بخشی از مقاله
چکیده
ساختار مدیریت شهری، کلان شهرهای ایران، به رغم شکلگیری شوراهای اسلامی شهر، ویژگیهای یک مدیریت محلی- مشارکتی مدرن و دموکراتیک را ندارد. به گونهای که در این نظام، ارتباط ارگانیک میان شورا، شهرداری و شهروندان دیده نمیشود.
این موضوع، از سویی پرداختن به مباحث جدید مدیریت شهری و تغییرات بنیادین سازوکارهای حاکم بر وضعیت موجود مدیریت شهرهای ایران را در کانون توجه مدیران و صاحب نظران مطالعات شهری قرار میدهد و از دیگر سو، مطالعه تجارب ارزشمند جهانی، ما را از چالش های مدیریتی، نیروی انسانی، منابع مالی، حقوقی و قانونی و جهت تحقق مطلوب یک نظام مدیریتی محله محور در ایران آگاه میسازد.
در این مقاله سعی میشود، موضوع احیای روابط محله ای را مورد بررسی قرار داده و ضمن در نظر گرفتن برخی نظریه های معاصر محله، در جمعبندی کلی، الگویی مناسب برای رفع مشکلات و باز زندهسازی محلات امروز ارایه شود. روش این پژوهش روشی توصیفی بوده که جمعآوری اطلاعات آن از طریق منابع اسنادی و کتابخانهای صورت گرفته است
از یافتههای این پژوهش میتوان دریافت که شهروندان در اداره امور شهر در ایران به دلایلی که از گذشته وجود داشته مشارکت چندانی در اداره امور شهر نداشتند، و امروزه با اندکی تغییر نسبت به گذشته ما شاهد نمونههای کمی از مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها هستیم که امید است در آینده این مشارکت شهروندی با توجه به توانمندسازی مدیریت شهری براساس ایجاد و توسعه نهادهای محلهای به روشی نوین، افزایش یابد.
مقدمه
ویژگی عصر ما شهرنشینی گسترده، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعه شهرهای کوچک و بزرگ است. شهرنشینی بیش از پنج هزار سال قدمت دارد، درحالی که در سال1900میلادی از هر8 نفر فقط یک نفر در مناطق شهری زندگی میکرده است. طی دوره 1990تا دوره 2030جمعیت نواحی شهری تا حدود3/3 درصد میلیارد نفر رشد خواهد کرد، که از این میزان90درصد در نقاط شهری کشورهای در حال توسعه خواهند بود.
همچنان که مهاجران در جستجوی کار و فرصت های بهتر یا فقط برای دستیابی به غذا و سرپناه به مهاجرت به شهرها ادامه میدهند، ظرفیت زیرساخت های شهری اغلب در فشار قرار می گیرد و حتی کاهش می یابد، وضع مساکن موجود بدتر و متراکم تر می شود، فضاهای باز مورد تجاوز قرار می گیرند و...
شهرنشینی امروزه یکی از چالشهای مهم است که بیشترین میزان درآسیا، آفریقا و آمریکای لاتین بوده، سالانه تا60 میلیون شهروند به فقیرترین کشورهای این نقاط افزوده می شود . - Stephens And Stterthwaire,2008:300 - شهرنشین شتابان چهاردهه گذشته در کشورهای رو به توسعه چندین پیامد منفی داشته است که عبارتند از: افزایش فقر در شهرها، ارائه ناکافی مسکن و خدمات شهری اصلی مانند خدمات بهداشتی، آب، پیدایش زاغه ها و مسکن های غیر قانونی و ویرانی زیست- محیطی
چنانکه شهر به مثابه یک سازمان قلمداد گردد، لازم است که در راس آن و به منظور اداره امور شهر از فنی استفاده گردد که همان مدیریت شهری است - شیعه،. - 39 :1382 مدیریت شهری گروهها را در شبکه های مختلفی که منافع آنها حکم می کند، قرار می دهد و توجه به منافع آنها در جهت دهی ساختار شهری مؤثر میافتد. بنابراین، مدیریت شهری به بررسی مسائل فضایی می پردازد که شهروندان با آن درگیر هستند
مهمترین هدف مدیریت شهری را میتوان در ارتقای شرایط کار و زندگی جمعیت ساکن، در قالب اقشار و گروه های مختلف اجتماعی و اقتصادی و حفاظت از حقوق شهروندان، تشویق به توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی دانست - سعیدنیا،. - 46: 1379 رابطه شهر و شهروندی دو سویه است. انسانها شهر را میسازند و شرایط شهرها در زندگی آنها تاثیر قاطع و امکان ناپذیر دارد.
اصلاح ساختار شهری و بهینه کردن شهرنشینی به اصلاح و بهینه کردن این رابطه نیاز دارد که مدیریت شهری سازماندهی این ارتباط را بر عهده دارد، و باید همه جوانب موضوع را مدنظر داشته، با دقت بررسی نماید، چرا که برای دستیابی به شهر ایدهآل - شهر پاک، روان، سبز، پویا، فرهنگی - راهی طولانی و خطیری پیش روی ما نهاده است و تلاش عظیمی میطلبد
مشارکت شهروندان در تصمیمگیریها، برنامهریزیها و کلیه فعالیتها و امور شهری، مورد توجه مدیران، برنامهریزان و صاحب نظران توسعه اجتماعی است. مشارکت، فرایند درگیر شدن کلیه گروههای مردم در همه مراحل توسعه جهت ظهور تواناییها، قابلیتها و در نتیجه رشد و تعالی مادی و معنوی آنهاست و به همین خاطر شاید در سال های اخیر همواره در محافل علمی و سیاسی کشور، موضوع مشارکت شهروندان در امور شهرها، در صدر گفتمان های اجتماعی و سیاسی جامعه قرار داشته، همگان از آن به عنوان عنصری مهم در جهت رسیدن به دموکراسی و توسعه پایدار سخن راندند
بنابراین، میتوان گفت که مشارکت مردم در روند تصمیمگیری شهری، یکی از عناصر اصلی حکومت مردمی بوده، افزایش مشارکت مردم در امور شهری، میتواند در ایجاد تعادل شهری، نقش ارزندهای را ایفا نماید - همان: - 16 اگر شهروندان، مشارکت در شهر را به منزله مشارکت در سرنوشت خویش بدانند، در این صورت، شهروندان در قالب گروههای کاری به شکلگیری و تقویت خصایصی، نظیر خود رهبری، خود مسؤولیت ورزی مبادرت ورزیده، زمینه را برای تغییر و تحول در جهت تلطیف و پویایی شهری آماده خواهند ساخت. نهایت امر این که، مشارکت عنصر حیاتی در فرایند توسعه پایدار تلقی گردیده، از آن به عنوان حلقه مفقوده فرایند توسعه یاد میکنند و به اعتقاد صاحبنظران، مشارکت موجب افزایش شایستگی و کرامت در افراد می گردد
مفهوم مشارکت شهروندان:
گسترش شهر و شهرنشینی و به دنبال آن مشکلات ناشی از زندگی شهری بیش از پیش توجه به راهکارهای سودمند برای بهینه سازی زندگی شهروندان را ضروری میسازد و از آن جایی که علاوه بر موضوعاتی مثل محیط زیست شهری، حمل نقل شهری، ایمنی شهری و نیز برنامهریزی شهری، از عوامل بسیار مهم و ضروری است که تاثیر فزاینده و تعینکنندهای بر عوامل سازنده شهری دارد، مدیریت شهری و مشارکت شهروندی بیش از همه اینها از چنین جایگاهی برخوردار است.
در سالهای اخیر همواره در محافل علمی و سیاسی کشور موضوع "مشارکت" شهروندان در اداره امور شهرها، در صدر گفتارهای اجتماعی و سیاسی جامعه قرار داشته و همگان از آن به عنوان عاملی مهم در جهت رسیدن به دموکراسی، توسعه شهرها و تحقق توسعه پایدار سخن گفته اند. اگر چه سابقه شکلگیری این مباحث به حوادث بعد از انقلاب مشروطیت و تصویب قوانین مهمی همچون قانون اساسی کشور، قانون بلدیه، قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی و قانون تشکیل ایالات و ولایات، انجمن شهر و ده و غیره که اکثر آنها در دوره پهلوی به فراموشی سپرده شدند. برمیگردد، اما ظهور مفاهیم جدیدی از قبیل، جامعه مدنی، مقتدرسازی، شایسته سالاری، شهروندی، مشارکت شهروندی، توسعه پایداری شهری و... همگی نشان از اهمیت روزافزون این مباحث در نزد افکار عمومی بویژه دست اندرکاران امور کشوری و برنامهریزان شهری دارد.
در رابطه با تعریف مشارکت بحثهای فراوانی صورت گرفته است که یکی از مهمترین این تعاریف بدین صورت بیان شده است:
مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آنان را بر میانگیزد تا برای دستیابی به هدفهای گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند. محورهای اساسی مشارکت در تعریف فوق عبارتند از: درگیرشدن، فعالیت و یاری دادن و مسئولیت پذیری است. مفهوم مشارکت ابتدا در قلمروهای مختلف اقتصادی و صنعتی جهت تشریک مردم در امور مالکیت مطرح شد اما به تدریج معنای مشارکت به تمامی ابعاد زندگی بشر کشیده شد. بطوریکه امروزه مشارکت بعنوان امری اساسی جهت دخالت آگاهانه و واقعی مردم در تعیین سرنوشت خویش در تمامی عرصه های زندگی وارد گشته است.
»تازهترین زمینه های مشارکت، مشارکت شهروندان در اداره امور شهرهاست. این مشارکت یکی از الزامات زندگی شهری است و هنگامی تحقق می یابد که شهرنشینان از حالت فردی که صرفاً در مکانی به نام شهر زندگی میکنند درآیند و به شهروند بدل شوند
اصولا ًمشارکت واقعی مردم در اداره امور کشور باعث می شود که مردم و بویژه بسیاری از افراد شایسته و کاردان در صحنه کار و فعالیت در چارچوب های قانونی باقی مانده و در امور اجرایی کشور سهیم گردند. علاوه بر این درگیر کردن مردم با فعالیتهای مشارکتی سبب اطلاع آنان از جریان کارها و پیچیدگی امور وآشنایی با میزان و محدودیت منابع و توان و کارایی دولت و نهایتاً تعدیل انتظارات و توقعات مردم از دولت خواهد شد. شکل گیری اتحاد و وفاق ملی و انسجام اجتماعی در میان اقشار مختلف مردم از مزایای دیگر مشارکت در جامعه به شمار میروند.
مدیران شهری : به کسانی اطلاق می شود که تصمیمات آنها در سیستم تخصیص منابع، محیط زیست شهری خاصی ایجاد می کند. هر چند تصمیمات آنها در داخل یک سیستم مشخص سیاسی یا اقتصادی صورت می گیرد این تصمیمات در سطوح محلی تاثیر می گذارد.
شهروند: افرادی با حقوق و مسئولیت های تعریف شده و معین در جامعه را شهروند می نامند، این حقوق شامل حق رای اظهار نظر آزاد و امثال آن می شود.
در جامعه امروز نیاز بشر به همزیستی در سطح بالایی احساس میگردد و این همزیستی در قالب شهرها تحقق مییابد - حکمت نیا و موسوی،. - 182:1386 شهر به عنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدیریت شهری در روند توسعه شهر و بهبود سکونتگاه های شهری نقش بسیار مهم و تعیین کننده دارد
