بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق سعی می کند دو بعد اصلی شبکه: روابط و اعضای شبکه را بر اساس سطوح تحلیل شبکه ای و سازمانی، مورد بررسی قرار دهد. به این منظور از متغیر سرمایه اجتماعی برای بررسی چگونگی روابط میان اعضای شبکه و از دو متغیر سرمایه فکری و پیچیدگی استراتژیک برای بررسی توانمندی اعضای شبکه در کسب منافع رابطه ای استفاده می شود. جامعه آماری تحقیق مدیران ارشد 70 شرکت فعال در شهرک صنعتی بهارستان می باشد.
داده های تحقیق با استفاده از توزیع پرسشنامه - با نرخ پاسخگویی 86 درصد - جمع آوری گردیده است و مدل تحقیق با استفاده از معادلات ساختاری مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ویژگی های ساختاری شبکه و ذهنیت مشترک شرکت های فعال در شبکه بطور مستقیم بر سرمایه فکری شرکت تاثیر می گذارد و بعد سوم سرمایه اجتماعی- اعتماد میان سازمانی- بر سرمایه فکری تاثیر غیر مستقیم دارد؛ همچنین مشخص گردید که پیچیدگی استراتژیک شرکت تحت تاثیر مستقیم سرمایه فکری شرکت قرار دارد.
مقدمه
مطالعات اخیر محققان مدیریت در حوزه سرمایه اجتماعی بر ویژگی های شبکه و روابط شبکه ای، تاثیر این ویژگی ها بر جریان اطلاعات و مبادلات میان اعضای شبکه و همچنین تاثیر آنها در ایجاد پویایی های رقابتی تمرکز یافته است
بررسی شبکه ها نشان می دهد که سطوح بالای سرمایه اجتماعی و ساختارهای متراکم شبکه ای، فرآیندهای یادگیری را پشتیبانی کرده و از طریق ایجاد رابطه میان اعضای شبکه جهت استفاده از فرصت های آتی و خلق دانش، امکان شکل گیری همکاری های منسجم جدید را فراهم می آورند. سرمایه اجتماعی بر اهمیت شبکه ها و روابط میان اعضاء شبکه به عنوان عناصری حیاتی تاکید می کند و به ویژگی های سازمان اجتماعی از قبیل شبکه ها، هنجارها و اعتماد اجتماعی اشاره دارد که بهره برداری از منافع مشترک را از طریق هماهنگی و همکاری تسهیل می کنند.
کنیز و کناک - - 2002 در تبیین رفتار سازمان ها در مبادله منابع و همکاری های مشترک، به بررسی شبکه های میان سازمانی1 پرداخته اند. ایشان خاطر نشان می سازند که فرآیندهای موجود در این شبکه ها بر شکل گیری پیوندهای همکاری میان سازمان ها تمرکز دارند. شبکه های میان سازمانی بر الگوی مشخصی از روابط متقابل آشکار و نهان میان سازمان هایی که در یک حوزه سازمانی2 مشخص فعالیت دارند، مبتنی است؛ منظور از حوزه سازمانی، آنگونه که دی ماجیو و پاول بیان می کنند، مجموعه ای از سازمان هایی است که یک ناحیه صنعتی مشخصی را تشکیل می دهند، این ناحیه از عرضه کنندگان، تولیدکنندگان، نهادهای قانونی و سایر سازمان هایی که محصولات و خدمات مشابه تولید می کنند، تشکیل یافته است
در این تحقیق با توجه به اهمیت فزاینده رقابت و به منظور درک بهتر پویایی های رقابتی در نواحی صنعتی به عنوان شبکه میان سازمانی، این پرسش را مدنظر قرار داده ایم، که: » چگونه روابط متقابل میان شرکت های فعال در نواحی صنعتی پیچیدگی استراتژیک3 هر یک از شرکت ها را تحت تاثیر قرار می دهد؟.« پیچیدگی استراتژیک به دامنه روابط و فعالیت های حوزه استراتژیک شرکت و توانایی شرکت در معطوف داشتن هر چه بیشتر تلاش ها و توجه خود به روابط و فعالیت های این حوزه اشاره دارد
پیچیدگی استراتژیک مستلزم آن است که شرکت به دانش بسیار متنوعی به عنوان منبع و نهاده تولید دسترسی داشته باشد اگر چه سالیان مدیدی اقتصاددانان صرفاً سرمایه های فیزیکی و انسانی را به عنوان منابع اصلی بنگاه های اقتصادی در تسهیل فعالیت های اقتصادی و مولد معرفی کرده اند اما امروزه، ایشان به ارزش دانش به عنوان یکی از منابع پر بهاء در فعالیت های اقتصادی پی برده اند
در چنین فضایی دانش در مقایسه با منابع سنتی تولید از قبیل دارایی های ثابت و یا سخت افزارها، به منبعی حیاتی در کسب مزیت رقابتی تبدیل شده است
مار و اسکیما خاطر نشان میسازند که سرمایه فکری مجموعه ای از دارایی های دانش محور است که با ایجاد ارزش افزوده برای ذی نفعان اصلی سازمان نقش عمده ای در ارتقاء مزیت رقابتی سازمان ایفاء می کند
بنابراین با توجه به تمرکز سرمایه فکری بر نقش استراتژیک دانش - - Huysman and Wit, 2003، در جستجوی یافتن پاسخ پرسش تحقیق، سعی گردیده است که با به کار گرفتن مفهوم سرمایه فکری گستره وسیعی از روابط میان شرکت ها، از قبیل: تبادل اطلاعات، مبادله منابع، روابط قدرت، قابلیت نفوذ و وابستگی های عاطفی - Kenis and Knoke, - 2002 را در قالب سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه ای مورد بررسی قرار داده و بدین وسیله روابط میان پیچیدگی استراتژیک شرکت ها، پویایی های رقابتی در شبکه های میان سازمانی و سرمایه اجتماعی را از این منظر تبیین می کند.
- 2 شبکه های میان سازمانی: سرمایه اجتماعی و سرمایه فکری
شبکه ها از طریق هنجارها، ارزش ها و درک مشترک امکان همکاری درون گروهی و میان گروهی را تسهیل می کنند - . - OECD5 محیط های شبکه ای شرایط ضروری جهت دستیابی و استفاده از منابع موجود را فراهم می آورند
شبکه های اجتماعی، جایگاه اعضاء درون این شبکه ها، روابط متقابل و شرایط حاکم بر شبکه، همگی عواملی هستند که ماهیت منابع و جریان گردش منابع را تعیین می کنند
یکی از منابع حاصل از شبکه های اجتماعی »سرمایه اجتماعی« است. سرمایه اجتماعی از طریق روابط اجتماعی پدید می آید، به عبارتی روابط اجتماعی در حکم شریان هایی هستند که واحدهای اجتماعی از طریق آنها منابع اجتماعی را با یکدیگر مبادله می کنند
سرمایه اجتماعی عبارت است از منابع بالقوه و بالفعل استقراریافته7 در شبکه های اجتماعی که از طریق افراد یا واحدهای اجتماعی فعال در این شبکه ها قابل بهره برداری هستند، بنابراین سرمایه اجتماعی توامان از جنبه های گوناگون شبکه و سرمایه های تولید شده درون شبکه تشکیل یافته است - . - Nahapiet and Ghoshal, 1998 بنابراین سرمایه اجتماعی عامل مهمی در تسهیم و انتقال دانش میان اعضای شبکه می باشد
یادگیری در شبکه های کسب و کار نقش عمده ای در تعدیل و بهبود فرآیندهای شبکه ایفا می کند. یادگیری و خلق دانش از طریق روابط کسب و کار و تعاملات درون این روابط صورت می گیرد . - Batt, 2008 - بر اساس چنین دیدگاهی از سرمایه اجتماعی که بر نقش استراتژیک شبکه های اجتماعی در ایجاد پشتیبانی و کسب منابع - PRI, - 2005 و تسهیم دانش در راستای ایجاد مزیت رقابتی پایدار - - Sherif and Sherif, 2006 تاکید دارد، برای بررسی و اندازه گیری سرمایه اجتماعی بایستی جنبه های متفاوت شبکه اجتماعی را مورد بررسی قرار داد.
- 2-1 سرمایه اجتماعی
بر اساس رویکرد سیستمی، براون - - 1998 سرمایه اجتماعی را این چنین تعریف می کند: »سرمایه اجتماعی سیستمی فرآیندی است که منابع را در سراسر شبکه اجتماعی بر اساس الگوی روابط میان فعالان شبکه تخصیص می دهد.« این تعریف سه مولفه تحلیل سیستم را شامل می شود: عناصر سیستم، ساختار سیستم و محیط سیستم. در تحلیل سیستماتیک سرمایه اجتماعی، هر یک از فعالانی که شبکه اجتماعی را تشکیل می دهند، عناصر سیستم قلمداد می شوند. الگوی ارتباطی میان فعالان شبکه به ساختار سیستم سرمایه اجتماعی اشاره دارد و محیط سیستم، زیست بوم8 اجتماعی بزرگتری است که سیستم درون آن قرار می گیرد. بر اساس سطوح سه گانه تحلیل: خرد، میانی9 و کلان، می توان سیستم های متفاوت سرمایه اجتماعی را مورد شناسایی قرار داد.
رویکرد خرد بر ماهیت و صور رفتارهای مبتنی بر همکاری تاکید دارد. این رویکرد سرمایه اجتماعی را به عنوان نیروهای بالقوه استراتژی های همکاری - گروه ها، انجمن ها وغیره - که فعالیت های مشترک را تقویت می کنند، تعریف می کند.
رویکرد کلان بر شرایط- مطلوب یا نامطلوب- همکاری تاکید می کند، این رویکرد به سرمایه اجتماعی بر ارزش یکپارچه شدن و همبستگی اجتماعی تمرکز دارد.
