بخشی از مقاله
چکیده آن چه امروزه توسعه و بهره وری خدمات شهری را تضمین می کند ، مشارکت کلیه ی شهروندان در فعالیت های شهری است که می تواند مشروعیت ، مقبولیت و رضایت مندی شهروندان را برای مدیریت شهری به ارمغان آورد . تفکر نهادینه سازی مشارکت و حضور مردم در فرآیند اداره و مدیریت شهرها از برنامه ها و راهکار های موثر در رسیدن به مدیریت شهری کارآمد است که در جوامع مختلف به اشکال گوناگون و روش های مختلف قابل مشاهده می باشد . به منظور تحقق این مهم شناخت موانع ، مشکلات و راهکارهای تقویت مشارکت مردم در امور محلی و شهری ، در برنامه ریزی و مدیریت مشارکتی ، یکی از ضروریات مدیریت مطلوب شهرهاست.
مقاله حاضر با هدف تحلیل سنجش عوامل موثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت شهری و براساس یافته ها و نتایج بررسی میدانی از منطقه 11 شهر تهران تهیه شده است .روش جمع آوری اطلاعات بر مبنای کتابخانه ای ، اسنادی و نیز میدانی - پرسشنامه ای - و نوع تحقیق توصیفی با هدف کاربردی و روش مطالعه اسنادی B تحلیلی و پیمایشی بوده است.برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss و Excel استفاده شده است. نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر نشان می دهد بین احساس مالکیت - نوع مسکن و مدت زمان سکونت - شهروندان در یک محله یا شهر ،رضایت شهروندان ، پایگاه اقتصادی و اجتماعی شهروندان و سطح تحصیلات شهروندان با میزان مشارکت آنها در مدیریت شهری رابطه وجود دارد.
-1مقدمه
2-1 طرح مسأله
شهرنشینی در واقع عبارت است از هنر زیستن انسان ها در کنار یکدیگر و شهرها محل تبلور این هنرند .امروزه توسعه شهرها با رشد سریع جمعیت ، برخلاف مدنیت صورت می گیرد - صالحی فرد و علیزاده،. - 5: 1389 شهرنشینی شتابن چهار دهه گذشته در کشورهای رو به توسعه چندین پیامد منفی داشته است که عبارتند از : افزایش فقر در شهرها ، ارائه ناکافی مسکن و خدمات شهری اصلی مانند خدمات بهداشتی ، آب ، پیدایش زاغه ها و مسکن های غیر قانونی و ویرانی زیست- محیطی - زاهدی ، . - 7: 1382چنانکه شهر به مثابه یک سازمان قلمداد گردد ، لازم است که در راس آن و به منظور اداره امور شهر از فنی استفاده گردد که همان مدیریت شهری است - شیعه ، . - 39: 1382مدیریت شهری گروه ها را در شبکه های مختلفی که منافع آنها حاکم می کند ، قرار می دهد و توجه به منافع آنها در جهت دهی ساختار شهری موثر می افتد.
بنابراین مدیریت شهری به بررسی مسائل فضایی می پردازد که شهروندان با آن درگیر هستند . - Thooenig,1970:387 - مهم ترین هدف مدیریت شهری را می توان در ارتقای شرایط کار و زندگی جمعیت ساکنان ، در قالب اقشار و گروه های مختلف اجتماعی و اقتصادی و حفاظت از حقوق شهروندان ، تشویق به توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار و حفاظت از محیط کالبدی دانست - سعیدنیا ، . - 46: 1379 نظام مدیریت شهری مانند دیگر نهادها در تبادل و تعامل با جامعه و شهروندان معنا پیدا می کند .
یک بعد مسأله تصمیمات، قوانین و سیاست های شهرداری و بعد دیگر انتظارات و خواسته ها و نهایتاً حمایت و مشارکت فعالانه شهروندان است . از دهه 1980 میلادی به بعد، کارشناسان مدیریت شهری متوجه این موضوع شدند که طرح ها و برنامه های شهری تنها زمانی موفقیت آمیز خواهند بود که متناسب با نیازها و خواسته های اقشار، طبقات و خرده فرهنگ های گوناگون و متنوع جامعه تدوین و تبیین گردند . . نتایج تحقیقات وسیع و گسترده جامعه شناختی دال بر این امر است که برنامه ریزی های شهری تمرکزگرا دیگر قادر به حل مسائل پیچیده تر و گسترده تر کلان شهرها نیستند .
بر این مبنا شاهد گرایش هرچه بیشتر مدیریت شهری و اندیشمندان جامعه شناسی شهری به برنامه ریزی محلی، مشارکتی و از پایین به بالا در قیاس با نوع سنتی برنامه ریزی دستوری و از بالا به پایین هستیم . تمرکززدایی و محله گرایی در واقع واگذاری امور محله ای به مردم همان محله است. ایجاد واحدهای محله ای موجب ارتقا و کارآمدی نظام مدیریت شهری و تسهیل در اداره امور شهر و صرفه جویی های وسیع اقتصادی در درازمدت خواهد شد .
اگر باب مشارکت فعال بسته باشد و شهروند به شهرنشین تنزل پیدا کند، نه تنها شاهد رشد و تعالی شخصیت مردم، بسط و استخراج توانایی های افراد، تقویت هویت شهری و احساس تعلق به شهر، تقویت حس اعتماد و همکاری میان اهالی شهر و شهرداری ها نیستیم، بلکه دارای کمترین میزان کارکرد و بهره وری در نظام مدیریت شهری نیز خواهیم بود . مشارکت شهروندان در جامعه شهری حامل نتا یج بس گرانبها و متقابلی برای حکومت محلی و شهروندان خواهد بود .
رویارویی با مسائل و مشکلاتی که ابرشهرهای جهان با آن دست به گریبان هستند مانند انفجار جمعیت، حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی، نابسامانی وضعیت ترافیک، آلودگی محیط زیست، سیل مهاجران روستایی به شهر و مس ائل بسیار دیگر که با تسریع فرآیند شهرنشینی، رشد سریع ارتباطات، اطلاعات و فن آوری، جهانی شدن اقتصاد و بازارهای کار و سرمایه و ،...دائماً در حال گسترش و پیچیدگی بیشتر هستند، تنها با بهره گیری درست و بهینه از توان ها، استعدادها و ظرفیت های بالقوه و وسیع موجود در شهروندان و منابع شهری در حوزه های گوناگون و در قالب طرح ها و برنامه های مشارکتی قابل حل هستند .
تجارب دهه های اخیر بسیاری از کشورهای توسعه یافته و برخی از کشورهای در حال توسعه در ساماندهی مدیریت شهری، حاکی از آن است که با پرداختن به توسعه پایدار شهر در سطوح خرد و کلان و از منظر جامعه شناختی، الگوی مناسب برای برون رفت از این چالش ها همانا الگوی مدیریت درونزای محله ای است . در این الگو درباره کوچک ترین و همگون ترین واحد شهر، یعنی محله، بررسی، سیاستگذاری، مدیریت و برنامه ریزی انجام می شود . در این دیدگاه کوچک ترین و همگن ترین واحد شهر یعنی محله، مبنا قرار می گیرد . امتداد منطقی این نگاه منجر به شکل گیری مدیریت از پایین به بالا و توأمان با مشارکت فعال شهروندان، توسعه منابع انسانی، تمرکززدایی، ایجاد ظرفیت های نهادی، تعاملات اصولی، تقویت اجتماعات محلی و نهایتاً ار تقای میزان مشارکت، شعور و آگاهی جمعی شهروندان خواهد شد .
مشارکت شهروندان در جامعه شهری حامل پیامدهای مثبت و دوطرفه برای شهروندان و دولت های محلی و شهری است؛ از جمله بسط توانایی های افراد، حلمشکلات شهری از طریق مشارکت، تقویت احساس اطمینان و اعتماد بین شهروندان و شهرداری ها و نهایتاً شکل گیری و تقویت هویت شهری و احساس تعلق به شهر . در تهران قدیم، محله های شهر نقش عمده ای در سامان بخشی و سازماندهی امور شهری ایفا می کردند. هر محله ویژگی های خاص خودش را داشت و به آن ویژگی ها شاخص بودهر. محله تهران تقریباً دارای کارکردهای خاص خود بود و به گونه ای به ارائه خدمات و تولید کالاهای مختص به خود می پرداخت .
به این ترتیب بود که اهالی محله در نوعی احساس تعلق و هویت محله ای، مشترک بودند؛ به نحوی که هر شهروند بیشتر به نام محله ای که در آن ساکن بود شناخته می شد . البته با ورود به دوران گذار و تحولات سریع آن، این حالت نیز به مرور از دست رفت و مناسبات مزبور به هم ریخت. تحقیق حاضر می کوشد عوامل موثر بر مشارکت در مدیریت شهری منطقه 11 شهر تهران را بررسی کند.هدف آن ، این است که با بررسی این مورد بتواند نکات و عوامل مهمی را که می توانند بر مشارکت بین شهروندان و مدیران تاثیر مثبتی داشته باشند ، شناسایی نماید .بنابراین ، یافته های پژوهش حاضر می تواند مدیران شهری را در بالا بردن مشارکت شهروندان و افزایش مشارکت مردم یاری رساند.
2-1 اهداف تحقیق
پژوهش حاضر اهداف زیر را دنبال می کند :
1-2-1 اهدف کلی که عبارت است از سنجش عوامل موثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت شهری 2-2-1 اهداف جزئی شامل زمینه سازی برای ارتقاء و بهبود مدیریت شهر از طریق تسهیل ارتباط میان مردم و مسئولان شهری و ساختن بستری مناسب جهت مشارکت فعال مردم در اداره امور شهر.
3-1 متغیرهای پژوهش
به لحاظ نظری ، با توجه به مطالعات صورت گرفته جهت تبیین عوامل موثر بر مشارکت شهروندا ن در مدیریت شهری ، متغیرها به صورت زیر خلاصه می شود تا روابط بین متغیرها به صورت تجربی آزمون گردند.
1-3-1 متغیرهای مستقل : رضایت شهروندان از خدمات شهری ، احساس مالکیت شهروندان در منطقه ، وضعیت اجتماعی و اقتصادی ، سطح تحصیلات شهروندان 2-3-1 متغیر وابسته : مشارکت شهروندان در مدیریت شهری
4-1 فرضیه های پژوهش
فرضیه های پژوهش حاضر عبارتند از :
-1بین احساس مالکیت - نوع مسکن و مدت زمان سکونت - شهروندان در یک محله یا شهر با میزان مشارکت آنها در مدیریت شهری رابطه معنا داری وجود دارد.
-2به نظر می رسد هر چه میزان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری افزایش می یابد ، به دنبال آن رضایت شهروندان نیز ارتقا می یابد.
-3میزان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری با پایگاه اقتصادی و اجتماعی مرتبط است.
-4میزان مشارکت در مدیریت شهری با سطح تحصیلات شهروندان مرتبط است.
5-1 روش پژوهش
روش پژوهش از حیث موضوع توصیفی و هدف کاربردی می باشد که به صورت مقطعی انجام گرفته است . اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه و در برخی از موارد نیز برای جمع آوری اطلاعات تکمیلی و جزئی تر از روش های مصاحبه و مشاهده استفاده گردیده است. . جامعه ی آماری تحقیق حاضر کلیه ی ساکنین منطقه بالای 15 سال که در زمان تحقیق در منطقه 11 تهران حضور داشته اند می باشد..حجم نمونه 300 نفر است و شیوه ی نمونه گیری ، نمونه گیری تصادفی ساده می باشد .
برای بررسی میزان مشارکت مردم ، پرسشنامه ای حاوی گویه هایی در ا رتباط با متغیرهای مستقل استخراج و طراحی شد .اعتبار سوالات پرسشنامه از طریق اعتبار صوری به اثبات رسیده است .در طراحی پرسشنامه با تعدادی از اساتید و صاحب نظران در این زمینه هماهنگی و مشورت ، و از نظرات کارشناسانه و علمی آنان استفاده شد.همچنین با توجه به راهنمایی های این اساتید پرسشنامه های مذکور قبل از نهایی سازی توسط تعدادی از افراد جمعیت نمونه ، پیش آزمون شد و ایرادات و نواقص موجود در آن رفع گردید. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد. . برای تحلیل داده های کیفی تأکید تحقیق بر روی تحلیل گفتمانهای حاکم در هردوره و بازتاب های آن می باشد. داده های استخراج شده از پرسشنامه ها با استفاده از نرم افزار آماری spss پردازش و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تحلیل اطلاعات به صورت آمار توصیفی انجام شده است.
6-1 پیشینه پژوهش
مشارکت شهروندی و جامعه ی مدنی سابقه غنی و طولانی دارد و از دوران یونان باستان تا به امروز به اشکال گوناگون و در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی انسان ها بروز کرده است و خاستگاه آن دولت شهر آتن در یونان باستان بوده است - ملکواین ،. - 169: 1377 اما مفهوم مشارکت و توسعه مشارکتی به منزله مفهومی مهم در برنامه ریزی توسعه ی اقتصادی و به دنبال شکست برنامه های اقتصادی مطرح گردید - موسی نژاد ، . - 48: 1387وازنشتاین در زمره اولین افرادی بود که مشارکت شهروندی را در سال 1969 با تغییر قدرت شهروندی به کار گرفت - شریفیان ثانی ، . - 2: 1380 در ایران تا قبل از پیروزی مشروطیت شکل حکومت به صورت سلطنت استبدادی بود و تمام قدرت در دست شاه بود .با صدور فرمان مشروظه ، نخستین گام در جهت مشارکت شهروندان در اداره امور شهر برداشته شد و حکومت مشارکت همه ی افراد در اداره امور خود را حق آنان دانست .
بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ، زمینه مشارکت در اداره امور شهر به شکل گسترده ای فراهم آمد که مهم ترین آن تشکیل شوراها بوده است - حکمت نیا و موسوی،. - 3: 1387اما در سال های اخیر با وجود تلاش هایی که برای مشارکت مردمی شده است ، به ندرت شاهد مشارکت فعال و واقعی مردم در اداره امور شهرها بوده ایم - غفاری و جمشید زاده،. - 56: 1390 شاید مهم ترین تجربه ی نظری که در ایران در زمینه بررسی الگوهای مشارکت مردمی و ساختار آن انجام گرفته مربوط به علوی تبار و همکارانش باشد که در سال 1379 پژوهشی با عنوان "مشارکت در اداره امور شهرها : بررسی الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهر تهران" را به انجام رسانیده اند.
این پژوهش مشتمل بر سه بخش است .در بخش اول تعریف مشارکت از نگاه نظری و مفهومی فراهم می آید .در بخش دوم ضمن تعریف مشارکت سنتی و جدید ، الگوهای کلی آن در ایران بررسی می شود افزون بر آن چگونگی ایجاد شوراهای اسلامی شهرها ، اهداف و وظایف این شورا ها ذکر می گردد ولی به شورایاری ها توجهی نمی گردد.
