بخشی از مقاله
چکیده
نقش کالبد و فضا در محیط زندگی انسان یکی از نقش های تاثیر گذار در برقراری فعالیت های زندگی فردی و اجتماعی است.که در بسیاری از شهرهای کشور این مهم به فراموشی سپرده شده است. به طوری که کالبد و فضا در محیط شهری به گونه ای طراحی شده است که با شرایط جسمی و روانی افراد تناسبی ندارد. در این حین افراد سالمند نیز از این موضوع مصون نمانده اند و تاثیرات آن باعث انزوا و کناره گیری آنها از حضور در جامعه شده است. از آنجا که یکی از شاخص های ارزشمند برای ارزیابی در همه زمینه های کیفیت زندگی ،دوران سالمندی است و در صورت نبود امکانات، سالمندان به دلیل عدم رضایت از محیط زندگیشان دچار انزوا و سرخوردگی می شوند، تعامل آنها با افراد دچار مشکل می شود. محیط زندگی آنها باید بر اساس ویژگی های ادراکی ایشان طراحی و یا بهسازی شود. تا بتوانند از زندگی لذت ببرند نه اینکه دچار صدمات سنگین روحی شوند. به همین منظور شناسایی میزان رضایتمندی آنها از محیط کالبدی- فضایی ایشان می تواند در جهت تحلیل وضع موجود سکونتی, تصمیمات آینده, به منظور ارتقای سطح کیفی محدوده سکونتی ایشان و جلوگیری از تکرار نواقص در سایر مکان ها موثر واقع شود. در این مقاله سعی شده با بررسی وضع موجود سکونتی و بررسی عناصر کالبدی-فضایی تاثیر گذار محیط مانند کف, بدنه, عناصر مستقر در فضای شهری بر میزان رضایتمندی سالمندان, به ارائه راهکارهایی در جهت ارتقای سطح کیفی زندگی آنها و حضور بیش از پیش آنها در محیط های اجتماعی پرداخته شود.
واژه های کلیدی: کیفیت زندگی ، تاثیر کالبد و فضا، رضایتمندی سکونتی، سالمندان
-1 مقدمه
رضایتمندی از سکونت به عنوان یک عامل مهم به منظور ارزیابی کیفیت مسکن و تاثیر گذار بر زندگی شهروندان بوده, از طرفی عامل ارتباط بین واحدهای همسایگی و محیط اطراف محله را تعیین می کند. مطالعه این موضوع به منظور برنامه ریزی شهری در محله ها و مفهوم محله ضروری بوده و به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در محله ها یاری رسانی می کند - محفوظیان، . - 91
شناسایی عوامل موثر در میزان رضایت و نارضایتی سکونتی ساکنان, می تواند در جهت تحلیل وضع موجود سکونتی, تصمیمات آتی به منظور ارتقای سطح کیفی محدوده های سکونتی افراد و جلوگیری از تکرار نواقص در سایر مکان ها موثر واقع شود - حاجی حسینی و شهابیان، . - 91
برخی از محققان مراحل درک میزان رضایتمندی افراد را با دیدگاه ادراکی توصیف کرده اند. بدین ترتیب که شخص با توجه به مجموعه ای از نیازها و آرزو هایی که دارد, شرایط فعلی سکونتی اش را - واحد مسکونی و واحد همسایگی - را ارزیابی می کند. نیاز ها و آرمان های شخص مجموعه ای از هر دو ویژگی های فردی - همچون طبقه اجتماعی, مرحله زندگی و نظایر آن - و نیز معیار های فرهنگی تاثیر گذار بر روی فرد است. چنان چه شرایط فعلی در سازگاری نزدیک با همان چیزی باشد که فرد برای نیازها و آرمان هایش تعریف کرده است, رضایتمندی حاصل می شود - شهابیان و دیگران،. - 92
در بین مراحل مختلف زندگی انسان, سالمندی یکی از شاخص های ارزشمند برای ارزیابی در همه زمینه های کیفیت زندگی است. به طور کلی سالمندان نیازمند احساس کنترل کامل بر زندگی خویش و محیط اطرافشان هستند تا بتوانند از زندگیشان لذت ببرند نه اینکه دچار صدمات سنگین روحی شوند. مشاهده شده که سالمندان به دلیل عدم رضایت از محیط زندگیشان دچار انزوا و سرخوردگی می شوند . تعامل آنها با افراد دچار مشکل می شود - شاهچراغی و همکاران، . - 94
-1-1ضرورت پژوهش بررسی رضایتمندی ساکنین به ویژه سالمندان از کالبد و فضای محل سکونتیشان می تواند به عنوان یکی از مهم ترین معیارهای سنجش دستیابی به اهداف و ارزیابی میزان موفقیت هر پروژه شهری مطرح شود و اینگونه می تواند کیفیت زندگی سالمندان را ارتقاء بخشد.
-1-2 هدف پژوهش هدف از این پژوهش بررسی و تحلیل ویژگی ها و شاخص های کالبدی-فضایی موثری است که می تواند بر رضایتمندی افراد تاثیر گذارد. و در نتیجه شناسایی و بررسی مولفه های موثر بر رضایتمندی سالمندان از ویژگی های کالبدی و فضایی اطرافشان مد نظر خواهد بود.
-1-3 پرسش پژوهش چه معیارهای کالبدی-فضایی بر رضایتمندی افراد موثر است؟
چگونه معیارهای کالبدی-فضایی می توانند بر رضایتمندی سالمندان تاثیر گذار باشند؟
-1-4 روش پژوهش روش تحقیق در این پژوهش به شیوه مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و تحلیلی و توصیفی است.
-1-5 پیشینه پژوهش در مقاله ای تحت عنوان"سنجش رضایتمندی سکونتی سالمندان ساکن اسلامشهر - نمونه موردی: منطقه یک شهرداری اسلامشهر - "به نگارش یعقوب بلوایه, هدف بررسی از آن رضایتمندی سالمندان ساکن در منطقه یک شهرداری اسلامشهر از فضاهای عمومی شهری این محدوده و شناسایی مولفه های موثر بر آن انجام گرفته و بر طبق نتایج مشخص شد که رضایتمندی سالمندان از فضاهای عمومی شهری در حد متوسط بوده و باسابقه سکونت, دسترسی به خدمات عمومی, امنیت محیطی, ویژگی های کالبدی محدوده و خاستگاه اجتماعی-اقتصادی آنها رابطه دارد. احساس رضایت در بین سالمندانی که دارای همسر و تحصیلات و کسانی که با فرزندان خود زندگی می کردند, بیشتر از بقیه سالمندان بوده است..
در مقاله ای تحت عنوان "بررسی میزان رضایتمندی سکونتی در محله سهیل تهران" به نگارش حاجی حسینی و شهابیان, به شناسایی شاخص های میزان رضایتمندی سکونتی, در سه سطح واحد مسکونی, واحد همسایگی و محله پرداخته شد. در نتیجه تغییر در نوع درخواست ساکنان از روابط همسایگی و علاقه مندی آنها به مشارکت از نکات قابل توجه به دست آمده در این پژوهش است.
در پژوهشی تحت عنوان" سنجش رضایتمندی سکونتی ساکنان محله نظریه - بافت جدید - و ساکنان محله خواهر امام - بافت قدیم - در شهر رشت, به نگارش شهابیان و همکاران , به بررسی عوامل موثر بر رضایتمندی سکونتی ساکنان این دو محله پرداخته و ویژگی های متفاوت - سنتی و مدرن - را مورد بررسی قرار داده است.و میزان رضایتمندی در سه سطح را مورد مقایسه قرار داده است نتایج به دست آمده حاکی از آن بود که سطح رضایتمندی سکونتی در محله منظریه بیشتر از محله خواهر امام می باشد. در نهایت از تحلیل های پژوهش و یافته های تحقیق, راهکارهایی به منظور ارتقای رضایتمندی سکونتی در هر محله ارائه گردیده است.
در مقاله ای تحت عنوان "کیفیت زندگی سالمندان" به نگارش عباسی و رحمانی, به بررسی تاثیر متغیر های جمعیتی نظیر جنس,سن, تحصیلات, وضعیت تاهل و وضعیت سلامتی بر روی کیفیت زندگی سالمندان پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد سالمندان سنین بالاتر از سطح کیفیت زندگی پایین تری برخوردارند. زنان سالمند از کیفیت زندگی کمتری نسبت به مردان برخوردارند. تحصیلات سالمندان عمدتا در سطوح تحصیلی دیپلم و بالاتر امتیاز بیشتری دارد. وضعیت تاهل نیز در همه ابعاد کیفیت زندگی از سطح کیفیت بالاتری برخوردار است.
در مقاله ای تحت عنوان" محل سکونت سالمندان و ارائه پیشنهادات آن" به نگارش رجایی ابرقویی, به ارائه پیشنهاداتی برای تاسیس شهرک هایی که زندگی در آنجا به سلامت جسمی و روانی سالمندان توجه می شود, پرداخته است و مشکلات زندگی در دوران سالمندی را مورد بررسی قرار داده است.
-2 مبانی نظری و تعاریف پایه
-2-1 کیفیت زندگی شهری کیفیت زندگی شهری یکی از مهمترین حوزه های مطالعات شهری در کشورهای مختلف به شمار می رود که دارای مؤلفه های چندگانه ی اجتماعی، محیطی و اقتصادی می باشد. مفهوم کیفیت زندگی به عنوان بازتاب همه جانبه احساس شخصی از سلامتی شامل همه عواملی که در رضایتمندی انسان نقشدارند، فرض شده است و تا حدّ زیادی تحت تأثیر کیفیت اجتماعی، اقتصادی و محیطی شهر می باشد. دراین میان سلامت اجتماعی شهروندان از مؤلفه های کلیدی و به تعبیر سازمان بهداشت جهانی پیچیده ترین و بحث برانگیزترین جنبه از شاخص سلامت بوده و از مهمترین حوزه های سطح کیفیت زندگی جوامع می باشد. این جنبه از سلامت به عنوان یک شاخص برای نشان دادن میزان سلامت روانی شهروندان و به عبارتی معیاری برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گروه ها از کیفیت زندگی اجتماعی است - سمیعی و همکاران،. - 93
