بخشی از مقاله
چکیده
موفقیت در اجرای هر پروژه متاثر از عوامل بسیاری است که در تحقق اهداف ان پروژه، به اشکال گوناگون نقش دارد. این پژوهش با هدف بررسی عوامل موثر بر مکان گزینی استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی و بررسی میزان اثر گذاری هر کدام از عوامل در شهر ستان طارم انجام شده است، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. جامعه اماری تحقیق مدیران و صاحبان صنایع فراوری بوده که به روش تمام شماری انجام شده است. داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه گرداوری و روایی پرسش نامه با استفاده از ظریب الفای کرونباخ 0,778 بدست امده است.عواملی که در این پژوهش مورد نظر قرار گرفته با بررسی پژوهش های انجام شده59 شاخص استخراج و با در نظر گرفتن فراوانی تکرار در نهایت 48 شاخص انتخاب شده اند.
برای تجزیه و تحلیل از مدل تحلیل عاملی استفاده گردیده که نتایج حاصل از تلخیص 48 شاخص 12 عامل شامل سود آوری، امکان سرمایه گذاری، مکان، محیط طبیعی، منابع مالی، مکان یابی، دسترسی، توسعه فرهنگی، مخاطرات، قاصله مناسب از مناطق حفاظت شده، تولیدات اولیه، و جاذبه های اقتصادی و محیطی می باشد. همچنین جهت بررسی میزان تاثیر هرکدام از عوامل از مدل تحلیل مسیر استفاده شده که نتایج نشان می دهد در محدوده مورد بررسی مکان، توسعه فرهنگی، مواد اولیه، امکان سرمایه گذاری و سوداوری از بیشترین نقش در استقرار صنایع در وضع موجود برخوردار بوده است.
مقدمه
ضرورت و اهمیت انتخاب مکان برای بنگاه صنعتی تا حدی است که در متون نظری این حوزه، یکی از عوامل موثر بر موفقیت اقتصادی بنگاه صنعتی در نظر گرفته شده است، زیرا مکان بر رشد، اشتغال بنگاه، خروج بنگاه از صنعت، سوداوری بنگاه و رقابت آن تاثیر دارد - {1}یاسوری، 1392 ، . - 263 در فعالیت های اقتصادی منطقه ای عموما و در استقرار واحدهای صنایع و سایر فعالیت های اقتصادی بطور خاص، همواره شاخص ها و معیارهای گوناگون و گاهی متضاد در استقرار، تداوم و سوددهی فعالیت نقش ایفا می کنند.
مکان یابی علمی از طریق ارزیابی نظام مند تمامی شاخص های موثر و چگونگی ارتباط ان ها در منطقه، نقطه یا نقاطی را که بیشترین هماهنگی بین عوامل برای هدف مورد نظر وجود دارد را پیش بینی می کند. گاهی شاخص های کلیدی مثبت و یا منفی نقش تعیین کننده و حیاتی در استقرار، سوددهی، و پایداری فعالیت صنعتی دارند. مطالعات مکان یابی این شاخص های کلیدی منطقه ای، بهترین راهنمای فعالین اقتصادی برای شروع و برنامه ریزی موفق اینده خواهد بود - {2}نوری و همکاران، 22،. - 1391 در شهرستان طارم توانمندی های قابل توجه در منابع وعوامل تولید کشاورزی توانسته است ان را عنوان یکی از قطب های کشاورزی در سطح استان و کشور معرفی نماید.
سهم این شهرستان در صدور محصولات کشاورزی استان بسیار قابل توجه بوده و حدود -50 60درصد براورد می گردد{3} جهاد کشاورزی استان زنجان، . - 1394 ویژگی های اقلیمی و شرایط این شهرستان منجر شده تا محصولاتی که در سطح این شهرستان تولید می شود دارای ارزش غذایی بالا بوده - ارگانیک - و از کیفیت مطلوبی برخوردار گردند. اما بررسی های اولیه نشان می دهد مانند مناطق دیگر کشور؛ صنایع در این محدوده نیز با چالش هایی جهت توسعه مواجه می باشد لذا در پژوهش حاضر ضمن بررسی وضعیت استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی، به بررسی عوامل موثر بر مکان گزینی این صنایع در محدوده مورد مطالعه پرداخته خواهد شد.
مبانی نظری
صنایع تبدیلی و تکمیلی در جهت کمک به کاهش ضایعات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده ، افزایش بهره وری بخش کشاورزی، ایجاد اشتغال پایدار، کمک به افزایش صادرات غیر نفتی ، دستیابی به امنیت غذایی و بطور کلی توسعه پایدار بخش کشاورزی تأثیر بسیاری دارد - {4}حاتمی فرد، 1391، . - 421توسعه فعالیت های غیر زراعی بویژه صنایع، نیازمند بررسی های همه جانبه مناطق در جهت شناخت قابلیت ها و توان های موثر در شکل دهی و ایجاد انواع فعالیت های صنعتی است.
قایبلیت ها و مزیت های نسبی مناطق با یکدیگر متفاوت است، لذا مطالعه اولیه در جهت شناخت زمینه های غالب توسعه امری ضروری است در این صورت است که می توان تحقق اهداف توسعه صنعتی در نواحی روستایی را تضمبن نمود - {5}طاهرخانی، 1386، . - 26 تصمیم های مرتبط با انتخاب و مکانیابی یک مرکز، میتواند اثر بزرگی بر توانایی کسب و حفظ مزیت رقابتی داشته باشد.
- Choo & Mazzrol, 2003 - {16} زیرا محل استقرار بنگاه از یک سو نقش مهمی در میزان سرمایه گذاری اولیه به هنگام تاسیس دارد و از سوی دیگر هنگام بهره برداری طرح، این تصمیم گیری، تاثیر کلیدی در قیمت تمام شده کالا/خدمات دارد و نه تنها گردش مواد و خدمات به مشتریان را بهبود میبخشد، بلکه صنایع را در یک وضعیت مطلوب قرار میدهد . - Melaniphy, 1999 - {17} بنابراین بررسی عوامل موثر بر استقرار صنایع و ارائه الگوی استقرار مناسب فعالیت ها ضمن اینکه منجر به سازمان دهی فضایی این واحدها می شود. دارای مزایای بسیاری نیز برای این واحدها از قبیل صرفه جویی های درونی و بیرونی و دسترسی به دسترسی ها و کاهش هزینه ها می شود.
در بررسی های صورت گرفته در این زمینه می توان اشاره کرد به: اثر، نوری و همکاران، 1394 ، که دسترسی به مواد اولیه، نیروی کار، انرژی مصرفی، سیاست های دولت، دسترسی به امکانات زیربنایی، سوداوری اقتصادی و سرمایه را به عنوان عوامل موثر بر استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی می دانند اشاره کرد. نظامی فیروز ابادی و جوانمرد - - 1392 ، در اثر خود با عنوان عوامل موثر بر مکان یابی صنایع تبدیلی با استفاده از روش تحلیل عاملی و ANP کرد که در استان مرکزی انجام شده است. در این پژوهش به شناسایی عوامل موثر بر مکان یابی صنایع پرداخته شده است که شامل زمین های کافی جهت گسترش کارگاه، صرفه های ناشی از تجمع صنایع، نزدیکی به بازار مصرف، قیمت زمین، پتانسیل رشد اقتصادی منطقه، وجود مراکز رفاهی و بهداشتی، استفاده از تسهیلات دولتی و دسترسی به مواد اولیه میباشند.
در پژوهشی دیگر، مطیعی لنگرودی و نجفی کانی، دسترسی به مواد اولیه، دسترسی به نیروی کار، انرژی مصرفی، مسائل زیست میطی، سیاست های دولت، بازار و دسترسی به امکانات را از عوامل موثربر استقرار صنایع معرفی کردند. بریتون، 1978، دست رسی به مواد اولیه، براورد بازار صادرات و مصرف داخلی، نیروی کار، انرژی مصرفی، امکان توسعه، شرایط جغرافیایی، مسائل زیست محیطی،سیاست های دولت، زمین، بازار محصول و قیمت ان، دسترسی به امکانات زیربنایی سوداوری اقتصادی و عوامل پشتیبان تولید، سرمایه و عوامل اجتماعی را در این زمینه موثر می داند.
محمدی و همکاران، 1390، دستری به مواد اولیه، امکانات زیر بنایی را مطرح می کنند، رهنما و همکاران - 1388 - به تحلیل عوامل مکانی موثر بر استقرار صنایع فراوری محصولات کشاورزی در استان خراسان شمال پرداخته و معتقدند که 6 عامل دسترسی به خدمات پشتیبان، دسترسی به عوامل تولید، خدمات زیربنایی، عامل طبیعی و زیست محیطی، دسترسی به خدمات اداری و شبکه حمل و نقل در استقرار صنایع فراوری محصولات کشاورزی در مناطق روستایی موثرند که بیشترین تاثیر را عامل خدمات پشتیبان و عوامل تولید دارا می باشند.
روش تحقیق
روش تحقیق در پژوهش حاضر از حیث هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی می باشد. شاخص های مورد استفاده با بررسی ادبیات پژوهش و فعالیت های انجام شده استخراج و با بررسی فراوانی تکرار در پژوهش های مختلف انتخاب گردیدند. در ارتباط با روشهای گردآوری اطلاعات میدانی و پیمایشی از پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه متشکل از سؤالات بسته بوده که در اختیار جامعه نمونه قرار داده و پاسخ داده شد. جهت تعیین ضریب اعتبار صوری پرسش نامه های تحقیق حاضر، پس از تهیه پرسش نامه ها، بین تعدادی از مدیران صنایع توزیع و بر حسب پیشنهادات آنان، تصحیحات لازمه صورت گرفت. جهت تعیین ضریب پایایی تحقیق تعداد 28 عدد پرسشنامه ی مذکور، داده ها وارد نرم افزار SPSS گردید و با روش آلفای کرونباخ، پایایی پرسشنامه 0/77 بدست آمد.
تجزیه و تحلیل یافته ها
در تحقیق حاضر، به منظور تحلیل عوامل موثر براستقرار صنایع تبدیلی کشاورزی در شهرستان طارم از آزمون آماری تحلیل عاملی استفاده گردیده است. در همین راستا به منظور تشخیص مناسب بودن داده های مربوط به مجموعه متغیرهای مورد تحلیل در خصوص تحلیل عوامل موثر بر استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی، از آزمون بارتلت و شاخص KMO بهره گرفته شد. معنی داری آزمون بارتلت و با عدد 467 در سطح اطمینان 99 درصد و مقدار مناسب - KMO - 0.72 حاکی از همبستگی و مناسبت متغیرهای مورد نظر برای انجام تحلیل عاملی است .
منبع: یافته های پژوهش، 1394
با بهرهگیری از نرمافزار SPSS و استفاده از مدل رگرسیونی چندگانه توأم، عوامل و شاخصهای تأثیرگذار در الگوی استقرار شناسایی شده در محدوده نشان می دهد که از عوامل موثر بر الگوی استقرار شناسایی شده برای محدوده مورد مطالعه، سوداوری، امکان سرمایه گذاری، مکان، محیط طبیعی، توسعه فرهنگی ، مواد اولیه، جاذبه های اقتصادی کاملا معنادار می باشند. در مرحله بعد، برای انجام تحلیل مسیر ابتدا بین متغیر وابسته - الگوی شناسایی شده - و متغیرهای مستقل - سوداوری، امکان سرمایه گذاری، مکان، محیط طبیعی، توسعه فرهنگی ، مواد اولیه، جاذبه های اقتصادی - رگرسیون گرفته شد و در بقیه مراحل هر یک از شاخص ها که بیشترین ضریب بتا - BETA - را داشته اند به عنوان متغیر وابسته و سایر عوامل متغیر مستقل فرض شده است.
یافته های پژوهش، 1394
همانگونه که جدول نشان می دهد، اثرات مستقیم و غیر مستقیم شاخص های سوداوری، امکان سرمایه گذاری، مکان، محیط طبیعی، توسعه فرهنگی ، مواد اولیه، جاذبه های اقتصادی با استفاده از آزمون تحلیل مسیر بدست آمده که بیشترین اثرکلی مربوط به عامل مکان با - 0,98 - و بعد جاذبه های اقتصادی با میزان - 0,20. - دارای کمترین اثر کلی را در الگوی شناسایی شده در محدوده مورد مطالعه داشته است.
