بخشی از مقاله
چکيده
هدف اين تحقيق بررسي ميزان مشارکت شهروندان در امور شهري (در حوزه هاي خدمات شهري، محيط زيست ) و عوامل مؤثر آن در بين ساکنان ١٨ تا ٦٤ ساله شهر مشهد ميباشد. روش تحقيق ، پيمايش ( توصيفي –تبييني) است . جامعه آماري آن را کليه ساکنان شهر مشهد تشکيل ميدهد و حجم نمونه ٣٤٨ نفر بود که به شيوه ي نمونه گيري طبقه اي متناسب با حجم از سطح شهر مشهد انتخاب و مورد مصاحبه قرار گرفته اند. پايايي و روايي پرسشنامه نيز با استفاده از روش اعتبار صوري و آلفاي کرانباخ صورت گرفت .
يافته هاي تحقيق ميانگين مشارکت مردم مشهد در امور شهري به ميزان ٠.٣١٩( در بازه ٤-٠) نشان داد که بيانگر مشارکت زياد مردم در امور شهري است ، همچنين نتايج حاصل از آمار استنباطي و آزمون فرضيات تحقيق مشخص کرد؛ بين متغيرهاي احساس بي قدرتي، ميزان آگاهي نسبت به مشارکت در امور شهري، سن ، شبکه روابط اجتماعي، اعتماد اجتماعي، عضويت انجمني، پايگاه اقتصادي- اجتماعي، رضايت از عملکرد شهرداري و احساس خود اثربخشي شهروندي و مشارکت پاسخ گويان رابطه ي معني داري وجود دارد.
يافته هاي حاصل از تحليل رگرسيون چندگانه نيز نشان داد که مؤثرترين متغير بر مشارکت شهروندان در امور شهري، رضايت از عملکرد شهرداري با ضريب تأثير ٠.٣١٩ ميباشد و بعد از آن متغيرهاي عضويت انجمني، احساس بيقدرتي، آگاهي، اعتماد اجتماعي، شبکه روابط اجتماعي و سن در رده هاي بعدي قرار دارد. با توجه به نتايج فوق اگر شهرداري بتواند ميزان رضايت شهروندان را از عملکرد خود افزايش دهد و نگرش مثبتي در ساکنان شهر مشهد ايجاد کند، احتمال افزايش مشارکت شهروندان در امور شهري افزايش خواهد يافت .
کليدواژه ها: مشارکت شهري - مديريت شهري - شهروندي - مشارکت شهروندي- شهرمشهد.
١- مقدمه
«انسان موجودي اجتماعي است تا جايي که او را حيوان «مدني الطبع » تعريف کرده اند. (نوغاني و ديگران ، به نقل از کاردان ، ١٣٨٧) اين تعريف يادآور آن است که انسان همواره به صورت جمعي زندگي کرده و نيازهاي خود را به وسيله ي ديگران و به مدد آنان رفع کرده است . با اين همه از ديرباز در مورد منشأ اين زندگي اجتماعي ميان متفکران مسائل اجتماعي و دانشمندان علوم اجتماعي اختلاف نظر وجود داشته و دارد. آنچه مسلم است و ظاهرا همگي در آن اتفاق نظر دارند، اين که چه آدمي طبعا متمايل به زندگي اجتماعي باشد و چه بر اثر عوامل بيروني به اين حالت سوق داده شده باشد، براي آنکه اين گرايش به تحقق بپيوندد، آموختن اجتماعي زيستن و مشارکت در امور جامعه به او لازم و ضروري است ».
«بررسي کوتاه از سيستم هاي مديريتي در شهرهاي بزرگ دنيا، حاکي از آن است که اکثرا مديريتي مقتدر، مستقل و مردمي بر اين شهرها حکومت ميکنند. مديريت شهرها حتي در شهرهاي کوچک نيز براي اداره شهر، از هيچ نهاد يا سازماني دستور نمي پذيرد. بررسي تجربيات کشورهايي که با استفاده از اهرم مشارکت مردم ، به مبارزه با مسايل و مشکلات شهري برخاسته اند، حاکي از آن است که مديريت شهري بيش از اراده سياسي، نيازمند مشارکت مردمي است »
٢- بيان مسئله
گسترش چشمگير شهرنشيني در سال هاي اخير، به ويژه افزايش جمعيت در شهرهاي بزرگي همانند شهر مشهد، مسائل و مشکلات بسياري را بر جاي گذاشته است که مديريت شهري امروزي در شهرهاي بزرگ ديگر قادر نخواهد بود با روش هاي سنتي و معمول گذشته اين مشکلات را حل کرده و در ارائه خدمات يکسويه موفقيتي بدست آورد. آن چه امروزه توسعه و بهره وري خدمات شهري را تضمين ميکند، مشارکت کليه ي شهروندان در فعاليت هاي شهري است .
شهر مشهد نيز از جمله شهرهايي است که هر ساله بر تعداد جمعيت آن افزوده ميشود به طوريکه طبق آمارهاي سازمان برنامه ريزي و مديريت در سال ١٣٧٥، جمعيت نقاط شهري استان خراسان رضوي، ٢٩٢٢٠٠٠ بوده است . اما اين رقم در سال ١٣٨٥به ٥٥٩٣٠٧٩ نفر رسيده است . يعني در طول ده سال جمعيت شهري استان خراسان رضوي رشدي ٣٩/٨ درصدي داشته است . از سوي ديگر جمعيت مشهد بين سال هاي ١٣٥٥ تا ١٣٨٥رشدي حدود ٢٢٢ درصد نشان ميدهد (مرکز آمار ايران ، ١٣٨٥). رشد شتابناک جمعيت شهري مشهد، هشداري است در زمينه ي احتمال بروز مشکلات مختص شهرهاي بزرگ ، انواع نابهنجاري هاي اجتماعي که در شهرهاي ميليوني امکان وقوع دارد، ضمن آنکه ارائه خدمات به چنين جمعيتي به آساني از عهده ي يک سازمان و آن هم به صورت يکطرفه برنمي آيد.
جلب مشارکت شهروندان در اداره ي شهر از نظر اجتماعي باعث افزايش همکاريهاي اجتماعي ميشود که پايه هاي جامعه مدني را تقويت ميکند. از طرف ديگر عدم مشارکت شهروندان در اداره ي امور شهر نيز پيامدهاي منفي هم براي مديريت شهري و هم براي ساکنين شهر ايجاد خواهد کرد که از جمله ميتوان به افزايش محدوديت ها و مشکلات مديريت شهري به دليل افزايش هزينه ها و صرف انرژي زياد و کاهش علقه عاطفي شهروندان به محل زندگي خود اشاره کرد. تحقيقات انجام شده در زمينه مشارکت شهروندان در شهر مشهد نشان از ميزان متوسط مشارکت مردم در امور شهري دارد.
مثلا تحقيق اصغرپور (١٣٨٦) نشان ميدهد که ميانگين ميزان عمل مشارکتي مردم در طيف صفر تا ١٠٠ برابر ٥٣ بوده است . با توجه به پيامدهاي منفي و مثبت مشارکت يا عدم مشارکت شهروندان در اداره ي امور شهر بايد ديد، با چه ترفندها و محرکهايي ميتوان ساکنين يک شهر را براي مشارکت در امور عمومي شهرشان برانگيخت تا ضمن کاهش پيامدهاي منفي عدم مشارکت آنان ، به بهبود شرايط زندگي شهري هم براي شهروندان و هم براي سازمان هاي مرتبط با آنان دست يافت؟ در اين پژوهش محقق بر آن است که ميزان مشارکت مردم و عوامل مؤثر بر مشارکت آنان را در حيطه ي وظايف مديريت شهري و مهمترين نهاد آن ، يعني شهرداري مورد بررسي قرار دهد، همچنين با توجه به گستردگي حوزه ي وظايف شهرداري و عدم آشنايي شهروندان با اين وظايف ، رايج ترين شيوه هاي مشارکت مردم با سازماني نظير شهرداري مورد بررسي قرار ميگيرد.
با توجه به اينکه حوزه هاي مشارکت مردم با شهرداري شامل خدمات شهري، محيط زيست ، تأمين ايمني شهر، فعاليت هاي نظارتي شهرداري، فعاليت هاي مربوط به رفاه اجتماعي و فعاليت هاي عمراني شهرداري ميباشد از بعضي از حوزه ها چندين فعاليت که براي شهروندان مشهدي ملموستر و شناخته شده تر ميباشد مورد بررسي قرار ميگيرد.
٣- پيشينه ي تجربي
٣-١- سابقه ي تحقيق
در رابطه با مشارکت و عوامل مؤثر بر آن تحقيقات و پژوهش هاي متعددي صورت گرفته است ، در ذيل به چند نمونه از اين تحقيقات که ارتباط بيشتري با موضوع پژوهش مورد نظر دارد اشاره ميشود.
نتايج تحقيقات احمدي و توکلي (١٣٨٥)، شريف زاده و صدقي (١٣٨٧)، شفيعي (١٣٨٥)، عباس زاده (١٣٨٧) و ديگران نشان ميدهد که سابقه ي مشارکت ، شناخت مفهوم مشارکت ، احساس تعلق به محل سکونت ، ارزيابي پيامدهاي مشارکت ، سودآور بودن فعاليت هاي مشارکتي، اوقات فراغت ، اعتماد اجتماعي مردم به يکديگر، اطلاع رساني و پاسخ گويي مديران شهري، سنت گرايي، احساس تعلق اجتماعي، احساس مالکيت بر محيط شهري، رضايت از خدمات شهري، احساس توانمندي در مقابل شهرداري، احساس اثربخشي شهروندي، پايگاه اجتماعي - اقتصادي و عضويت در تشکل ها مهمترين متغيرهايي هستند که مشارکت اجتماعي شهروندان در امور شهري را تبيين ميکنند. در همه ي تحقيقات انجام شده ميزان مشارکت در امور شهري اکثرا در حد متوسط رو به پايين به دست آمده و تنها در تحقيقي که عباس زاده (١٣٨٧) در شهر اصفهان انجام داده است مشارکت شهروندان در امور شهري در حد بالايي ميباشد.
