بخشی از مقاله
چکیده
مکانهای آموزشی یکی از کاربریهای اساسی است که تخصیص فضا به این کاربری از موضوعات مهم برنامهریزان و برنامه ریزی شهری میباشد. به دلیل حساسیت این کاربری و ارتباط مستقیم آن با خانوادهها، نحوه تخصیص فضا برای کاربری آموزشی از اهمیت زیادی برخوردار است.
افزایش سریع جمعیت شهرهای ایران به دلیل نبود نظام مدون و دقیق برنامهریزی در اکثر شهرهای ایران مشکلات فراوانی را بهوجود آورده که از مهمترین آنها کاهش سرانه خدمات آموزشی میباشد. تحلیل مقر و موقعیت فضاهای آموزشی و چگونگی مکانیابی آنها از نظر بهداشتی، ایمنی و امنیت، دسترسی، ساختارهای فضایی و کالبدی، عوامل اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی میتواند ما را در بررسی علل ضعف و قوت تحصیلی دانشآموزان و ارتقاء کیفیت آموزشی جامعه یاری دهد.
توجه به شعاع دسترسی دانشآموزان به مدارس، چگونگی همجواری مکانهای آموزشی در ارتباط با سایر کاربریها، تعداد دانشآموزان در کلاس و مدارس در مقایسه با آستانههای استاندارد و ... از جمله موارد مورد توجه هستند.در تحقیق حاضر با تشکیل پایگاه اطلاعاتی، مدارس مقطع راهنمایی شهر لنگرود با بررسی متغیرهای مهمی چون جمعیت، کاربری مطلوب شهری، مکان مدارس، عامل سازگاری، مطلوبیت و با بهرهگیری از فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. روش کار در این پژوهش به گونهایی است که پس از مطالعه مفاهیم نظری شرایط موجود مدارس مقطع راهنمایی از نظر محل قرارگیری با توجه چهار ماتریس سازگاری، مطلوبیت، ظرفیت و وابستگی، مورد بررسی قرار گرفت.
برای این منظور ابتدا ضوابط مؤثر در مکانیابی مدارس مشخص شد و پس از آنکه معیارهای مکانگزینی - شعاع پوششی، جمعیت و تراکم آن، نزدیکی به شبکه معابر - دسترسیها - ، و کاربری اراضی - همسایگیهای سازگار و همسایگیهای ناسازگار - مشخص و اطلاعات تحلیلی مرتبط با هریک از آنها بر اساس نقشه کاربری اراضی شهر در سامانه سیستم اطلاعات جغرافیایی ارزیابی گردید. در این راستا از تکنیک تعیین حریم نیز استفاده شد.
مقدمه
کاربری آموزشی یکی از انواع کاربریهای اساسی در شهرهاست که مکانیابی بهینه آن، ایمنی و رفاه شهروندان را در پی خواهد داشت. در پی رشد سریع جمعیت و رشد غیرمنطقی شهرها و مطرح شدن نیازها برای خدمات عمومی و حاکم شدن اقتصاد بازار که در آن رقابت در جستجوی سود بیشتر باعث کاهش سهم کاربریهای عمومی - آموزشی، امدادی و... - و افزایش سهم کاربریهای مسکونی و تجاری میشود. لزوم دخالت دولت و برنامهریزی جهت گسترش عدالت اجتماعی و دسترسی یکسان و متعادل خدمات را برای همه افراد ضروری میسازد.
حال برنامهریزان سعی دارند با ارائه الگوی مناسب تخصیص زمین به کاربریهای مورد نیاز در شهرها و مکانگزینی مناسب آنها در کالبد شهر، در جهت تأمین رفاه و ایمنی شهرها و آسایش شهرنشینان تأثیرگذار گشته و امکان زیست بهتری را در شهرها فراهم آورد. از سوی دیگر یکی از مهمترین فاکتورهای تقویتکننده کارایی تحصیلی دانشآموزان، انتخاب مکان مناسب برای آموزش و بهدور بودن آن از سایر کاربریهایی است که سازگاریای با آن ندارند و به عنوان کاربریهای مزاحم شناخته میشوند.
متأسفانه در سالهای اخیر با افزایش شهرنشینی بهواسطه مهاجرت بیرویه به مناطق شهری، رشد افقی و افزایش مساحت قانونی شهرها و رشد حومهنشینی، زمینه استقرار نامناسب فضاهای آموزشی - توزیع جغرافیایی نامناسب - فراهم شده است.
در نتیجه این امر منجر به بروز تداخل و نابسامانی برای ساکنین نواحی اطراف آنها شده که مسائلی چون »مشکل انتخاب مدارس برای خانوارها به لحاظ نزدیکی به مدرسه، آشفتگی در تراکم جمعیتی مدارس یک منطقه و افزایش تقاضا برای نام نویسی دانشآموزان، مخدوش شدن آرامش و آسایش ساکنین محلههایی که ظرفیت استقرار فضاهای آموزشی در آنها متناسب با معیارهای برنامهریزی کاربریهای شهری نیست« را در پی داشته است. لذا میتوان اذعان نمود:
فضاهای آموزشی در زمره کارکردهایی است که از اهمّیت بهسزائی برخوردار بوده، زیرا حجم قابل توجهی از سفرهای درونشهری را در ایام هفته - برای دانشآموزان، والدین و مربیان مدارس - به خود اختصاص میدهد. از اینرو توزیع و پراکنش آنها در سطوح گوناگون شهر و مکان استقرار آنها هم در کیفیت آموزشی دانشآموزان نقش خواهد داشت و هم اینکه مطمئناً با کاربریهای همجوار در کنش و واکنش خواهد بود. بهطوریکه بر عملکرد آنها تأثیر گذاشته و از آنها نیز تأثیر میپذیرد.
زیرا نظام آرایش و هندسه فضایی آنها در ارتباط با سایر گروههای کاربری اراضی بهگونهای سیستمیک بوده و از این قاعده مجزّا نیست. لیکن مکانیابی مدارس بر طبق معیارهای علم برنامهریزی کاربری اراضی میتواند ضمن فراهم نمودن امکان حصول به عدالت اجتماعی، مشکلات فیزیکی و اقتصادی ناشی از طی مسافت های طولانی رفت وآمد دانشآموزان را بین مدرسه و منزل کاهش دهد.
توزیع متعادل این فضاها مستلزم تعیین مکان منابع و تسهیلات بهگونهای است که همه اقشار جامعه بهصورت متعادل به آن دسترسی پیدا کنند - مزینی، » . - 1381رعایت اصل عدالت در دسترسی به مراکز خدماتی«؛ چراکه بدلیل رشد سریع جمعیت و کالبد شهرها، مشکلاتی مانند عدم توزیع فضایی مناسب کاربریها بوجود آمده است
از اینرو ارائه الگوی بهینه خدماترسانی همانند خدمات آموزشی، نقش اساسی در کاهش نابرابریها، ایجاد تحرّک اجتماعی و اقتصادی دارد. علاوه بر آن، مسئله جلوگیری از به هدر رفتن منابع مالی، مادی و انسانی و تخصیص بهینه منابع از جمله نتایج مرتبط با ساماندهی فضاهای آموزشی در پهنه سرزمین میباشد. مکانیابی انواع خدمات از جمله خدمات آموزشی، تحت تأثیر مؤلفههای گوناگون چون شناخت کامل وضع موجود نظام فضایی از نظر توزیع و پراکنش جمعیت و تحوّلات آن، آستانه جمعیتی لازم، حوزه نفوذ عملکردی، تفکیکپذیری، شبکه ارتباطی و نحوه توزیع و پراکنش سکونتگاهها میباشد تا بتوان بر پایه چنین متغیرهایی، سلسله مراتب نظام خدمات آموزشی را بهینهسازی نمود تا هزینههای خانواده و جامعه به حداقل کاهش یابد.
از اینرو در پژوهش حاضر کوشش گردیده وضعیت مراکز آموزشی شهر لنگرود در مقطع راهنمایی بر اساس ضوابط و استانداردهای کارکردهای شهری و برنامهریزیهای آن، مورد بررسی و استنتاج قرار گرفته، تنگناها و محدویتهای آن شناسایی شده و ساماندهی بهینه آن در فضای شهری لحاظ گردد.
در تحقیق حاضر مدارس مقطع راهنمایی شهر لنگرود به عنوان یکی از مقاطع تحصیلی تأثیرگذار در نظام آموزشی آن، مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. مسئلهای که موجودیت پژوهش حاضر را الزامی میکند، این است که توزیع مکانی فضایی مراکز آموزشی وضع موجود شهر لنگرود با استفاده از اصول برنامهریزی و معیارهای آموزش و پرورش چگونه است؟ لیکن پرداختن به موضوع مکانگزینی این کاربری تأثیرگذار بر فضای شهر و اثرات و پیامدهای برجای مانده از آن، چیزی است که نگارنده در تحقیق حاضر در پی استنتاج آن خواهد بود.
.2 مروری بر ادبیات تحقیق
.1-2 پیشینه تحقیق فرهودی و نعمتی - 1389 - ، در پژوهشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به بررسی و مکانیابی بهینه مدارس راهنمایی منطقه یک شهر قائمشهر پرداختند. برای این منظور با توجه به معیارها و ضوابطی که در مکانیابی مراکز آموزشی مورد استفاده قرار میگیرند نظیر معیارهای سازگاری، مطلوبیت و ظرفیت و با استفاده از مدلهای فضائی و روش وزندهی تحلیل سلسله مراتبی، لایههای اطلاعاتی مورد نیاز جهت تحلیل پراکندگی مدارس و مکانیابی آنها تولید شد. در نهایت نقشه مکانهای مناسب جهت احداث مدارس راهنمایی به تفکیک دخترانه و پسرانه بدست آمد.
در پژوهش فرج زاده و رستمی - 1383 - پس از ارزیابی ویژگیهای دسترسی و توان خدماتدهی مراکز آموزشی، نقاط جدیدی برای استقرار واحدهای آموزشی بر مبنای شعاع دسترسی پیشنهاد شده است. فرجزاده و سرور - 1381 - در پژوهشی با عنوان »مکانیابی مراکز آموزشی مقطع راهنمایی منطقه 7 تهران« به این نتیجه رسیدهاند که مدارس مورد مطالعه از لحاظ توزیع مکانی به صورت مطلوب توزیع نشده است. آنها 21 نقطه را برای استقرار مراکز آموزشی جدید پیشنهاد کرده اند.
