس نظام های سلامت در سرتاسر جهان با هدف ارتقاء سلامت جامعه، تأمین مالی عادلانه خدمات بهداشتی و بهبود رضایت مردم از عملکرد سیستم سلامت ایجاد شده و گسترش می یابند
از آنجا که سلامت، سرمایه ارزشمندی است لذا حفظ و ارتقای آن باید جزء مهمترین تلاش های زندگی روزمره انسانها محسوب شود.
انسان سالم، محور توسعه پایدار بوده و سلامتی برای بهره مند شدن انسان ها از مواهب الهی امری ضروری است، لذا توجه به سلامتی و تلاش برای حفظ و ارتقای آن، همواره یک اولویت مهم بوده است. نظام سلامت که شامل کلیه زیرساخت های توسعه یافتگی از قبیل نظام اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و همچنین کلیه موسسات، تشکل ها، منابع و افراد شامل دانشگاه های علوم پزشکی، بیمارستان ها، شرکت های دارویی و تجهیزات پزشکی، مراکز تحقیقاتی، مطب های پزشکان، دندانپزشکان و ماماها، آزمایشگاه ها، رادیولوژی ها و سایر مراکز تشخیصی تولید، توزیع و ارائه دهنده خدمات و مراقبت های سلامت می شود، مسئولیت اصلی تأمین، حفظ و ارتقای سلامت آحاد مردم را به عهده دارد.
بنابراین مأموریت اصلی نظام سلامت، ارتقای سطح سلامت و پاسخ گفتن به نیازهای تندرستی مردم و جامعه است. نیازهایی که تحت تأثیر شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیطی، همواره در حال تغییر است. از سوی دیگر، بیماری ها و عوامل مخاطره آمیز سلامت، همدائماً در حال تغییر بوده به خصوص در دوره حاضر تحولات بسیار سریعی را تجربه می نمایند. پاسخگویی به این تغییرات، مهمترین استدلالی است که بر اساس آن باید نظام سلامت را متحول کرد و ارتقاء داد
سازمان جهانی بهداشت، هدف های نظام سلامت را ارتقای سطح سلامت مردم و جامعه، پاسخ گفتن به نیازهای غیرپزشکی مردم - مانند احترام گزاردن به مراجعه کننده، کاستن از طول مدت انتظار برای عمل های جراحی، محرمانه نگه داشتن اطلاعات بیماران - و توقع مشارکت مالی عادلانه از مردم برای برخورداری از خدمات سلامت می داند، نظام سلامت برای دست یافتن به این هدف ها می بایست چهار کارکرد عمده را به اجرا گذارد:
- 1تولیت - سیاست گذاری، وضع مقررات مناسب، نظارت، برقراری نظام اطلاعات سلامت - ،
- 2تولید منابع - به ویژه انسانی - ،
- 3تأمین مالی - شیوه های جمع آوری درآمد، نحوه انیاشت
- 4 مدیریت منابع و استفاده از این منابع برای خرید خدمات سلامت - و ارائه خدمات
نظام سلامت در جمهوری اسلامی ایران با عنایت به بند 12 اصل سوم، بند 2 و 4 اصل بیست یکم، اصل بیست و نهم و بند اول اصل چهل و سوم قانون اساسی و در راستای پنج محور اصلی بخش سلامت سند چشم انداز 20 ساله و برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی پنج ساله اول تا چهارم و اخیرأ برنامه پنجم توسعه اقتصادی واجتماعی شاهد تحول بنیادین و تغییرات تدریجی بوده است.
از دستاوردهای عمده این تحول و تغییرات به وجود آمده می توان، بهتر شدن دسترسی فیزیکی و مالی مردم به خدمات سلامت، افزایش امید زندگی، ارتقای شاخص های بهداشتی، کنترل رشد جمعیت، کنترل بیماریهای مسری، تربیت نیروی انسانی و توسعه منابع فیزیکی مورد نیاز که ریشه در سیاست گذاری های مناسب دارد را یادآوری نمود، اما در کنار این موفقیت های عظیم و نسبتأ پایدار، نارسایی ها، مشکلات و ناکارآمدی های متعددی وجود دارد که قسمت زیادی از آن به عدم سیاست گذاری مناسب یا سیاست گذاری های نامناسب یا اجراء و پایش ناکافی سیاست های درست، مربوط می شود
از آنجا که برنامه جامع آموزش عالی نظام سلامت در راستای تحقق اهداف برنامه تحول نظام سلامت، سندی راهبردی است که بر مبنای اسناد بالادستی از جمله چشم انداز ایران - 5 - 1404، نقشه جامع علمی کشور - - 6، نقشه جامع سلامت - - 7 و برنامه تحول نظام سلامت تدوین گردید. سطوح برنامه ریزی در این سند مبتنی بر روش شناسی تدوین نقشه جامع علمی سلامت - - 8 و مشتمل بر مأموریت، چشم انداز، بینش ها و ارزش ها، 12 سیاست کلی و 68 راهبرد برای تحقق هر سیاست می باشد
حفظ و استمرار طرح نظام سلامت، نیازمند استفاده از ابزاری است که شامل دستور العمل ها، امکانات مورد نیاز، سرمایه انسانی همچنین مقایسه آن ها در نقاط مختلف دنیا می باشد - - 10، لذا جستجوی نظام سلامت "خوب" یا " بهتر" را باید کاری همیشگی دانست که با مقایسه و یافتن راهکارهای مناسب و مطابق با ساختار نظام، به موقعیت بهتر دست یافت. حتی در کشورهایی که نظام جامع سلامت در آنها پیشینه ای یک صد ساله دارد طراحی نظام بهتر که بتواند تأمین مالی موثر، سازماندهی مناسب و ارائه خدمات برخوردار از کیفیت را تضمین کند، کاری مستمر است
بررسی اقدامات درمانی و اصلاح فرایند ها، کلید پایداری طرح تحول نظام سلامت می باشد. مسلمأ برای بازخور گرفتن جهت بهبود این طرح، تحلیل جایگاه طرح تحول نظام سلامت در ایران و سایر کشورها، ابزار مهمی است.
ساختار نظام سلامت
با گسترش قابل ملاحظه دانشگاه های علوم پزشکی و موسسات آموزش عالی سلامت در کشور، خوشبختانه زیرساخت های مناسبی برای ارتقای کمی و کیفی آموزش عالی در حوزه سلامت فراهم است که برای بهره مندی از این بستر، ترسیم نقشه راهی روشن و مبتنی بر شواهد و اسناد بالادستی امری ضروری
و اجتناب ناپذیر است - . - 12 ساختار نظام سلامت1 با هدف تأمین سلامت، افزایش رضایت و ایجاد عدالت اجزای مختلفی دارد که بطورعمده عبارتند از:
- نظام ارائه خدمات سلامت 2 که خدمات تشخیصی و درمانی را در سطح افراد و بیماران ارائه می نماید.
- بهداشت عمومی3 که خدمات خود را در سطح جمعیت ها ارائه می دهد و سعی می کند بیماری ها را درسطح جامعه پیشگیری و کنترل نماید.
- نظام مالی خدمات سلامت4 که تخصیص و تأمین منابع مالی را برعهده دارد و یکی از اهرم های کنترل نظام سلامت به حساب می آید
- نظام آموزش و پژوهش پزشکی5 که وظیفه تربیت نیروهای ماهر و تولید دانش مورد نیاز نظام سلامت را به عهده دارد.
عملکرد نظام سلامت
عملکرد نظام سلامت6 در چهار شکل کلی به شرح زیر ارائه میگردد: تولیت-7 تامین منابع مالی- 8 ارائه خدمات-9 تولید منابع .10 در سال های 1978 تا 1987 حد و مرزهای مشخص مالی نظام ملی سلامت انگلستان نهایی شد و مفهوم آن، این بود که دیگر هر چیز که از نظر پزشکی قابلنجام است، ضرورتاً نباید به وسیله نظام ملی سلامت انجام شود.
در این دهه، نه تنها مردم، بلکه دارندگان حرفه پزشکی، نیز رضایت بیش تر داشتند و خدمات ارائه شده را مهم تر دانستند. همچنین مهمترین و قابل توجه ترین جهت گیری فرهنگی نظام ملی سلامت انگلستان با عنوان »بازارداخلی« انجام شد.
این طرح برای مشکلاتی مانند زمان انتظار طولانی، ارائه شده بود. در این دهه تمام مراقبت ها به وسیله اتحادیه ها انجام می شد. رهیافت »مشارکت خدمت محور مبتنی بر عملکرد« در همین مقطع زمانی پیشنهاد گردید، اما در استقرار طرح جدید نظام ملی سیاست انگلستان در هزاره سوم، وزارت بهداشت این کشور، نقش کلیدی بر عهده دارد - . - 13 در مطالعه ای که بر اساس نظرسنجی در کشور آمریکا، در مورد نقش و اهمیت سلامت عمومی انجام گرفت، گزارش شده است که:
- 1 حدود 46 درصد مردم اعلام نمودند که سلامت عمومی مهم تر از مراقبت های پزشکی است.
- 2 حدود 30 درصد اعلام کردند که مراقبتهای پزشکی مهمتر از فعالیتهای سلامت عمومی است.
- 3 حدود 22 درصد اعلام نمودند هر دو به یک اندازه مهم هستند
در مکزیک، مطالعه ای به منظور بررسی دستاوردهای رفورم سلامت صورت گرفت، مشخص شد که طرح یاد شده توانسته است تأثیرات قابل ملاحظه ای در حوزه هایی نظیر گسترش سیستم بیمه ای، حمایت از خانواده های کم درآمد، سرمایه گذاری قابل توجه در حوزه سلامت و به ویژه بعد کیفیت فنی خدمات سلامت داشته باشد
