بخشی از مقاله
چکیده
مناطق کویری و بیابانی از جمله مهم ترین جاذبه های طبیعی کشور ما هستند که حدود 90 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده اند. وجود چنین وسعتی از نواحی خشک، لزوم توجه به پتانسیل های مناطق مذکور را در زمینه صنعت اکوتورسیم روشن می سازد. صنعت اکوتوریسم در بیابان، امروزه به شکل فزاینده ای در ابعاد جهانی در حال توسعه بوده و به عنوان مناسب ترین مکانیسم توسعه پایدار مناطق کویری و بیابانی قلمداد میشود. اکوتوریسم یا - گردشگری طبیعت - نوعی توریسم طبیعی و پایدار است که با مشارکت گردانندگان بومی و بهره گیری از پتانسیلهای طبیعی گردشگری میسر می شود. و با توجه به سهم قابل توجه مناطق بیابانی و کویری از مساحت استان خراسان جنوبی، مسئله بیابان در این استان یک موضوع استراتژیک است و میتوان در مواجهه با این موضوع به عنوان یک تهدید و یا یک فرصت به آن نگریسته و با توجه به نوع شناخت، رویکردهای مختلفی را در این زمینه اتخاذ نمود.
با اتخاذ رویکردها و استراتژیهای اثر بخش و با برنامه ریزی صحیح و استفاده از منابع انسانی اکوتوریسم بیابان در خراسان جنوبی می توان تا حد زیادی به ایجاد اشتغال مولد و امنیت پایدار در این استان امیدوار بود و با سرمایه گذاری در این بخش و فراهم ساختن زیر ساختها توسط مردم و مسئولان این تهدید را به فرصت طلایی مبدل کرده و از بروز پیامدهای بیابان زایی که فقر، مهاجرت و نابودی منابع زیستی است، جلو گیری نمود. این مقاله به بررسی رابطه بین توان مناطق بیابانی و کویری خراسان جنوبی و استفاده از آن جهت رشد صنعت گردشگری در این استان می پردازد و ضمن معرفی جاذبه های مهم گردشگری دراین استان به ارائه راهکارهایی جهت توسعه این صنعت پرداخته و رشد این صنعت را مناسب برای ارتقا وضعیت اقتصادی و توسعه پایدار محیط زیست این استان ارزیابی مینماید.
-1 مقدمه
امروزه صنعت گردشگری، نقش ویژه ای در اقتصاد جهانی دارد و یکی از زمینه های مهم توسعه پایدار منطقه ای و عاملی جایگزین برای توسعه نواحی حاشیه ای و دورافتاده به شمار می رود. همچنین، گردشگری به مثابه نیروی پویایی در همگن ساختن جوامع و کالایی کردن فرهنگ های سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است - . - Reid, 2003: 2 اقتصاد گردشگری، در حال تبدیل شدن به یکی از پایه های اساسی اقتصاد تجاری جهان است و افزون بر این خیلی از برنامه ریزان و سیاستگزاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند.
کارشناسان بر این باورند که در بین فعالیت های اقتصادی - عمرانی تنها رشته ای که می تواند به توسعه متعادل کمک کند، صنعت گردشگری است. زیرا همواره مبادلات آن در نهایت به نفع طرف فقیرتر می باشد - مکیان و نادری بنی، . - 197 :1382 آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمد ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد، باعث شده است که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود - طیبی، بابکی و جباری، . - 84 :1386 گردشگری برای ایران که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد، می تواند به عنوان راهی برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی و خروج از اقتصاد تک محصولی باشد - یغفوری و آقائی، . - 1 :1390 یکی از شکل های گردشگری که امروزه جایگاه ویژه و روند رو به رشدی دارد، اکوتوریسم است - زاهدی، . - 90 :1385 واژه اکوتوریسم کوتاه شده اصطلاح Ecological Tourism و پدیده ای نسبتا تازه در صنعت گردشگری است که تنها بخشی از کل این صنعت را تشکیل می دهد - . - Nyaupane & Thapa, 2004: 25 این شکل از گردشگری فعالیت های فراغتی انسان را عمدتا در طبیعت امکان پذیر می سازد و مبتنی بر مسافت های هدفمند توام با برداشت های فرهنگی، معنوی، دیدار از جاذبه های طبیعی و مطالعه آنها و بهره گیری و لذت جویی از پدیده های متنوع طبیعت است.
شاخه نسبتا جدیدی از اکوتوریسم، گردشگری مناطق بیابانی و کویری است. گردش در بیابان ها و نواحی کویری و دیدار از جاذبه های بیابانی و کویری، پوشش گیاهی، حیات جانوری، اشکال مورفولوژیک، انجام فعالیت های ورزشی و بازدید از سایر جاذبه های آن، نوع خاصی از گردشگری را بوجود آورده است که گردشگری کویر نامیده می شود - جمعه پور و نماینده، . - 46 :1391 با توجه به اینکه قسمت اعظم کشور ایران در قلمرو مناطق خشک و بیابانی قرار دارد، شناخت دقیق و اصولی توانایی های نواحی کویری و راه های بهره برداری از آن، از ضروریات اساسی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی در این مناطق و حتی کل کشور است.
- جهانیان و زندی، . - 62 :1389 شناخت جاذبه های توریستی و اکوتوریستی این مناطق هنوز به طور کامل مورد توجه قرار نگرفته است، بنابراین لازم است مطالعات دقیقی درباره ویژگی های این جاذبه ها و همچنین راه های بهره برداری و ایجاد زیرساخت های مناسب با هدف توسعه این صنعت نوپا در این نواحی صورت گیرد - مقصودی و عمادالدین، . - 96 :1383 صنعت اکوتوریسم در بیابان، امروزه به شکل فزاینده ای در ابعاد جهانی در حال توسعه بوده و به عنوان مناسب ترین مکانیسم توسعه پایدار مناطق کویری و بیابانی قلمداد می شود.
-1-1 طرح و بیان مسئله
کشور ما یکی از معروفترین مناطق خشک جهان محسوب می شود که با مساحت 165 میلیون کیلومتر مربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفته است. مناطق خشک و بیابانی علی رغم محدودیت های متصور، از جلوه های بدیع و زیبایی های منحصر به فرد طبیعی برخوردار هستند که در طی میلیون ها سال پیدایش کره زمین، شکل گرفته و فضای بسیار مناسب برای گردشگرانی هستند که دل در آرامش و سکوت طبیعت سپرده اند.
بسیاری از کشورهای آسیایی مشابه کشور ما بخش قابل توجهی از درآمدهای ملی آنها از این راه تامین میشود. می توان گفت کشور چین یکی از کشورهایی محسوب می شود که بخوبی و هوشمندی توانسته است در کنار جذب گردشگران از آثار تاریخی و کهن خود، آنها را به بازدید از جاذبه های بیابانی نیز ترغیب کند. این کشور به منظور کسب درآمد از طریق جلب گردشگران داخلی
و خارجی در بعضی از مناطق بیابانی خود که پروژه های تثبیت شنهای روان انجام شده است و عرصه های بیابانی بصورت جنگلکاریهای وسیع و فضای سبز مناسب در آمده است با ایجاد تسهیلات و امکانات رفاهی، پارک ها و تفرجگاههای زیبائی ایجاد نموده است.
همچنین عرصه هائی از تپه های شنی را بدون عملیات تثبیت در اطراف شهر ها بصورت طبیعی حفظ و نگهداری نموده و با بخدمت گرفتن کاروان هایی از شترهای دو کوهان و انواع وسایل و امکانات ورزشی و تفریحی از قبیل اسکی روی شن، کایت، اتوبوسها و کامیون های روباز و انواع تفریحات سالم و وسایل بازی برای بچه ها و نوجوانان توجه گردشگران داخلی و خارجی را به این مناطق جلب و درآمد قابل توجهی را از این طریق عاید کشور کرده است.
بنابراین برای پیشرفت بیشتر در این زمینه نیاز است که همزیستی مسالمت آمیز با بیابان را تبلیغ و آن را مرگ زندگی معرفی نکنیم. بهتر آن است که به این پهنه های وسیع سادگی و بی آلایشی، به عنوان یک معضل ننگریم، بلکه از ورای چهره خشک کویر، گذشته و گنج های درونی آن را استخراج کنیم - خسروشاهی، . - 1392 متاسفانه در دنیایی که صنعت گردشگری یکی از راههای افزایش ثروت ملی است و دولت ها از اندک جاذبه های دیدنی کشورشان برای جذب گردشگر استفاده می کنند، ما از پهنه های وسیع کویری و جاذبه های آن غافل مانده ایم.
برای استفاده مناسب از تواناییهای بالقوه مناطق بیابانی کشور در زمینه گردشگری، ضروری است تا گامهای علمی و مؤثر در جهت شناساندن جاذبه ها و بر طرف کردن مشکلات این صنعت برداشته شود - احمدی زاده و میر، . - 3 :1389 مناطق بیابانی و کویری استان خراسان جنوبی جاذبه های طبیعی و تاریخی بسیاری دارد که در نوع خود کم نظیر و حتی بی نظیر است. اما به دلیل نبود زیرساخت های مناسب این نوع گردشگری از قبیل عدم اطلاع رسانی در زمینه جاذبه های کویر، نبود تاسیسات مورد نیاز گردشگران و مواردی از این دست، تاکنون اقدامات جدی و اساسی در ارتباط با گردشگری کویر در این منطقه صورت نگرفته است. هدف اصلی مطرح شده در این تحقیق، معرفی پتانسیل ها و ظرفیت های اکوتوریسمی مناطق بیابانی و کویری استان خراسان جنوبی، و ارائه راهکارهایی هم سو با توسعه پایدار و استفاده صحیح از این منابع است.
