بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با توجه به رشد روزافزون جمعیت شهرنشین و در پی آن گسترش شتاب زده و لجام گسیخته شهرها، مسائل و مشکلات عدیده ای پیش روی جوامع بشری قرار گرفته است. از این رو، افزایش سطح سکونتگاههای شهری در محدوده شهرستان ساری نیز، بدون توجه به قابلیتها و محدودیتهای ارا ضی و فرآیند ارزیابی توان اکولوژیک تو سعه شهری انجام میگیرد که هر روزه موجب نابودی سطح وسیعی از اراضی با ارزش می شود. فرآیند ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری، استفاده ممکن انسان از سرزمین برای کاربری توسعه شهری را برآورد میکند.
پژوهش حاضر تحقیقی تو صیفی و تحلیلی و از نوع کاربردی است و در شهرستان ساری با هدف طراحی و به کارگیری مدلی کل نگر و انعطاف پذیر به منظور ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری با بهره گیری از فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - انجام گرفته است که در آن، مهم ترین معیارهای توان اکولوژیک توسعه شهری در قالب ساختاری شبکهای و با بهرهگیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی، تحلیل می شوند تا نق شه پهنه بندی محدوده مورد مطالعه بر اساس توان اکولوژیک توسعه شهری تهیه شود. در نتیجه پژوهش حاضر با به کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - در جهت بهینه سازی فرآیند توسعه شهری به منظور جلوگیری از بحرانهای زیست محیطی، راهکارهای عملی پیشنهاد شد.
مقدمه
امروزه ب سیاری از نواحی شهری ک شور ما با توجه به گ سترش نامحدود و بدون برنامه خود سبب د ستاندازی به محیطهای طبیعی و از بین بردن آن ها شده اند. اما افزایش روز افزون جمعیت شهرنشین و در پی آن رشد شهرها، توجه به چگونگی کنتترل تو سعه شهرها با برامه و حرکت در را ستای ا صول تو سعه پایدار را الزامی می کند. در واقع، تو سعه منا سب شهری هنگامی محقق می شود که سرزمین به تناسب قابلیتهای آن به کار گرفته شود
شهرستان ساری، واقع در شمال کشور، با توجه به اهمیت و اعتبار ویژه و موقعیت سیاسی- اداری خاص به عنوان نمونه مورد مطالعه در پژوهش حا ضر انتخاب شده ا ست. تو سعه سطوح سکونتگاههای شهری بدون توجه به قابلیتها و محدودیتهای ارا ضی، هر روز سطح بی شتری از زمینهای مرغوب شهر ستان ساری را از بین می برد و با تبدیل آن به ارا ضی ساخته شده شهری، پیامدهای بعضاً جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت. توجه به قابلیتها و محدودیتهای محدوده با انجام دادن فرآیند ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری، راهحلی مناسب برای مقابله با بحرانهای زیست محیطی نوظهور و شیوه ای کارآمد برای نیل به اهداف توسعه پایدار است و البته ابزار مدیریت توسعه در مراحل برنامه ریزی و تصمیم گیری تلقی می شود.
در این پژوهش، با طراحی و کار ب ست مدلی انعطاف پذیر، کل نگر و پویا، توان اکولوژیک تو سعه شهری در شهر ستان ساری، ارزیابی شود.. در واقع ، این فرآیند، ابزاری برای ارتقای عملکرد مدیریت توسعه است که از طریق بهبود روش ها و ا صلاح دیدگاه ها، ارتقای کیفیت محیط زی ست را هدف قرار می دهد . بنابر آن چه بیان شد، در پژوهش حا ضر فن ANP که از فنون تصمیم گیری چند معیاره است، برای طراحی مدلی ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری در شهرستان ساری به کار گرفته شده است.
پیشینه پژوهش در زمینه ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری، در داخل و خارج از کشور تحقیقات بی شماری انجام گرفته است. پور جعفر و همکاران - 1391 - در مقاله ای، توان اکولوژیکی را بر اساس اصول آمایش سرزمین به منظور تعیین عرصه های مناسب توسعه در محدوده شهر جدید سهند ارزیابی کردند که در نتیجه این مطالعه، با استخراج واحدهای محیطی و سنجش آن ها بر اساس معیارهای اکولوژیکی ، توان ها و ا ستعدادهای بالقوه برآورد شد و محدوده های منا سب برای تو سعه آتی شهر جدید سهند با مساحتی حدود 3200 هکتار پیشنهاد شد.
در نمونه ای دیگر، منوری و همکاران - 1391 - ، توان اکولوژیک اراضی استان آذربایجان شرقی برای توسعه صنایع را با به کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی ارزیابی کردند که بر اساس نتایج آن، استان آذربایجان شرقی، برای توسعه صنعی محدودیت های نسبی دارد و توان درجه یک ندارد. در حالی که 21 در صد از ا ستان، پتان سیل تو سعه صنعت طبقه دو دارد. در نمونه های خارجی، رابیا و تریبایل در سال 2013، مفهوم پارامتری جدیدی در قالب پی شنهاد معادله ای با سه روش، برای بهتر شدن نتایج فرآیند ارزیابی منا سب بودن ارا ضی معرفی کردند که در نتایج آن ، ماهیت طبیعی محیط مهم ترین عامل محدود کننده تعیین شد. البته بین نتایج سه روش پی شنهادی این پژوهش، همبستگی بالایی حاصل شد
همچنین، در پژوهشی دیگر، چاندیو و همکاران در سال 2011، منا سب بودن ارا ضی محدوده شهر لارکانا را بر پایه GIS و با به کارگیری فن AHP به منظور برنامه ریزی پارک های عمومی، تحلیل و ارزیابی شد که پس از تحلیل معیارهای دسترسی، ارزش زمین و تراکم جمعیت در سامانه اطلاعات جغرافیایی، پهنه های مناسب برای احداث پارک های عمومی تعیین شد
از سویی دیگر، پژوهش های متعدد داخلی و خارجی نیز فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - را به عنوان مدل تحلیلی به کار گرفته شد. برای نمونه، هادیزاده زرگر و همکاران - 1392 - ، در مقاله ای توسعه یافتگی مناطق شهری اصفهان در بخش مسکن را با به کارگیری فرایند تحلیل شبکه ای - ANP - سنجش کردند که در پایان رتبه هر یک از مناطق از این نظر تعیین شد. در نمونه های خارجی، چن در سال 2009،کاربرد روش فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - را در ارزیابی محیط های ساخته شده پایدار از جمله ارزیابی ابنیه و ارزیابی طرح های تخریب و جز آن بررسی کردند که نتایج این مطالعه نیز بر کاربری بودن مدل مذکور در ارزیابی محیط های مصنوع تأکید کرد
نکته شایان توجه این است که پس از بررسی پژوهش های انجام گرفته در حوزه های یاد شده، مشخص شد، به ندرت پژوهشی توان اکولوژیک توسعه شهری را با به کارگیری فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - ارزیابی کرده است .
روش پژوهش پژوهش حا ضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش تحقیق، تو صیفی- تحلیلی ا ست. گردآوری داده ها به شیوه کتابخانهای و بررسی اسناد و منابع موجود، برنامهها و طرح های توسعه در شهرستان ساری، همچنین، روش میدانی با به کارگیری ابزارهای م صاحبه با مقامات و م سئولان ت صمیم گیر حوزه شهر ستان، دان شجویان و پژوه شگران و صاحب نظران عر صه های مرتبط و پرسشنامه به منظور جمع آوری آرای مربوط به قضاوت های زوجی در فرآیند تحلیل شبکه ای - ANP - انجام گرفت.
افراد مذکور ، 45 نفر شامل 20 نفر از مسئولان تصمیم گیرنده در محدوده و 25 نفر از دانشجویان و پژوهشگران عرصه های مرتبط بوده است. البته با توجه به وسعت و جمعیت محدوده مطالعاتی و نیز تعداد سازمان ها، نهادها و اداراتی که در ارتباط با موضوع، مسئولیت دارند، تعداد مسئولان جامعه آماری تعیین شد و به نسبت آن ، تعداد پژوهشگران شرکت کننده در گردآوری داده ها مشخص شد. تجزیه و تحلیل در این مطالعه با به کارگیری فرآیند تحلیل شبکه ای انجام گرفت.
به بیان دیگر، طراحی مدل تحلیل مطالعه حا ضر با به کارگیری فرآیند تحلیل شبکه ای و بهره گیری از سی ستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - انجام گرفته است . شایان ذکر است ، از آن جا که فرآیند تحلیل شبکه ای بر پایه قضاوت های زوجی استوار است. همواره این مدل در کنار خود از روش دلفی بهره می برد.. فرآیند دلفی در زمینه هایی از علم که در آن هنوز قوانین علمی توسعه نیافته است، اتکا به آرای خبرگان را مجاز می داند. به این ترتیب که برآیند - در بسیاری از موارد میانگین - نظرهای کارشناسان و افراد صاحب نظر به عنوان ارزش نهایی مورد قضاوت در نظر گرفته می شود.
همچنین، تجزیه و تحلیل و پردازش داده ها در پژوهش حاضر با به کارگیری نرم افزارهای ArcGIS ، Expert Choice و MATLAB انجام گرفته ا ست. فرآیند پژوهش حا ضر طوری ا ست که پس از بررسی مبانی و پایههای نظری ارزیابی توان اکولوژیک و شناخت محدوده مطالعاتی، مدلی منعطف با بهرهگیری از فرآیند تحلیل شبکهای، به منظور ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری در شهرستان ساری طراحی و به کار گرفته شد.
