بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اکوتوریسم در نواحی کویری و بیابانی اهمیت قابل توجهی پیدا کرده است و بسیاری از کشورهای بهره مند از اراضی کویری و بیابانی به واسطه سیاستگذاری و برنامه ریزی مناسب توانسته اند در راستای توسعه اکوتوریسم در این نواحی گام های موثری بردارند باتوجه به این که بخش عظیمی از کشور ایران را نیز اراضی کویری و بیابانی فراگرفته است ، هدف از این پژوهش بررسی پتانسیل ها و امکانات توسعه اکوتوریسم مبتنی بر اصول پایداری در نواحی بیابانی و کویری ایران است . سئوال اصلی پژوهش این است که جاذبه های گردشگری و امکانات و پتانسیل های کویرها و مناطق بیابانی ایران برای توسعه اکوتوریسم پایدار در کویر چگونه تبیین می شود؟
روش پژوهش بصورت تحلیلی-توصیفی وگردآوری و مطالعه کتابخانه ای بوده که با بررسی جاذبه ها و امکانات موجود در نواحی کویری و بیابانی ایران به بررسی مشکلات موجود در خصوص توسعه این بخش صنعت گردشگری و اقدامات و راه کارهای لازم جهت توسعه آن می باشد و در نهایت این نتیجه حاصل شد که کویرها و بیابان های ایران علی رغم داشتن پتانسیل ها و منابع متنوع بعلت نبود زیرساخت ها و امکانات لازم هنوز زمینه مناسب برای توسعه اکوتوریسم را ندارند و پیشنهاداتی در این زمینه ارائه گردید.
واژه های کلیدی: اکوتوریسم پایدار، اکوتوریسم ، گردشگری کویر ، بیابان ، کویر ، ایران
مقدمه
گردشگری یکی از پر رونق ترین فعالیت های اقتصادی جهان است. این پدیده اقتصادی پویا و در حال توسعه اکنون در بسیاری از کشورها با رشد سریع تر نسبت به سایر بخش های اقتصادی و با ایجادفرصت های شغلی جدید یک صنعت پیشرو و پایدار تلقی می شود. یکی از شاخه های روبه رشد گردشگری، طبیعت گردی یا گردشگری بر پایه منابع طبیعی است. افراد بشر همواره از مشاهده طبیعت، لذت می بردند و سفر به نواحی بکر و دست نخورده و دیدار ازجذابیت های طبیعی برای ارضای نیازهای روحی و روانی و ارائه پاسخی به کنجکاوی های بشر، موضوع جدیدی نبوده و نیست. اما در دهه های اخیر به علت افزایش میزان خسارت ها و صدمات وارد آمده به طبیعت، حساسیت به ابعاد اکولوژیکی سفر و ارتباط گردشگری با محی زیست بیشتر مد نظر حامیان طبیعت و صاحب نظران توسعه پایدار قرار گرفته است - زاهدی، . - 89 :1385
بهره برداری از هر گونه منبع طبیعی در راستای توسعه اکوتوریسم نیازمند توجه خاص به اصول پایداری است. یکی از منابع طبیعی که در سال های اخیر به علت تغییر سلایق و علاقه گردشگران و اکوتوریست های جهان، بسیار مورد توجه قرار گرفته است، کویرها و بیابان ها هستند. بسیاری از کشورهایی که از این پدیده طبیعی برخوردارند، با سرمایه گذاری و برنامه ریزی مناسب توانسته اند از آن برای کسب درآمد اقتصادی و توسعه اکوتوریسم بیابانی بهره برداری کنند. با توجه به این که بخش عظیمی از کشور ایران را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل داده و بیابان ها و کویر های متعددی در این کشور وجود دارد. ضرورت توجه و برنامه ریزی برای بیابان زدایی و جلوگیری از پیشروی و وسعت این مناطق همواره یکی از چالش های مدیریتی در ایران بوده است.
در این پژوهش سعی شده است که با معرفی جاذبه ها و امکانات کویری و بیابانی ایران یکی از راهکارهای مفید برای بیابان زدایی و احیای این مناطق که همان توسعه اکوتوریسم پایدار در این نواحی است، مورد بررسی قرار گیرد و نقاط قوت و ضعف سیاست ها و برنامه های ایران شناسایی شود. شناخت این نقاط قوت و ضعف، ما را در برنامه ریزی ها و ارزیابی وضعیت آینده کمک می نماید. بیان مسئله صنعت گردشگری در دنیای امروز به عنوان یکی از سودآورترین صنایع کلیدی محسوب شده است به طوری که میزان بازگشت سرمایه در این صنعت از صنایع عظیمی همچون انرژی و فولاد نیز افزون گردیده است - جهان پهلوان، . - 48 :1386 یکی از عوامل توسعه ا ین صنعت جاذبه های گردشگری است.
جاذبه ها مکان های توسعه یافته ای هستند که برای علاقه بازدید کننده، فعالیت ها و لذت بردن، برنامه ریزی و مدیریت شده اند. ممکن است منابع زیادی وجود داشته باشد که مجذوب کننده باشند اما تا توانایی جذب گردشگر را نداشته باشند به طور کارکردی جاذبه نیستند 1993 :57 - ؛. - Gunn از میان انواع جاذبه ها، جاذبه های طبیعی همچون کوهستان ها، دریاها، غارها، اقالیم متنوع آب و هوایی، رودخانه ها، سدها، چشمه های آب معدنی، سواحل و کویرها همه از عواملی هستند که می توانند موجب توسعه گردشگری و جذب گردشگر شوند. در دنیای امروز مناطقی که از نظر جاذبه های طبیعی بسیار غنی هستند، با یکدیگر در جذب گردشگر به رقابت می پردازند.
هر یک از توان ها و جاذبه های زیست محیطی که با نقش فراغتی انسان در رابطه هستند، به توریسم اشکال متفاوتی می بخشند و موجب تنوع فعالیت های فراغتی و چشم اندازهای گوناگون توریستی می گردند. - رضوانی، . - 65 :1374 کشور ایران از لحاظ جاذبه های طبیعی کشوری غنی است که در دل خود انواع اقالیم طبیعی را جای داده است. این جاذبه ها پتانسیل کافی برای تبدیل کردن ایران به یک مقصد عمده اکوتوریسم در جهان را دارند. قرار داشتن ایران در شماره 5 کشور بهره مند از بیشترین تنوع اقلیمی در جهان به معنای آن است که در ایران زمینه برای هر گونه سرمایه گذاری اکوتوریسمی فراهم است و به ویژه در قطب های اکوتوریستی کشور، منابع مورد اتکا آن چنان در دسترس قرار دارند که اغلب حتی نیازی به مضاعف سازی آن ها وجود ندارد و صرف نظر از مسائلی همچون محدودیت بازار توریسم فرهنگی و نبود زمینه اجتماعی گسترش توریسم تفریحی در ایران، از این نظر نیز توان بالقوه اکوتوریسم ایران بسیار بسیار افزون تر از دیگر بخش های توریسم است. - کرمی، . - 187 :1382
بخش بسیار بزرگی از کشور ایران را صحاری و کویر هایی همچون کویر مرکزی ایران، کویر لوت و سایر کویرهای کوچک و بزرگ با اسامی مختلف تشکیل داده اند و چنانچه رشته کوه های البرز و زاگرس در این سرزمین شکل نمی گرفتند، تمامی اراضی ایران به جز نوارهایی باریک از حاشیه دریاهای موجود در این سرزمین بر اثر کمبود آب در مجموعه کویرهای امروزی مشاهده می گردید. اگرچه صحاری و کویرهای ایران همانند کویرهای سایر نقاط جهان از لحاظ پوشش گیاهی و جانوریو سایر عوامل محیطی در قیاس با مناطق مرطوب در تنگنا می باشند اما وجود آثار تاریخی و فرهنگی در حوزه این مناطق در ا یران و نیز گونه های خاص گیاهی و جانوری، این مناطق را از بسیاری جهات قابل توجه ساخته است. از طرفی صنعت اکوتوریسم در کویر امروزه به شکل فزاینده ای در ابعاد جهانی در حال توسعه بوده و به عنوان مناسب ترین مکانیسم توسعه پایدار مناطق کویری و بیابانی قلمداد می شود. کویر برای بسیاری از گردشگران به خصوص مردم کشورهای اروپایی، جاذبه های زیادی دارد.
نوع خاک، پوشش گیاهی، حیوانات و جانوران، معماری خاص مناطق کویری، انواع کاروانسراها و قنات ها خود می توانند از عوامل توسعه گردشگری کویر در ایران باشند. بدون شک شناخت و توجه به رشد و توسعه اینگونه اراضی نه تنها باعث رشد و توسعه اینگونه مناطق شده بلکه زمینه را جهت ایجاد زیرساخت های توسعه صنعت گردشگری و در پی آن رشد صنایع وابسته به این صنعت و در نهایت رشد و توسعه در سطح ملی و تأمین منابع مالی جهت رشد سایر مناطق را فراهم می آورد. از کویرهای نمک بیابان های مرکزی تا تپه های شنی اطراف هر یک از شهرها و روستاهای مناطق کویری با برنامه ریزی و مدیریت درست می توان درآمد قابل توجهی برای عمران وآبادانی همان مناطق کسب کرد، که خود راهی در جهت مهار بیابان زایی محسوب می شود.
کشورهای همسایه حوزه خلیج فارس نیز با سرمایه گذاری مناسب در این عرصه توانسته اند صنعت گردشگری خود را رونق بخشند. با توجه به مباحث فوق به نظر می رسد که کشور ایران با داشتن سطح وسیعی از اراضی کویری می تواند از پتانسیل های کویری خود به نحو بهینه در جهت توسعه اکوتوریسم پایدار در کویر، بهره برداری کند. بنابراین، این پژوهش بر آن است که به بررسی جاذبه های توریستی مناطق کویری و چگونگی استفاده از آنها در صنعت گردشگری ایران بپردازد و با بررسی سیاست ها و برنامه های ایران در زمینه اکوتوریسم کویر و ارائه راهکارهای توسعهاکوتوریسم پایدار کویر در این کشور و شرای توسعه این نوع گردشگری در ایران را مورد مطالعه قرار دهد. بنابراین سؤالات اصلی این پژوهش را به این صورت می توان مطرح کرد:
