بخشی از مقاله
چکیده:
رشد صنعت پدیده ای است که امروزه در تمامی نقاط جهان دیگر نمی توان آن را نادیده گرفت چرا که فرصت های جدید به منظور توسعه محلی و منطقه ای در گرو ابزار مهم توسعه صنعتی است. اما هر کشوری اگر بخواهد در جهت صنعتی شدن گام بردارد ناچار است مکانهایی را برای تجمع انتخاب و سازماندهی کند. این سازماندهی متاثر از معیارهای مختلفی مانند جمعیت، زمین و... خواهد بود.
در این مقاله با شناسایی و معرفی مهم ترین معیارهای موثر در مکانیابی شهرک های صنعتی در استان تهران، راهبردی در جهت مکانیابی بهینه در این استان در نظر گرفته شده است. رتبه بندی معیارها با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای - - ANP در نرم افزار SUPER DECISION به عنوان یک ابزار مناسب تجزیه و تحلیل و ارزیابی صورت گرفته است. در پایان با مقایسه رتبه های مربوط به هر یک از زیر معیارها، زیر معیار دسترسی به آب از معیار زیست محیطی در اولویت قرار گرفت که با توجه به شرایط بحرانی تهران باید آن را در برنامه ریزی ها لحاظ نمود.
1 مقدمه:
بی تردید پیدایش فرصت های جدید به منظورتوسعه محلی ومنطقه ای در گرو استفاده از ابزار مهم توسعه صنعتی می باشد.رشد صنعت به صورت مجتمع، منطقه، ناحیه، قطب یا شهرک صنعتی پدیده ای است که به لحاظ اهمیت از آغاز قرن بیستم میلادی در توسعه صنعتی کشورهای جهان وبهره گیری از امکانات وقابلیت های هر منطقه مورد توجه قرار گرفته است. هرکشوری که بخواهد در راه صنعتی کردن خود گام بردارد، ناچار است از لحاظ آمایش سرزمین و تقسیم نیروی کار در مناطق مختلف کشور با هدف توسعه صنعتی محورها وقطب ها، مکان هایی را برای تجمع، انتخاب وسازماندهی کند .
این سازماندهی متاثر از عواملی مانند رشد جمعیت، اشتغال، محدودیت زمین، حفاظت وتوسعه محیط زیست وتعیین کاربری زمین های صنعتی است. بدین ترتیب از رشد بی رویه صنعت در برخی از نواحی ومناطق، به ویژه از آلودگی محیط زیست جلوگیری می شود
محل قرار گیری مناطق صنعتی عامل کلیدی در برنامه ریزی منطقه ای است. دلیل آن اثرات اجتماعی ، اقتصادی،زیربنایی و زیست محیطی است که این نوع تصمیمات در هر منطقه دارند. یک محل مناسب باید با طیف وسیعی از عوامل ، به منظور هماهنگی با منافع اقتصادی، اجتماعی و اثرات زیست محیطی پایدار تنظیم شود
امروزه مسئله حفظ منابع طبیعی و محیط زیست از مسائل مهم به شمار میرود. در این راستا دولت ها و سازمان های مسئول حفاظت از محیط زیست به منظور دستیابی به اهداف توسعه پایدار و درخور محدودیت هایی را برای مراکز تصمیم گیرنده در مرحله انتخاب محل، احداث و بهره بر داری پروژه های عظیم صنعتی در نظر گرفته اند، تا کمترین آسیب زیست محیطی از جانب این صنایع به محیط پیرامونی شان وارد آید و خود صنایع هم کمترین تاثیر را از تغییرات محیطی ناشی از حضور خود متحمل شوند
شهرک های صنعتی مکانهایی هستند که دارای طیف ها ومحل های ویژه ای برای انتشار صنایع پیچیده ،واحدهای علمیBپژوهشی وسرویس های پشتیبانی از جمله طراحی،مهندسی ،اطلاعاتی،مشورتی وشغلی که می توانندهمه یا بخشی از لوازم راحتی را بادر نظر گیری نوع شهرک وترکیب فعالیت های آنهادر نظر بگیرند.اگر شهرک های صنعتی را بدون تاثیری که روی فضا،منابع محیط یا رفتار های محیطی ،فیزیولوژی انسان،گیاهان وحیوانات ویا معیارهای طبیعی مثل آب ،هوا وخاک احداث کنیم نتایج ناسازگار با محیط را خواهیم داشت
از طرفی ملاحظات توسعه ومحیط جدایی ناپذیرند بنابراین باید کم ترین آسیب وتخریبی به محیط وارد شودکه این امر با به کار گیری ابزارهای مدیریت محیط زیست در تمامی برنامه های توسعه ای صورت می گیرد.اما چشم پوشی های کوتاه ودراز مدت عوارض مختلفی بر محیط دارد بزرگترین مشکلات آن نیز برای انسان ومحیط زیست است
از دیدگاه برنامه ریزان توسعه منطقه ای ، شهرک های صنعتی منجر به اشتغال زایی ، جلوگیری از مهاجرت افراد منطقه، متوازن نمودن سیاست های توسعه، حمایت از رشد سریع صنایع به خصوص واحدهای کوچک، جذب سرمایه های داخلی وخارجی، کاهش سرمایه گذاری اولیه برای ایجاد زیر ساخت های تولیدی وبهترین مکان برای انباشت سرمایه وبهبود مهارت های افراد بی تجربه وکم سرمایه با مخاطرات اندک می باشد
بنابراین مکان یابی شهرک های صنعتی مبتنی بر ویژگی های توسعه پایداریکی از موثرترین اقدامات برای دستیابی به بومی شناسی صنعتی وپس از آن توسعه پایدار شهری نیز می باشد
امروزه یکی از بزرگترین پروژه های شهری توسعه مناطق صنعتی است. متاسفانه در این زمینه تغییرات کاربری صورت گرفته است که بیشترین تغییرات کاربری در این موارد شامل تغییرکاربری کشاورزی برای ایجاد دسترسی ها است که به دلیل کاهش هزینه وآسان کردن رفت وآمدها برای مناطق مسکونی انجام گرفته است -
انتخاب سایت مناسب برای مکانیابی مناطق صنعتی یک نقطه بحرانی در فرآیند آغاز،توسعه یا تغییر مکان یابی یک سیستم صنعتی از تمام انواع آن است.یکی از اهداف اصلی در مکان یابی سایت های صنعتی پیدا کردن مناسبترین مکان با موقعیت های خواسته شده به وسیله معیارهای انتخابی است
بنابراین مکانیابی مناطق صنعتی تحت تاثیر اقتصاد،تکنولوژی وملاحظات اجتماعی فرهنگی صورت می گیرد
دریک فر آیند مکانیابی صنعتی،فرد تحلیلگر می کوشد تا حالت بهینه ومطلوب مکانیابی را که در آن از معیارهای امیدوار کننده استفاده شده است را تعیین کند.در فرآیند مکانیابی تلاش بر این است که تعدادی از اهداف خواسته شده برمبنای معیار های تصمیم گیری در نظر گرفته شوند
این اهداف ممکن است که تکمیل کننده یکدیگر باشند یا درتضاد با یکدیگرباشند - Carver,1991 - .یک مکانیابی مناسب باید توجه زیادی به طیف وسیعی از معیارها داشته باشدتا با پایداری محیطی تطبیق داشته باشد.دسترسی ها وارتباطات سازمانی،نیروی کار مفید وسودمند،نزدیکی به بازارهای اصلی ومواد خام امروزه هنوز هم از فاکتورهای اصلی شمار می آیند
با این وجود امروزه مدل هایی برای مکانیابی پیشنهاد شده است که در آنها پایداری عمومی با اصول توسعه ادغام شده است
اما معیارهای وابسته به محیط اغلب در فرآیندهای تصمیم گیری نادیده گرفته می شوند.در عمل، محیط به صنایع به عنوان منشا مواد یا گودالی برای ورود و خروج عملیات صنعتی ارتباط پیدا کرده وهمواره اهدا کننده در نظر گرفته شده است. درواقع نسبت ظرفیت احیا بسیار کم تراز نسبت بهره برداری ازمحیط است تاثیرات عملیات صنعتی امروزه آشکار شده اند وشروع به تاثیر گذاری مضر درنزدیکی محل های سکونت کرده اند که معمولا واکنش های مختلفی از قبیل ترس وخشم را از طرف مردم محلی، گروه های NGO وطرفداران محیط زیست در تعدادی از نقاط جهان وبه طور خاص در کشورهای در حال توسعه به همراه دارد.بنابراین بسیاری از حکومت ها مکان های جدا از زندگی اجتماعی مردم را برای انجام فعالیت های صنعتی اتخاذ می کنند.در حمایت از نظم دهی به مکانیابی های صنعتی باید معیارهایی را انتخاب کرد که تاثیرات آنها بر جوامع محلی کم تر باشد
مکانیابی مناطق صنعتی ابزار پیچیده ای است که در آن از تجزیه وتحلیلهای پیچیده که شامل آرایه های پیچیده ای از عوامل اقتصادی،اجتماعی،تکنولوژی،محیطی وعوامل سیاسی است که برای اهداف چندگانه ای ایجادشده اند
مدیریت ریسک در مکانیابی مناطق صنعتی یکی از مهم ترین عوامل می باشد که در تعیین موفقیت یا شکست یک کاربری تجاری بسیار مهم است. بنابراین سرمایه گذاران باید در ابتدا با مراحل انتخاب ومکانیابی وریسک هایی که در هرمرحله وجود داردوهمچنین مدیریت آنها آشنایی داشته باشند.
