بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تحلیلی بر وضعیت شاخصهای کمی و کیفی مسکن با رویکرد توسعه پایدار نمونه موردی: شهر دهگلان (کردستان)
چکیده
با توجه به رشد روزافزون شهرنشینی، توسعه پایدار شهری به پارادایم مسلط تمام برنامهریزیهای شهری تبدیل شده است. با توجه به اثرات گسترده مسکن بر محیطهای شهری، در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار شهری، پایداری مسکن گامی بزرگ برای نیل به این مهم میباشد. هدف پژوهش حاضر ارزیابی کمی و کیفی شاخصهای مسکن شهر دهگلان با رویکرد توسعه پایدار میباشد. در این پژوهش از شاخصهای اجتماعی ، تراکمی و کالبدی استفادهشده است. جهت وزن دهی از مدل AHP، و جهت بی مقیاس سازی دادهها از روش بی مقیاس سازی خطی استفادهشده است. جهت سطحبندی محلات شهری بر اساس هر یک از شاخصهای مورد استفاده در پژوهش از تکنیک TOPSIS، استفادهشده است. در نهایت جهت سطحبندی کلی محلات شهری بر اساس شاخص ترکیبی، از مدل VIKOR، استفادهشده است، که 18,18 درصد محلات مطلوب و در مقابل 45,45درصد در وضعیت نسبتاً نامطلوب و نامطلوب قرار میگیرند. بنابراین نتایج حاصل از مطالعهی حاضر، نشان داد که تفاوت معناداری در وضعیت مسکن در بین محلات شهری مورد مطالعه وجود دارد و این خود نشاندهنده عدم پایداری مسکن در شهر دهگلان میباشد.
واژههای کلیدی: شاخص های کمی و کیفی، مسکن، توسعه پایدار، دهگلان
مقدمه
با آغاز انقلاب صنعتی در کشورهای اروپای غربی، بازتوزیع وسیع جمعیت نیز آغاز شد. در همه جا جمعیت از مناطق روستایی جدا میشد و در مناطق شهری اسکان مییافت بخش اول اقتصاد با پیدایش انقلاب صنعتی قادر نبود با بخشهای دوم و سوم در زمینه دستیابی به حداکثر سود رقابت کند (حکیمی و همکاران، .(189 : 1390 با تداوم توسعه شهرها در آینده، پیشبینیها حاکی از افزایش هرچه بیشتر تخریبها و آلودگیهای زیستمحیطی در شهرها و مناطق شهری است. به دنبال این تحولات و نگرانی ها، امروزه نظریه توسعه پایدار که پیدایش آن به دهههای آخر قرن بیستم بازمیگردد بیش از پیش قوت گرفته است. در این میان با توجه به نقش پر رنگ شهرها در پیدایش ناپایداریهای کنونی، نظریه توسعه پایدار شهری از اهمیت فراوانی برخوردار می باشد. با توجه به اثرات گسترده مسکن بر محیط های شهری، در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار شهری، بخش مسکن نقش بسیار مهمی بر عهده دارد. مسکن بخش بسیار بزرگی از کاربریهای شهری را به خود اختصاص داده است. همچنین مصرفکننده بخش زیادی انرژی و منابع وارده به شهرها میباشد. علاوه بر این بخش مسکن از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز نقش بسیار مهمی دارد. بر این اساس پایداری مسکن گامی مهم در دستیابی به توسعه پایدار شهری قلمداد میشود (بزی و همکاران، .(25 :1389 اگر نیازهای اساسی مادی انسان را مجموع نیازهای بیولوژیک، اقتصادی و اجتماعی بدانیم مسکن در برآورده شدن هر سه دسته از این نیازها نقش بسزایی دارد (پورمحمدی، .(23 :1382 زیرا مسکن
1
یک جز اساسی از کیفیت زندگی و همچنین توسعه پایدار می باشد Winston, 2008: 212) ).در ادبیات سکونت بر اهمیت نقش مسکن در احراز هویت تاکید شده است (پوردیهیمی و نورتقانی، .(4 :1392 مسکن عنصر اصلی جامعهپذیری افراد نسبت به جهان و مملو از ارزشهای سمبلیک با نشان منزلت و ترجمان زندگی شهری و مهمترین کاربری کمی و کیفی شهری محسوب میشود و کیفیت آن گویای وضعیت اجتماعی- اقتصادی شهر و بسیاری از واقعیتهای جامعه است ( پرهیز و همکاران، .(29 :1391 مروری بر شرایط مسکن در جوامع مختلف نشان می دهد کهتقریباًهیچ کشوری مدعی حل مشکلات مسکن در جامعه خود نیست.مسائل برخی از کشورها از نوع کمی بوده که ناشی از کمبودهای موجود مسکن، رشد جمعیت، مهاجرت و تنگناهای اقتصادی است وعمدتاًکشورهای در حال توسعه را شامل می شود.در مقابل، مسائل مسکن در کشورهای توسعهیافته بیشتر از نوع کیفی و نیز تغییر ساختارهای جمعیتی و اجتماعی است ( عزیزی، .(25 :1384 ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه، با آغاز اصلاحات ارضی در سال 1341 و تغییر در شیوهی تولید، با روند رو به رشد شهرنشینی و مشکلات آن به خصوص در بخش مسکن مواجه گردیده است (زیاری و زرافشان، .(86 :1385 پیدایش مسئله مسکن در ایران و طرح آن به عنوان معضلی اجتماعی به آغاز سرمایهداری وابسته برمیگردد .(ahari et al, 1996,660) مسکن در سبد هزینههای خانوارهای شهرنشین ایران دارای بالاترین وزن می باشد، و خانوارهای شهری برای تهیه مسکن به ویژه در شهرهای بزرگ اندام با مشکلات زیادی روبرو هستند. در این میان خانوارهای کم درآمد بالأخص از آن جهت که در اغلب برنامهریزیهای ملی و محلی فراموش شدهاند از تنگناهای بیشتری رنج میبرند ( حاتمی نژاد و همکاران، .(135 :1385 هدف پژوهش حاضر، ارزیابی شاخصهای کمی و کیفی مسکن شهر دهگلان، با رویکرد توسعه پایدار و همچنین سطحبندی محلات شهری، از لحاظ برخورداری از شاخصهای مسکن میباشد.
اهمیت و ضرورت تحقیق یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار » مسکن پایدار« اعلام شده است که یکی از عوامل اصلی مسکن پایدار همان توسعه
شهری پایدار می باشد. مقوله مسکن امروزه نه تنها به عنوان سرپناه، بلکه به عنوان هویت، امنیت و منبع سرمایه در بین ساکنان یک شهر مطرح است (زیاری و همکاران، .(83 :1389 مسکن بعد از خوراک و پوشاک از اساسیترین نیازهای انسان است تا برای حفظ و بقای فرد و جامعه از اهمیت فراوانی برخوردار است، و هر یک از افراد جامعه بشری از هر قشر و گروهی که باشند به نوعی سرپناه با الگوی زیستی نیازمند هستند (ابراهیمی و همکاران، .(154 :1391 با توجه به اثرات گسترده اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی و زیستمحیطی مسکن بر محیط شهری میتوان دریافت که تحقق بسیاری از اهداف توسعه پایدار شهری در گروی توسعه مسکن پایدار میباشد. لذا تحقیق در زمینه توسعه پایدار شهری مستلزم تحقیق در تمام زمینه ها به ویژه در زمینه شاخصهای بخش مسکن میباشد. با نگاهی اجمالی به وضعیت بخش مسکن در ابعاد کمی و کیفی در شهر دهگلان که با شاخصهای توسعه پایدار فاصله دارد، شاهد شکاف قابلتوجهی میان محلات شهری میباشیم. با در نظر گرفتن افزایش جمعیت ، و به تبع آن افزایش تقاضا جهت مسکن، در جهت بهبود وضعیت شاخصهای کمی و کیفی مسکن در راستای اصول توسعه پایدار، نیازمند یک پژوهش ویژه و سیستمی در رابطه با مسکن این شهر میباشد که در اختیار برنامهریزان و مسئولان شهری قرار گیرد.
فرضیات تحقیق
به نظر میرسد شاخصهای بخش مسکن در شهر دهگلان متناسب با توسعه پایدار نمیباشد.
به نظر میرسد محلات شهر دهگلان از لحاظ شاخصهای کمی و کیفی بخش مسکن از توزیع متناسبی برخوردار نمیباشند.
پیشینه تحقیق
با توجه به اهمیت و سابقه طولانی مسئله مسکن، در جوامع مختلف تحقیقات بسیاری در این زمینه انجام گرفته است. مسکن یکی از نیازهای اساسی جوامع بشری است که در راستای بهتر شدن وضعیت شاخصهای آن در جهت افزایش رفاه اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی در اکثریت کشورهای جهان مطالعات زیادی در این رابطه صورت گرفته است. این مطالعات در
2
کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه در دو بعد متفاوت انجام می گیرد. زیرا در کشورهای توسعهیافته تر مسکن بعدی از رفاه اجتماعی و در برنامهریزی کیفی قرار میگیرد، درحالیکه در کشور های کمتر توسعهیافته مسکن از نیازهای ضروری و همتراز با خوراک و پوشاک در جوامع می باشد. لذا در این تحقیق به این علت که ایران از کشورهای در حال توسعه به شمار می رود نمونههایی از مطالعات صورت گرفته در زمینههای شاخصهای مسکن در کشورهای در حال توسعه و همچنین ایران بیانشده است که عبارتاند از:
سالیوان و همکاران (2013) در مقالهای با عنوان » برنامه کاربردی مسکن پایدار، سیاستهای برای ساخت و توانبخشی مسکن خانوارهای کم درآمد « به تدوین راههایی جهت پایداری مسکن و همچنین مقایسه مسکن افراد کمدرآمد در کشورهای توسعهیافته (ایالاتمتحده) و کشورهای در حال توسعه (آمریکای لاتین) و میزان پایداری مسکن آنها پرداخته است.
(2012) filali، مقالهای با عنوان » شرایط مسکن در تونس: عدم تطابق کمیت و کیفیت « در رابطه با تجزیه و تحلیل شرایط مسکن خانوار در تونس نوشته است. در این مقاله به بررسی تحولات مسکن بر اساس اطلاعات و داده های دو دوره ی سازمان ملی ( 1994، (2006 پرداختهشده که بر اساس شاخصهای کمی و کیفی مسکن در جهت شناسایی خانوارهایی که از محرومیت از مسکن مناسب رنج میبرند، پنج سطح از محرومیت مسکن مشخص گردید . نتایج این تحقیق نشان میدهد که در تونس تلاشهای مبنی بر کیفیت مسکن باید برای کاهش شکاف در شرایط مسکن بین مناطق ساحلی و داخلی، و بین مناطق شهری و روستایی انجام گیرد.
( 2006) Gang Meng and G. Brent Hall مقالهای تحت عنوان » ارزیابی کیفیت مسکن در رابطه با شهر لیما در کشور پرو« نوشتهاند. در این مقاله کمبود عرضه مسکن و عدم کیفیت مسکن به علت قدمت بالا و عدم تعمیر این مساکن را مشکلات اصلی مسکن در این شهر معرفی کرده است. در این مقاله بر اساس شاخص خای کیفی مسکن و با توجه به داده های موجود هر یک از مناطق به شناسایی مناطق با شرایط مسکن نامناسب پرداخته است. در این مقاله با توجه به سرشماری و جمعآوری داده در سطح خانوار، بلوکهایی باکیفیت پایین مسکن در سطح شهر تفکیک شدهاند که با استفاده از نقشه به راحتی میتوان این نابرابری را در بخش مسکن لیما در کشور پرو مجسم نمود.
بزی و همکاران 1389) )، در مقالهای با عنوان بررسی و تحلیل برنامهریزی توسعه مسکن پایدار (مطالعه موردی شهر حاجیآباد- استان فارس) به ارزیابی شاخصهای توسعه پایدار در بخش مسکن پرداخته که نتایج حاصل عدم پایداری را در بخش مسکن شهر حاجیآباد نشان میدهد.
زنگنه و همکاران (2013) نیز در مقالهای با عنوان ارزیابی و تجزیه و تحلیل معیارهای توسعه پایدار مسکن در مادر شهر مشهد به ارزیابی وضعیت مسکن در 13 منطقه شهری مشهد با رویکرد توسعه پایدار، با استفاده از چهار شاخص اصلی کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و بیولوژیکی پرداختهاند که نتایج نشاندهنده نابرابری و شکاف در بین مناطق سیزدهگانه از لحاظ وضعیت مسکن میباشد.
رئوفچاهی و همکاران (2013)، در مقالهای تحت عنوان طراحی جهت صرفه جویی در انرژی جهت نیل به توسعه مسکن پایدار، به بررسی ارتباط بالقوه بین ابعاد سه گانه مسکن پایدار (زیستمحیطی، اجتماعی، اقتصادی) با پارامترهای بهرهوری انرژی در شهر اصفهان با استفاده از روش تحلیل رگرسیونی پرداخته است. نتایج نشاندهنده رابطهی معنادار ابعاد مسکن پایدار و شیوه بهرهوری از انرژی میباشد.
بزی و جواهری (1390) مقالهای با عنوان » بررسی افتراق مکانی- فضایی محله های شهر زابل در برخورداری از شاخصهای مسکن سالم « نوشتهاند که هدف از این تحقیق بررسی وضعیت کیفی مسکن در محلات شهر زابل با توجه به شاخصهای مسکن سالم و سنجش میزان برخورداری از این شاخصها در این محلات بوده است. نتایج این تحقیق نشان می-دهد، که بین محلات شهر زابل از نظر برخورداری از شاخصهای کمی و کیفی مسکن سالم تفاوت معنیداری وجود دارد و همچنین در بین پایگاه اجتماعی افراد و شرایط مسکن نیز همبستگی قابلتوجه ای وجود دارد و در کل نتایج نشان داده است که شاخصهای کیفی مسکن به نسبت شاخصهای کمی آن در شهر زابل در وضعیت پایین تری قرار دارد.
3
International Conference on Civil Engineering Architecture and urban infrastructure
29-30 July 2015, Tabriz , Iran
روش تحقیق
روش تحقیق در این مقاله،توصیفی،تحلیلی و موردی است. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات، با استفاده از روشهای کتابخانهای، میدانی، استفاده از جداول آمارنامهها و طرح تفضیلی شهر میباشد همچنین جهت یکسان سازی و بی مقیاس نمودن دادهها از مدل بی مقیاس سازی خطی استفادهشده است. جهت وزن دهی به معیارها در هر قسمت مدل سلسله مراتبی AHP بهکاربرده شده است و جهت رتبهبندی محلات شهری از مدل TOPSIS استفادهشده و در نهایت جهت رتبهبندی نهایی وضعیت مسکن در محلات شهری از مدل vikor استفادهشده است. جهت محاسبات بر اساس مدلهای استفادهشده در تحقیق و پردازش دادهها از نرمافزار EXCEL، و همچنین بر اساس اطلاعات به دست آمده، جهت تولید نقشه از نرم افزار ARC GIS استفادهشده است.
مدل AHP
فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) یکی ازکارامدترین تکنیک های موثر در تصمیمگیری است که توسط توماس الساعتی در سال 1980 معرفی شد .(Azizi et, al, 2013, 244) این مدل یک ابزار تصمیمگیری قابلانعطاف و قدرتمند است که افراد را در مقایسه همزمان دو وجه کمی و کیفی شاخصها کمک میکند(.(ZAKRIA, et, al, 2010: 158 در این تحقیق جهت وزن دهی معیارها از مدل AHP استفادهشده است که مراحل کار به طور خلاصه بدین شرح میباشد. مرحله اول : که شامل آماده سازی دادهها و تشکیل ماتریس دوتایی که این کار با در نظر گرفتن مقیاس 9 کمیتی ال ساعتی که بر اساس اهمیت معیارها زا 1 تا 9 به معیارها دارای وزن میگردند.
مرحله دوم: محاسبه وزن نهایی معیارها که برای این کار اعداد هر کدام از ستونها و ردیفها در هم ضرب میشوند و سپس حاصلضرب وزنها را به توان N 1در نهایت برای محاسبه وزن نهایی معیارها وزنهای نرمال نشده هر ردیف را به مجموع کل وزنهای نرمال نشده تقسیم می کنیم.که مجموع کل وزنهای نهایی باید برابر با 1 باشد.
مرحله سوم: به دست آوردن نسبت توافق که خود دارای چهار مرحله است.
-1 محاسبه :AW که برای تعیین مقدار بردار باید هر کدام از وزنها به مقدار وزن معیار ضرب شوند.
-2محاسبه بردار توافق
-3محاسبه شاخص سازگاری
-4محاسبه ضریب سازگاری
مقدار ضریب سازگاری همواره باید کمتر از 1 باشد .
مدل TOPSIS
روش تاپسیس توسط هوانگ ویون توسعه داده شد، که به عنوان یکی از اعضای خانواده MCDM یا تکنیکهای تصمیمگیری چند معیاره امروزه در رتبهبندی مفاهیم مختلف در علوم گوناگون جایگاه ویژه ای یافته است( زیاری و همکاران، 1389، .(21 اصل اساسی تکنیک تاپسیس اولویتبندی و ارزیابی مفاهیم یا نواحی از طریق فاصله بین بردار شاخص ایدهآل با ایدهآل منفی می باشد. بهترین گزینه در تاپسیس نزدیکترین فاصله را به راه حل ایدهآل دارد و بر اساس فاصله از ایدهآل مثبت نواحی رتبهبندی می گردند.
برای به دست آوردن حداقل و حداکثر هر کدام از معیارها و محاسبه مقدار تفاضل موجود بین مقدار حداقل و حداکثر محاسبهشده از فرمول زیر استفادهشده است.
4
در نهایت محاسبه فاصله نسبی از راه حل ایدال
بعد از انجام مراحل بالا در نهایت به ارزشهای بین 0 تا 1 میرسیم که هرچه مقدار عدد به یک نزدیک باشد نشاندهنده مطلوب یا نامطلوب بودن، بستگی به نحوه تفسیر بر اساس سود یا زیان، خواهد بود.
مدل VIKOR
این روش که بر اساس روش ال پی متریک توسعه یافته است. از جمله مدلهای که برای حل مسائل تصمیمگیری چند معیاره MADM لیست رتبهبندی شدهای را برای حل سازشی برای تصمیم گیری تعیین مینماید روش فوق بر رتبهبندی و انتخاب مجموعهای از گزینهها در حضور معیارهای متعارض تمرکز می کند معیار رتبهبندی گزینهها در این روش بر اساس میزان نزدیکی راه حل ایدهآل می باشد در این روش به منظور رتبهبندی و یافتن بهترین گزینه از مفهوم میزان سازشی میان فاصله گزینهها نسبت به بهترین گزینه استفاده میکند و به همین دلیل به برنامهریزی سازشی طبقهبندی میشود با استفاده از روش تحلیل، شاخص توسعه به گونهای ساده ، لیکن در خور توجه و قابل تعیین و سپس به رتبهبندی سکونتگاهها می پردازد.
برای محاسبه میزان توسعهیافتگی با استفاده از مدل vikor از رابطه زیر استفاده میشود :
و در نهایت برای پیدا کردن شاخص نهایی توسعه برای هر واحد از رابطه زیر استفاده میشود:
مرحله اول : جمعآوری دادههای مورد نیاز و سپس تشکیل ماتریس
مرحله دوم: نرمال نمودن دادهها که در این مرحله پس از به توان رساندن اعداد ماتریس مقدار هر معیار را در مجذور مجموع همان معیار تقسیم میکنیم.که در این روش برای نرمال نمودن دادهها از نرمالایز خطی بهره میبرد.در این مدل بهترین گزینه گزینه ای است که کمترین ارزش عددی را در بین آلترناتیوهای دیگر به خود اختصاص داده و به عنوان ایدهآلترین و بهترین گزینه در بین گزینهها را به خود اختصاص میدهد.
مرحله سوم : دخالت دادن مقدار ضریب تأثیر هر کدام از معیارها در وزنهای نرمال شده مرحله چهارم محاسبه حداقل و حداکثر هر کدام از معیارها و محاسبه مقدار تفاضل موجود بین آنها.
مرحله پنجم: به دست آوردن مقدار فاصله بین حداکثر با هر کدام از اعداد محاسبهشده در مرحله سوم مرحله ششم: محاسبه فاصله i ام از گزینه ایدهآل مثبت (بهترین ترکیب).
محاسبه مقدارSi Si=
= Si فاصله i ام از گزینه ایدهآل مثبت
مرحله هفتم: محاسبه فاصله i ام از گزینه ایدهآل منفی (بدترین ترکیب).
مرحله هشتم: مرحله آخر در مدل vikor محاسبه مقدار vikor یااصطلاحاً Qi میباشد.
=V مقدار ثابت
که بعد از بهکارگیری فرمول VIKOR اعدادی حاصل خواهد شد که رنج آنها بین 0 تا 1 میباشد. هر کدام از معیارها که حداقل امتیاز یا رتبه را به خود اختصاص دادهاند به عنوان بهینهترین یا برخوردارترین گزینه میباشد و حداکثر نشاندهنده نامطلوب بودن در ناحیه میباشد.
محدوده مطالعاتی
شهر دهگلان مرکز شهرستانی به همین نام از استان کردستان است. موقعیت نسبی شهر دهگلان واقع در جنوب شرقی استان کردستان است. این شهر از نظر موقعیت جغرافیایی در 35 درجه و17دقیقه عرض شمالی و47 درجه و 25 دقیقه طول شرقی و در ارتفاع 1825 متری از سطح دریا قرار دارد. محدوده مصوب شهر معادل 386 هکتار است. که از نظر وسعت 1/5 درصد کل مساحت استان کردستان را شامل میگردد.. بر اساس سرشماری سال 1390 این شهر شامل جمعیتی معادل 23074 نفر میباشد.این شهر در گستره دشت نسبتاً هموار و حاصلخیزی قرارگرفته است و به دلیل شیب کم محدوده ، اراضی کشاورزی در جنوب و شرق مهمترین نقش اقتصادی را در آن ایفا میکنند. بر اساس نظام تقسیمات کالبدی، شهر دهگلان واجد 12 محله و فاقد ناحیه و منطقه شهری است.
شکل شماره .1 نقشه موقعیت جغرافیایی شهر دهگلان
مفاهیم و مبانی نظری
مفهوم مسکن
در طول تاریخ حیات بشر، مسکن همواره به عنوان نیاز پایهای بشر مطرح بوده است. چنانکه در مجمع عمومی سازمان ملل، مسکن مناسب و امن را حق پایهای و حیاتی انسان برای ایجاد زندگی انسانی مطرح میکنند ( Mahbubpur .(,Rahman, 2002: p;273 مسکن اولین فضایی است که تجربه روابط انسانی در آن آزموده و چارچوبی فیزیکی است که در آن منابع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فرد آمیخته میشود ( علیالحسابی و همکاران، .(156 :1390 مسکن عنصر اصلی جامعهپذیری افراد نسبت به جهان است و کالایی کلیدی در سازمان اجتماعی فضاست و در احزار هویت افراد، روابط اجتماعی و تعاملات جمعی نقش بسیار تعیینکننده دارد .(short,2006,pp199-200) مفهوم مسکن علاوه بر مکان فیزیکی، کل محیط مسکونی را نیز در بر میگیرد که شامل کلیه خدمات و تسهیلات ضروری مورد نیاز برای بهزیستن خانواده است (پورمحمدی، .(3 :1390
شاخصهای مسکن
6
با توجه به این که شاخصها ابزاری هستند برای اندازهگیری و سنجش نوسان عوامل متغیر در طول زمان (ابراهیمزاده و اسکندریثانی، (120 :1389، شاخصهای مسکن مهمترین و کلیدیترین ابزار در برنامهریزی مسکن باشد. بررسی شاخصهای مسکن یکی از ابزارها و شیوههای مختلف شناختهشده ویژگی مسکن به شمار می رود که میتوان به کمک آن پارامترهای مؤثر در امر مسکن را شناخت و هر گونه برنامهریزی و تصمیمگیری در مورد مسکن را تسهیل نمود.(ملکی، 1382 ،.( 60 شاخص-های مسکن به عنوان شالوده اصلی یک برنامه جامع و ابزاری ضروری برای بیان ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیستمحیطی و کالبدی مسکن، از جایگاه ویژهای در امر برنامهریزی مسکن برخوردار هستند. شاخصهای مسکن نه تنها به عنوان ابزاری توصیفی به بیان وضع موجود مسکن از ابعاد مختلف میپردازند، بلکه ابزار مناسبی نیز برای سنجش معیارها و ضوابط در روند تحول مسکن به شمار می روند. این شاخصها به سیاستگذاران کلان بخش مسکن کمک میکنند تا تصویر روشن تری از شرایط مسکن در گذشته، حال و آینده داشته و سیاستها و راهبردهای متناسبی در آینده اتخاذ نمایند (عزیزی، .(32 :1383
پایداری و توسعه پایدار
مفهوم پایداری در واقع تلاشی است برای دستیابی به بهترین نتایج در برنامههای محیط انسانی و طبیعی که برای حال و به صورت نامحدود برای آینده صورت میپذیرد (شیعه، .(199 :1387 همچنین پایداری را ارتقاء کیفیت زندگی در ضمن در نظر گرفتن ظرفیت تحمل محیطزیست و پاسخگویی به نیازهای نسل حاضر بدون ایجاد محدودیت در توانایی و امکانات برای تأمین نیازهای نسل آینده میدانند (فیروزبخت، .(59 :1391 مفهوم توسعه در برابر رشد قرار میگیرد، توسعه یک مفهوم کیفی را مشخص میکند و میتوان آن را معادل با افزایش کیفیت زندگی دانست ( فیروزبخت و همکاران، .(60 :1391 توسعه، تغییرات بنیادی در زندگی اقتصادی و اجتماعی انسانهای یک جامعه است که در یک فرایند ارادی اتفاق میافتد ( محمودی و ماجد، .(48 :1391 بر اساس این مفاهیم توسعه پایدار، اشاره به توسعهای دارد که نه تنها پاسخگوی نیازهای نسل حاضر میباشد، بلکه توانایی رفع نیازهای نسل آینده را نیز داشته باشد. توسعه پایدار دو وجه تمایز با توسعه خودرو یا عادی دارد که عبارتاند از: . 1 توسعه پایدار به معنای منافع یکسان جامعه از توسعه میباشد. .2 توسعه هماهنگ به صورت همهجانبه و در تمام بخشها باشد. توسعه پایدار یا توسعه اقتصاد و جامعه باید ظرفیت تحمل منابع و محیطزیست را نیز در نظر بگیرد و به دنبال توسعه هماهنگ در رابطه با اقتصاد، جامعه، محیطزیست و منابع باشد .(feng yu-guaug.2002; 282)
توسعه پایدار شهری
توسعه شهری عبارت است از گسترش هماهنگ و متعادل سطح اختصاص دادهشده به ساختمانهای مسکونی در یک شهر با سطوح مورد نیاز سایر کاربریها و همچنین تجهیز این سطوح به تأسیسات، امکانات و تجهیزات مورد نیاز، و در سطحی استاندارد و قابلقبول ( ملکی، .(43 :1390 بر این اساس توسعه پایدار شهری، پدیدهای با ابعاد گسترده و پیچیدهی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است ( معصومی اشکوری، .( 138 :1378 توسعه پایدار شهری، شکلی از توسعه شهری است که ضمن حفاظت از منابع و شرایط اکولوژیکی محیط شهری، به حفاظت از ارزشهای تاریخی-فرهنگی و بر پایهی آن تغییراتی در کاربری اراضی و سطوح تراکم به منظور وضع نیازهای حال و آیندهی شهروندان توجه دارد (پوراحمد و شماعی، .(282 :1384 به عبارت دیگر و جامعتر توسعه پایدار شهری یعنی تغییر تراکم کاربری اراضی شهری جهت رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه مسکن، حملونقل، اوقات فراغت و غیره به گونهای که شهر از نظر زیستمحیطی قابل سکونت و زندگی و از نظر اقتصادی، بادوام و مستمر و از نظر اجتماعی، دارای برابری و تعادل باشد (ملکی، .(56 :1390
