بخشی از مقاله
بررسی معیارهای مکان گزینی و طراحی پیست های اسکی
( نمونه موردی : منطقه نمونه گردشگری زرشک B کامان قزوین )
چکیده
گردشگری اسکی امروزه در مناطق کوهستانی کشورهای توسعه یافته جایگاه ویژه ای یافته است . و به دلیل طرفـداران بسـیار و بازتـاب های فراوان اقتصادی در جهت بالا بردن مشاغل محلی و افزایش رفاه اقتصادی به عنوان یک استراتژی رشد و توسعه اقتصادی در دستور کار قرار گرفته است . این نوع گردشگری که عموماً در مناطق شهری و روستایی شکل می گیرد قشر خاصی از جامعه را مخاطـب قـرار داده و انتظار می رود که تحول و توسعه را در مناطق کوهستانی به همـراه داشـته باشـد .مقالـه حاضـربا هـدف گسـترش ایـن ورزش و استفاده از ظرفیت های موجود علاوه بر بررسی اصول و معیارهای مکـان گزینـی و طراحـی پیسـت هـای اسـکی بـه اثـرات محیطـی و اجتماعی این ورزش می پردازد.نمونه مورد بررسی تله سیژ و پیست اسکی قزوین می باشد که بـه عنـوان فـاز یـک دهکـده جهـانگردی استان به اجرا در آمده است . روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی- تحلیلی می باشد و با استفاده از استقراء و قیاس به مطالعه ی موضوع پرداخته شده است .نتایج بدست آمده نشان می دهد در مکان گزینی و طراحی پیست های اسکی عوامل گوناگونی نقش تعیین کننده دارند که در این میان نقش عوامل طبیعی پررنگ تر است.
مقدمه :
پدیده گردشگری امروزه گستره جهانی یافته و از رشد شتابانی برخوردار است . گردشگری حیطه های مختلفی را در بر می گیرد که یکی از این حوزه ها گردشگری ورزشی است . پیوند میان گردشگری و ورزش نوع جدیدی از گردشگری را ایجاد کرده است که ساختار جدید جامعی برای پر کردن اوقات فراغت و تفریح همراه با نشاط روحی و جسمی انسان ها شده است . ] بنسبردی و همکاران ، 1393 [ 163 : گردشگری ورزش های زمستانی می تواند ورزش های زمستانی را با توسعه گردشگری ترکیب کند . با توسعه پیست های اسکی درمناطق مناسب می توان به جذب گردشگران در فصل زمستان مبادرت ورزید . ] همان [ کشور ایران دارای جاذبه های طبیعی منحصر به فردی است، با این حال سرمایه های گردشگری طبیعی ایران مجموعه ای گسترده از منابع پراکنده ، ثبت نشده و در بسیاری از موارد رو به نابودی است. مطالعات نشان می دهد که گردشگری طبیعی یک یک منبع اقتصادی کم نظیر ، خاص و البته رها شده به حال خود است . ] تقوایی و همکاران ، [ 10 : 1390 بنابرین با توجه به این توانمندی باید به بررسی مشکلات و محدودیت های گردشگری ورزش های زمستانی و عوامل مرتبط با آن پرداخته شود تا با شناسایی این موارد در جهت جذب بیشتر گردشگران این رشته ورزشی گام برداشت .در رابطه با موضوع اسکی تحقیقات مختلفی در سطح داخلی و خارجی انجام شده است . در سطح بین المللی در تحقیقی که توسط تئودور ( 2007 ) انجام شده است به موضوع تاثیر پیست های اسکی بر جوامع بومی پرداخته شده است . نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که پیست های اسکی باعث تغییرات جمعیتی مثبتی شده است . دلیل این ادعا مهاجرت افراد از مناطق اطراف به این نقاط به خاطر شرایط مناسب جهت فعالیت و خدمات مرتبط با گردشگران است .اما بر روی فعالیت های کشاورزی و دامداری تاثیرات منفی گذاشته است .دیگر نتایج حاصله نشان می دهد با فاصله گرفتن از پیست های اسکی الگوی حاضر صادق نبوده و تاثیرات کمی بر روی جوامع بومی و شرایط جمعیتی و اقتصادی آن منطقه داشته است .در مطالعات داخلی نیز در تحقیقی که توسط فیروزجاه و همکاران ( ( 1388 انجام گرفته دلایل عدم توجه و توسعه ورزش های زمستانی در چهار عامل خلاصه می شوند که عبارتند از: تغییرات جوی ، کاهش برف در فصول زمستان ، کم بودن پیست های استاندارد دارای امکانات رفاهی مناسب و مشکل بودن دسترسی به پیست های موجود .بدری و وثوقی ( 1388) نیز به مکان یابی پیست های اسکی در اردبیل پرداخته اند . در این تحقیق به روش ساج مکان های مناسب احداث پیست در استان اردبیل مشخص می شوند.همچنین مشخص می شود که پیست کنونی استان اردبیل با توجه به معیارها به درستی مکان یابی نشده است .رضوانی و همکاران ( ( 1392 در تحقیقی با عنوان مطالعه مکان یابی احداث پیست های اسکی از دیدگاه گردشگری به مطالعه مناطق مستعد برای احداث پیست های اسکی در استان تهران پرداخته اند .با توجه به اینکه سه پیست معروف آبعلی ، شمشک و توچال در منطقه مورد مطالعه قرار دارد که در میان پیست آبعلی با یافته های تحقیق همخوانی و سازگاری بیشتری دارد .بنسردی و همکاران ( ( 1393 نیز به بررسی رابطه محدودیت های گردشگران با رضایتمندی در پیست های اسکی تهران پرداخته اند . در این تحقیق محدودیت ها به چهار دسته محدودیت های درون فردی، بین فردی، دوستی و خویشاوندی و ساختاری تقسیم می شوند . نتایج پژوهش نشان می دهد که محدودیت های بین فردی مهم ترین محدودیت گردشگران پیست های اسکی است .
پرسش ، فرضیه و روش تحقیق :
تحقیــق حاضــر بــه دنبــال پاســخ بــه ایــن پرســش اســت کــه آیــا فضــای مــورد بررســی از لحــاظ شــاخص هــا، ضــوابط و اســـتانداردهای زمـــین و معمـــاری و همچنـــین مکـــان یـــابی از شـــرایط بهینـــه برخـــوردار اســـت؟ بـــرای پاســـخ بـــه ایـــن پرســـش نخســـت ضـــوابط و معیارهـــای مربوطـــه و مکانیـــابی مـــورد بررســـی قـــرار مـــی گیـــرد .ســـپس بـــا اســـتفاده از روش توصـــیفی- تحلیلـــی و اســـتفاده از اطلاعـــاتی کـــه بـــه صـــورت میـــدانی و همچنـــین مطالعـــات کتابخانـــه ای بدســـت آمـــده اســت بــه وســیله اســتقرا و قیــاس ، شــرایط نمونــه مــوردی بــا اســتانداردهای موجــود مــورد بررســی قــرار گرفتــه اســت
.همچنـــین رضـــایتمندی اســـتفاده کننـــدگان از فضـــایی کـــه اســـتانداردها و ضـــوابط آن بـــر اســـاس مطالعـــات کتابخانـــه ای بررســـی شـــده بـــود ، مـــورد ســـنجش قـــرار گرفـــت . ایـــن ســـنجش در قالـــب توزیـــع 120 پرســـش نامـــه در مقیـــاس لیکـــرت در ســـه نوبـــت ( هـــر بـــار 40 پرسشـــنامه ) بـــین مـــراجعین انجـــام گرفـــت کـــه تعـــداد 112 پرســـش نامـــه قابـــل قبول بازگردانده شد .
شناخت منطقه مورد مطالعه :
استان قزوین از شمال به استانهای مازندران و گیلان و از غرب به استانهای زنجان و همدان ، از جنوب به استان مرکزی و از شرق به استان البرز محدود است . [www.qazvin.ir ] استان قزوین به دلیل داشتن ارتفاعات متعدد همچون رشته کوه البرز درشمال استان و گسترش آن در جهات شمالشرقی و شمالغربی و کوههای پراکنده در نقاط دیگر استان ، شرایط مناسب زیست اقلیمی را داراست . استان قزوین به لحاظ شرایط طبیعی به دو ناحیه کوهستانی و دشتی تقسیم میشود. منطقه کوهستانی آن در شمال استان قرار دارد و دهستانهای الموت را در بر میگیرد. در همین ناحیه، بخشی از رشتهکوه البرز از بخش شمال غربی و از استان گیلان به طرف جنوب غربی در داخل استان قزوین کشیده شده است. ] هواشناسی استان قزوین [ محدوده مورد مطالعه که تحت عنوان دهکده گردشگری کامان - زرشک شناخته می شود در دهستان اقبال واقع است . طرح گردشگری کامان و زرشک در ارتفاعات منطقه الموت در شعاع 20 کیلومتری شمال شهر قزوین واقع شده است و لکه گذاری طرح در محدوده ای به وسعت 2650 هکتار می باشد که فاز اول آن دارای کاربری هایی شامل مجتمع های ورزش های زمستانه، دهکده سلامت، مجموعه ورزشی و اقامتی است. ] سایت استانداری قزوین [ به منظور مطالعه منطقه از آمار سینوپتیک شهر قزوین استفاده شده است . با توجه به کاربری و موقعیت مجموعه مورد مطالعه پنج پارامتر بارندگی ، رطوبت نسبی ، پوشش ابری، ساعات آفتابی و تعداد روزهای یخبندان مورد بررسی قرار گرفت .
-بارندگی استان قزوین
بر اساس نقشه همباران استان ، میانگین بارش سالانه در سطح استان از 210 میلی متر در بخش های شرقی تا بیش از550 میلی متـر در ارتفاعات شمال شرقی متغیر است و خطوط همبارش کم و بیش موازی خطوط تراز می باشند .پرباران ترین نقاط استان دامنه هـای شمال شرقی در منطقه الموت با بارشی بیش از 550 میلیمتر بوده که این شرایط بارشی کم وبیش در مناطق مرتفع شمالی شهرسـتان قزوین قابل مشاهده می باشد. ] سایت سازمان هواشناسی قزوین [
-رطوبت نسبی ایستگاه سینوپتیک قزوین
بررسی آمار و داده های میانگین ماهیانه و میانگین حداقلها و حداکثر های رطوبت نسبی قزوین ، حاکی از آن است که نفوذ و تاثیر توده های هوای باران زا به استان به همراه تاثیر ارتفاعات موجب گردیده که توزیع رطوبت هوا قـزوین از شـرایط مناسـبی برخـوردار اسـت . میانگین سالانه نم نسبی در قزوین 51درصد است . افزایش رطوبت نسبی در شبانه روز معمولاً در اوایـل صـبح و کـاهش آن در بعـداز ظهر رخ می دهد . میانگین حداقل ها و میانگین حداکثر رطوبت نسبی نیز هماننـد میـانگین سـالانه در ماههـای سـرد سـال از مقـدار
بیشتری برخوردار است. بطوریکه بیشترین مقدار میانگین نم نسبی هوا مربوط به دیمـاه و کمتـرین مقـدار آن بـه مربـوط بـه ماههـای تابستان می باشد ].همان[
-پوشش ابری ایستگاه سینوپتیک قزوین
بررسی داده های تعداد روزهای همراه با پوشش ابری ایستگاه سینوپتیک قزوین بیانگر آن است که از اواسط فصل پاییز تا اواسط فصـل بهار که مصادف با فصول سرد سال است مقادیر ماهیانه ابرناکی افزایش داشته است و درماههای گرم سال مقدار ابرنـاکی کـاهش یافتـه وبه حداقل می رسد. ] همان [ در قزوین بیشترین تعداد روزهای همراه با پوشش ابری به ماه مارس تعلق دارد که معادل 12روز است که در این روزها آسـمان تقریبـاٌ
بطور کامل پوشیده از ابر است. کمترین تعداد روزهای همراه با پوشش ابری متعلق به ماه جولای و آگوست بوده است. قـزوین در فصـل تابستان کمتر شاهد آسمان تمام ابری است . در مجموع ایستگاه قزوین 69 روز از سال شاهد آسمان پوشیده از ابر است و حداقل تعداد روزهای همراه با پوشش ابری مربوط به فصل گرم و از خرداد تا اواخر شهریور است . ] همان [
- ساعات آفتابی ایستگاه سینوپتیک قزوین
پوشش ابری آسمان با طول مدت ساعات آفتابی رابطه ای معکوس دارد. در روزهایی که آسمان پوشیده از ابر است تعداد ساعات آفتـابی به حداقل می رسد . در قزوین بیشترین تعداد ساعات آفتابی مربوط به ماه جولای با 354/8 ساعت و کمتـرین آن بـا 142/9 سـاعت در مـــاه دســـامبر محاســـبه شـــده اســـت .میـــانگین جمـــع ســـالانه ســـاعات آفتـــابی در قـــزوین 2955 ســـاعت اســـت. ]همـــان[
-یخبندان ایستگاههای استان قزوین
اولین روز یخبندان این ایستگاه بطور متوسط از تاریخ 19 آبان آغاز می گردد که این میزان در سـالهای مخت لـف از 19 مهـر تـا 19 آذر دامنه دارد. در طول دوره آماری این ایستگاه پائین ترین دمای مشاهده شده -24 درجـه سـانتیگراد کـه در تـاریخ 1355/10/20 ثبـت گردیده است همچنین در طول دوره آماری میانگین سالانه تعداد روزهای یخبنـدان ( حـداقل دمـای صـفر و پـایین تـر ) 90 روز مـی باشد.]همان[
• اصول مکان یابی پیست های اسکی
به منظور انتخاب پیست اسکی تقریبا سه سال زمان لازم است . در این مدت کارشناسان مربوطـه در فصـل هـای گونـاگون در منطقـه حضور پیدا می کنند . حداقل سه مرتبه در فصل زمستان و یک مرتبه در فصل بهار، تابستان و پاییز باید شرایط لازم در منطقه ارزیـابی شود .از آن جا که هزینه احداث پیست بسیار بالاست لازم است انتخاب منطقه به دقت و به وسیله کارشناسان ماهر انجام شود ]. داوری ، [ 1386
-معیارهای طبیعی مکان گزینی
در انتخاب مکان های مناسب برای احداث پیست معیار های خاصی در نظر گرفته می شود .
1. بستر مناسب : به طور کلی سه نوع بستر برفی در نواحی کوهستانی وجود دارد .
· بستر با پوشش گیاهی
· بستر با پوشش خاکی
· بستر با پوشش سنگی
از بین این سه نوع، بستر با پوشش گیاهی مناسب ترین نوع است . چرا که بستر با پوشش گیاهی محیط مناسبی برای حفظ دمای برف است .البته پیست های دارای بستر با پوشش گیاهی ، به برف بیشتری احتیاج دارد .
بستر سنگی برای احداث پیست مناسب نیست ، زیرا هر گونه عاملی از جمله حرکت اسکی بازان یا باد کـه باعـث جابـه جـایی بـرف در سطح پیست شود،به بیرون زدن سنگ ها و صخره ها می انجامد و وجود مانع بزرگ سنگی در مسیر اسکی ، می تواند خطرات جدی بـه وجود آورد . ] فدراسیون اسکی ، [ 1386
2. شیب : برای اسکی شیب بین 10 تا 35 درجه لازم است . ]تقوایی ،40،[ 1388 البته برای انواع اسـکی ، ایـن شـیب متفـاوت است . به طور کلی پیست های اسکی به دو قسمت تقسیم می شود . شیب پیست فقط در مسابقات رسـمی مـورد قبـول مـی باشد. در پیست ها ی توریستی و تفریحی شیب ملاک نیست می تواند کم و زیاد باشد,ولی در مسابقات رسمی و قهرمانی بایـد زیر نظر فدراسیون جهانی باشد و در رشته های مختلف فرق می کند . به طور مثال در رشته آلپاین شیب تقریبا 33 تـا 45 در صد ,در رشته اسنوبرد حداقل 14 تا 30 درجه و رشته کراس کانتری (صحرانوردی )بر حسب ارتفاع تغییر می یابد تقریبـا 9 تـا 18 درصد باید باشد عرض پیست اسکی در آلپاین و اسنوبرد کمتر از 40 متر نباشد. ] میرهاشمی روته ، [ 43 : 1393
قسمت های پایین دست با ارتفاع کم و شیب های ملایم که مورد استفاده اسکی بازان غیر حرفه ای و گردشگران می باشد . قسمت های بالا دست پیست که شیب های تند و پیچ و خم های زیادی دارد و مورد استفاده ورزشکاران حرفه ای است .
3. جهت آفتاب : قرار دادن پیست در ضلع شمالی ، یکی از معیار های مهم برای انتخاب پیست است .زیـرا در زمسـتان بـه علـت مایل بودن زاویه تابش خورشید ، این ضلع از آفتاب بهره چندانی ندارد و در نتیجه ، در این ضلع ماندگاری بـرف بسـیار خـوب است . ] داوری ، [ 1386
4. ماندگاری برف : منظور از ماندگاری برف ، مدت زمانی است که برف مفید در منطقه وجود دارد . حداقل مدت مانـدگاری بـرف باید سه تا چهار ماه باشد . ] داوری ، [ 1386
5. سرعت و جهت باد : دو پارامتر مهم در انتخاب پیست های اسکی، سرعت و جهت باد هسـتند . نقـاطی کـه کـانون بـرف گیـر هستند و به علت موقعیت خاص توپوگرافی ، در آن ها باد سرعت کمتری دارد، بـرای پیسـت هـای اسـکی مناسـب هسـتند . سرعت زیاد باد باعث جابه جایی برف و ایجاد شیار روی برف می شود و برف هـا را از یـک منطقـه بـر مـی دارد و در منطقـه دیگری انباشت می کند که این موضوع می تواند یک عامل خطر برای اسکی بازان باشد ]. امینی ،.[ 56: 1386
6. رطوبت برف : برف مرطوب برای اسکی مناسب نیست، زیرا وجود آّ ب زیاد در برف ، باعث خیس شدن لبـاس و یـخ زدگـی در سطح برف می شود . برف خشک و پودری ، برای پیست مناسب است ]. داوری ، [ 1386
7. ارتفاع از سطح دریا : به دلیل گرم شدن آب و هوای کره زمین ، ارتفاع مناسب برای انتخاب پیست اسکی تغییـر کـرده اسـت . این ارتفاع تا 10 سال پیش 2200 متر و 5 سال پیش 2500 متر بود . در حال حاضر ، در اروپا این ارتفاع به 3000 متر به بالا ، حتی به منطقه ی یخچال های دائمی ، تغییر کرده است ]. همان .[
8. بهمن خیز بودن : در انتخاب مکان مناسب برای اسکی ،بهمن خیز نبودن منطقه از اهمیت خاصی برخـوردار اسـت . زیـرا ایـن موضوع می تواند خطرات زیادی را ، چه برای افراد و چه برای تاسیسات ، به وجود می آورد .از طرف دیگر جـاده هـایی کـه بـه پیست ها منتهی می شوند ، نباید در مسیر بهمن باشند . ]. زاکاویان ،.[ 44: 1384
9. دانه بندی برف : دانه بندی برف با دمای محیط ، بارش ، رطوبت و وزش باد ارتباط دارد . بهتـرین نـوع بـرف ، بـرف ریـز دانـه خشک است . ] داوری ، [ 1386
استانداردهای امکانات و تجهیزات پیست :
دستگاه های بالابر:
کارشناســان فنــی بــرای بــالابردن ایمنــی دســتوراتی را بیــان کــرده انــد، از جملــه دســتگاه بــالابر حتمــا قبــل از شــروع بــرف بازدیــد فنــی شــود، حتمــا سیســتم پشــتیبان انــرژی داشــته باشــد، کلیــه کارکنــان بایــد افــراد متخصــص و دارای صــلاحیت باشــند، بــا قــدمت بــیش از 10 ســال کابــل هــا بایــد تعــویض شــود، بــالابر مــی بایســت مجهــز بــه سیســتم خودکــار تشــخیص بــاد و توقــف اضــطراری در محــل ســوار و پیــاده شــدن باشــند، در صــورتی کــه پایــه هــای دســتگاه بـــالابر در مســـیر پیســـت اســـکی باشـــد بایـــد توســـط تشـــک یـــا تـــوری محصـــور شـــود، ارتفـــاع صـــندلی از ســـطح پیســـت اسکی می بایست مناسب باشد. ]میرهاشمی روته ، [ 44 : 1393
تابلو و علائم ضروری:
کلیه پیست های اسکی باید ملزم به استفاده از علائم و تابلوهای ضروری باشد. این تابلوها و علائم به جلوگیری از بروز خطرات احتمالی ورزشکاران کمک می کند. در ورودی اصلی پیست اسکی نقشه جامع از پیست شامل مسیر اسکی، بالابرها، رستوران، امکانـات رفـاهی و بهداشتی و دشواری مسیرها )که دشواری مسیرها به ترتیب با رنگ های قرمز، آبی، مشکی و سبز مشخص شده باشند.کلیه تابلوها بایـد تاییدیه از فدراسیون بین المللی در ساخت آنها از مواد سخت فلزی مانند آن که باعث آسیب دیدن ورزشکاران در برخورد با آن می شود داشته باشند. ] میرهاشمی روته ، [ 44 : 1393
ماشین آلات استاندارد مورد نیاز:
هر پیست اسکی باید مجهز به ماشین برفکوب جهت آماده سازی باشد . مسیر مسابقهحتماً باید توسط برفکوب سفت و حالت یـخ زده شود تا اسکی بازان با سرعت زیادی که می روند دچار آسیب احتمالی نشوند. ] میرهاشمی روته ، [ 45 : 1393
تجهیزات و خدمات پزشکی:
هر پیست اسکی باید مجهز به اتاق امداد و یا درمانگاه همراه با پزشک متخصص باشد . مسیر درمانگاه توسط تابلوها به طور واضح مشخص شود . هر مسیر باید مجهز به یک لوژ 185 سانتی متر طول و دارای 2 پتو یا کیسه خواب و آتل جهت ثابت کردن عضو آسیب دیده باشد.
از سوی مسئولین پیست باید هماهنگی لازم با نزدیکترین بیمارستان جهت پذیرش مصدومان صورت گیرد .( آمبولانس مورد نیاز و بالگرد برای انتقال مجروحان باید وجود داشته باشد). . ] میرهاشمی روته ، [ 46 : 1393
محل ویژه برای رشته و مهارتهای مختلف اسکی:
برای ایمنی بیشتر پیست های اسکی می بایست بر حسب نوع رشته ورزشی مجزا باشد، از قبیل پیست اسکی کودکان؛ در محل ویژه برای جلوگیری از برخورد و آسیب دیدگی کودکان، پیست اسکی مبتدی فقط برای آموزش فراگیران باشد، پیست اسکی صحرانوردی که در آن می توانند داخل راه های طراحی شده حالت کلاسیک و دربرف سفید پاتیناژ بروند، پیست اسکی اسنوبرد، پیسـت اسـکی پرش و پیست اسکی مخصوص مسابقات آلپاین. ] همان[
معیار های اجتماعی در انتخاب پیست :
1. امنیت منطقه : منطقه انتخابی پیست اسکی مانند هر محیط ورزشی دیگر ، باید امنیت لازم را داشته باشند .
2. مسائل فرهنگی ، مذهبی و سنتی : مسائل فرهنگی اگرچه به اندازه مسائل طبیعی تعیـین کننـده نیسـتند ، ولـی در بعضـی مناطق که مخصوصا فرهنگ های سنتی دارند ، تعیین کننده هستند.
3. امکانات زیر بنایی : جاده ، برق ، آب
4. فاصله تا نزدیکترین شهر: یکی از نکات مهم در مورد پیست اسکی ، نزدیک بودن آن منطقه پرجمعیت است . وجـود جمعیـت زیاد باعث تقاضای بالا برای پیست می شود .وجود شهرهای پرجمعیت ، تاثیر به سزایی در رونـق بخشـیدن بـه پیسـت هـای اسکی منطقه خواهد داشت . ] تقوایی و همکار ، [ 41 : 1388
بررسی اطلاعات و داده ها :
با توجه به معیار ها و استاندارهای مطرح شده و با در نظر گرفتن فرضیه اصلی پژوهش مبنی بر نداشتن تطابق و همخوانی مجموعه تله سیژ کامان B زرشک با ضوابط ، معیار ها ، احداث و مکانگزینی پیست های اسکی ، نمونه مورد مطالعه به صورت پیمایشـی B میـدانی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت . تحلیل و بررسی ها در مرحله اول بر پایه اطلاعات کتابخانـه ای و در مرحلـه بعـد بـا تنظـیم و ارائـه
پرسشنامه رضایتمندی مراجعین از مجموعه تله سیژ مورد سنجش قرار گرفت .
