بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر در پی بررسی نقش مشارکت شهروندان در امور شهری در راستای توسعه پایدار می باشد. در بحث برنامه ریزی، توسعه شهری، اهداف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را در رأس سیاست های خود قرار داده است و در واقع تحقق این اهداف نیازمند تعامل همکاری بین مردم با دولت است، حضور و مشارکت مردم در امر توسعه پایدار، ضروری و اجتناب ناپذیر است. در واقع هر چند که مشارکت بر معنای همکاری و همیاری در ایران سابقه دیرین دارد ولی هنوز در جامعه ما نهادینه نشده است و تشکیل شوراهای شهر و نمایندگان مردم، از جمله اقداماتی است که ضرورت مشارکت مردم را در امور شهری با محوریت توسعه پایدار جهت رفع مشکلات عدیدهای شهر، را آشکار میسازد و با مطالعه تجربیات اکثر کشورهای جهان در زمینه مشارکت شهروندان در امور شهری و تأثیر این مشارکت بر توسعه پایدار شهری را، می توان از ضروریات اقداماتی جهت مشارکت مردم در امور شهری دانست، که خود در توسعه پایدار شهری دارد.این مقاله بر این نکته تأکید دارد که توسعه پایدار یک مفهوم بنیادی است؛ که با در نظر گرفتن نیازهای نسل فعلی و حفظ منابع و ثروت ها برای نسل های آینده، به چالشهایی در مورد مشارکت شهروندان در تصمیم گیری ها و اداره امور شهرها و برنامه ریزی ها می پردازد.
مقدمه
در ایران، در سال های اخیر به نحو فزاینده ای سخن از مشارکت شهروندان در تمامی امور مطرح بوده است. این مشارکت به شکلی نامعمول و نامطلوب در حوزه شهرسازی ظهور یافته است، به بطوریکه میتوان گفت در مشارکتی که اکنون در حوزه شهرسازی مطرح است، مفهوم مشارکت قلب ماهیت شده است و هسته مرکزی آن نیز قدرت یافتن شهروندان و تأثیر گذاری بیشتر آن ها بر طرح های شهری می باشد. متأسفانه علیرغم وجود آموزه های ارزشمندی در سطح جهانی و بعد از گذشت حدود 14 سال از تشکیل شورا های اسلامی شهر و با وجود اینکه برخی از مواد قانون شوراها برای تکمیل حرکت انتخابی شدن مدیریت شهری اقدام جدی انجام نشده است.
آنچه در حال حاضر در طرح هایی که با عنوان مشارکتی در کشور اجرا می گردد، به هیچ وجه ناظر بر این مفهوم نبوده و عمدتاً عبارت است از تأمین اعتبار مالی طرح یا پیش فروش واحدهای احداثی: - سعیدی رضوانی، - 1384:16 متأسفانه امروزه شهروندان در اداره امور شهر و برنامه ریزی برای آن نقش عمده ای نداشته و بعد از شرکت در انتخاب اعضای شوراها فعالیت موثر دیگری ندارند.
در واقع بخش عمده ای از مفهوم مشارکت در ایران، در همان بخش اول که مشارکت شعاری است، باقی مانده است و هدف اصلی مدیران و برنامه ریزان از طرح مفهوم مشارکت، نگاهی ابزاری است در جهت تأمین منافع عمده برنامه ریزان و کار فرمایان. در بخش عمده ای از طرح ها نظرخواهی از شهروندان صورت نمی گیرد، حق اعتراض به طرح و نظارت شهروندان وجود ندارد و جریان اطلاعات عمدتاً یک سویه است.
به طور قطع، شناخت مؤلفه های تأثیرگذار در مشارکت شهروندان در برنامه ریزی و مدیریت توسعه شهرها، می تواند اولین گام باشد در جهت حرکت از مشارکت شعاری شهروندان به سمت مشارکت محدود و در نهایت نیل به مشارکت واقعی آن ها. بنابراین بهره گیری از مشارکت شهروندان در برنامه ریزی های توسعه شهری و اهتمام به مشارکت واقعی آن ها در امور می تواند تأثیری اساسی در برطرف ساختن بخش عمده ای از مشکلات و چالش های شهر و دست یابی به توسعه پایدار شهری داشته باشد.
بیان مسئله
یکی از مهمترین مسائلی که اکثر کشور ها با آن مواجه هستند، توسعه پایدار می باشد، چرا که کشورهای در حال توسعه، با مشکلاتی جدی از قبیل :آلودگی، گسترش بی رویه خانه سازی، مشکلات حمل و نقل، آمایش سرزمین، مدیریت مواد زائد جامد و مسائل بهداشتی روبرو هستند که در رویارویی با این مسائل، مشکلات دیگر در زمینه شهرسازی و محیط زیست، مانند حاشیه نشینی و زاغه نشینی را پیش رو خواهد داشت.و در این راستا، دولت نقش مهمی را در اعمال سیاست هایی را دارد که به اصلاح نابسامانی ها و مشکلات جدی شهر و به بهبود زیرساخت ها و خدمات شهری با مشارکت شهروندان می پردازد.
اهداف پژوهش
مهمترین اهداف این پژوهش عبارتند از:
-1 تحلیل نقش مشارکت شهروندان در توسعه پایدار شهری
-2ارائه پیشنهادات و راهکارها جهت بهبود افزایش مشارکت شهروندان در مدیریت شهری.
تعریف توسعه پایدار و مشارکت مردم
یک تعریف عامه پسند از توسعه پایدار که یک نقطه مناسب برای آغاز بحث در این مورد هم بحساب می آید تعریفی است که توسط بروندتلند رپورت ارائه شده است":توسعه پایدار توسعه ای است که در آن نیازهای نسل فعلی بر آورده می گردد به گونه ای که به توانایی های نسل های آینده نیز برای تأمین نیازهایشان آسیبی وارد وارد نشود" - هیئت جهانی محیط و توسعه ، . - 1987 این تعریف دارای 3 ایده کلیدی است: توسعه، نیازها، نسل های آینده. الکین - - 1991 چهار مشخصه توسعه پایدار را این گونه بیان می کند :نگاه به آینده، محیط، برابری و مشارکت .او در مورد شاخص مشارکت، این گونه بیان می کند که، ..."بارها مشکلات مربوط به توسعه اقتصادی بدون مشارکت سیاسی را به چشم دیده ایم .تصمیمات مربوط به توسعه تنها در صورتی موفق می باشند که در تصمیم گیری ها و در فرآیندهای عملی اجرای آن تصمیمات نقش افراد را در نظر داشته باشیم".هم اکنون مشارکت تبدیل به ویزگی مشترک تمامی روش های توسعه شده است.
شاید بتوان توسعه پایدار را به این صورت توصیف کرد، "توسعه اقتصادی روبه رشد و متعادل، گسترش برابری ومساوات اجتماعی وپایداری زیست محیطی درکنارهم ."ازاین رو، دستورکار 21 براهمیت اتخاذ یک خط مشی واحد در توسعه و مشارکت شهروندان در تصمیم گیری ها شامل مشارکت زنان در اتمام امور، ظرفیت سازی و مشارکت جهانی تمام ذینفع ها، تأکید می کند .برای درک این نکته که ما تا چه اندازه در مسیر درست توسعه پایدار قرارگرفته ایم، از شاخص ها استفاده می کنیم که مانند تابلوهای راهنمای ما در جاده توسعه پایدار هستند .برای حرکت به سوی توسعه پایدار، دولتمردان درتمام سطوح محلی، ملی، منطقه ای و بین المللی نیاز به اطلاعات دارند .با توجه به گستردگی وپیچیدگی اطلاعات موجود، ضروری است که محتوی ومضمون، و قابلیت دسترسی این اطلاعات به سرعت مشخص شود.
مشارکت اگر چه به معنای عام آن از دیر باز با زندگی انسان پیوند داشته، اما به معنای جدید از عرصه سیاست و پس از جنگ جهانی دوم آغاز شده است .این نوع مشارکت در برخی از کشورهای صنعتی جهان - به ویژه آنها که در جنگ شکست خورده بودند - در قلمرو اقتصادی و صنعتی آغاز شد تا مردم را در مالکیت شریک سازد و پایه های پایدار و تداوم صنعت و اقتصاد را مستحکم سازد .با گسترش معنای مشارکت و راه یافتن آن به تمام عرصه های زندگی، امروزه سخن از شرایطی است که همه مردم در تعیین سرنوشت خویش دخالت آگاهانه و واقعی پیدا کنند.
علی رغم شکل گیری اندیشه مشارکت در تمام ابعاد زندگی، این گسترش هنوز به صورت عملی دیده نمی شود.
در میان عواملی که از گسترش سریع مشارکت جلوگیری می نماید، نبود فلسفهای که زیر کوششهای مشارکت جویانه را فراهم آورد، فهم آن را آسان گرداند و نسبت به آن تعهد بیافریند، بارز است. مشارکت پدیده ای ذهنی است که بدون فلسفه ای کارساز و راهگشا نمی تواند به صورت جزئی از فرهنگ مردم درآید. تازه ترین زمینه مشارکت"مشارکت شهروندان در اداره امور شهرهاست". این مشارکت یکی از الزامات زندگی شهری است و هنگامی تحقق می یابد که شهرنشینان از حالت فردی که صرفأ در مکانی به نام شهر زندگی می کنند درآیند و به "شهروند" بدل شوند.
