بخشی از مقاله
چکیده
» فرهنگ « بعنوان روح حاکم برجامعه نقشی اساسی را درتراکم بخشی به سرمایه های معنوی، مادی و دستاوردهای ارزشی بشرداشته و اصلیترین عامل حفظ، نگه داشت و تقویت هویت ملی و تاریخی مردم یک کشور و جامعه می باشد. در واقع فرهنگ بسترساز تحقق سایرابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی توسعه است.زیرا مفهوم فرهنگ توسعه بر این واقعیت تأکید دارد که دستیابی به توسعه همه جانبه و پایدار موکول به زمینه سازی و تقویت بسترهای فرهنگی در یک جامعه است. بدین جهت پژوهش حاضر با استفاده از 12شاخص فرهنگی در قالب تکنیک های برنامه ریزی نظیر - تاپسیس - ضمن به تصویر کشیدن چگونگی توزیع فضایی شاخص های فرهنگی در شهرستان های استان هرمزگان، به تحلیل سطوح برخورداری شهرستان های استان و تشریح توزیع عادلانه امکانات فرهنگی در سطح هرمزگان پرداخته است . نتایج یافته ها بیانگر آن است که بر اساس روش تاپسیس، شهرستان ابوموسی رتبه اول و به عنوان توسعه یافته ترین و خمیر با کسب رتبه یازدهم به عنوان محروم ترین شهرستان در مقایسه با دیگر شهرستان های استان شناخته شده است. انچه کاملاً مشهود است وجود نابرابری فاحش بین شهرستانهای استان از نظر درجه توسعه یافتگی فرهنگی است . لذا برنامه ریزی اصولی در جهت توزیع متعادل امکانات و خدمات فرهنگی ، گامی در جهت از بین بردن تفا وت های ناحیه ای و پراکندگی متناسب و متعادل امکانات و جمعیت در سطح منطقه است.
مقدمه
فرهنگ یک مفهوم در حال گذار و چند- معنایی است و می تواند برای جامعه و کشور جایگاه ویژ ه ای داشته باشد - توکلی، . - 9 :1386 در واقع فرهنگ ارز شها و هنجارهای سیستمی است که در بین افراد جامعه وجود دارد و در فعالیتهای اقتصادی خود را نشان می دهد - اکبریان:. - 23 :1386 امروزه نقش فرهنگ در مباحث توسعه از محورهای موردتوجه صاحب نظران است. کارشناسان توسعه، فرهنگ و زندگی را جدایی ناپذیر می دانند؛ زیرا درک نیازهای جامعه، نیازمند توجه به عوامل فرهنگی است - لنسکی، - 1374 سخن گفتن از توسعه فرهنگی تنها لفظ و استعاره نیست، بلکه جزء جدانشدنی توسعه است و امروزه اثر آن پیش از پیش روشن گردیده است. در مورد اثر فرهنگ بر توسعه می توان به ایحاد دارایی های زیادی از قبیل مهار تها و محصولات فرهنگی اشاره نمود که در ارتقاء رفاه جامعه اثر بسزایی دارد. کاهش نابرابری در بهره مندی از منابع، دست آوردها و امکانات جامعه ، یکی از مهم ترین معیارهای اساسی توسعه به شمار می رود. مفهوم توسعه علاوه بر رشد در همه جهات، توزیع متعادل را نیز در بر می گیرد - تقوایی و قائد رحمتی. - 117 :1385 در اقتصاد توسعه، میزان مصرف کالاها و خدمات فرهنگی یکی از شاخصه های سنجش توسعه یافتگی نظام فرهنگی محسوب می شود. رویکرد دستیابی به رشد و رونق فرهنگی بدون فراهم ساختن زمینه های توزیع عادلانه و بهر ه مندی مردم از کالاها و خدمات فرهنگی و هنری در چارچوب اصل حاکمیت مصرف مسیرنیست. نکته مهم این است که وقتی از نابرابری امکانات فرهنگی سخن رانده می شود ، نه فقط باید به عدالت محیطی بلکه به ارتباط و پیوستگی آن با مفاهیم توسعه اجتماعی و سیاسی نیز توجه شود که در سال های اخیر هم ، گفتمان جهانی آن روندی بارز بوده است .
- United Nations,2006 - توجه به رهیافت تعادل و توازن منطقه ای، کاهش ناهمگونی و نابرابریهای منطقه ای و بخشی، سیاستگذاری و برنامه ریزی منطقه ای برای توزیع هدف هایی که بر حسب ویژگی های ساختاری، امکانات و محدودیت ها ی هر منطقه تغییر می کنند، مستلزم مطالعه و شناخت اهمیت خصوصیات هر منطقه با توجه به جایگاه آن در کل سیستم منطقه ای می باشد . از آنجا که امروزه یکی از دغدغههای زمامداران در هر کشوری موضوع برنامهریزی امور فرهنگی آن کشور میباشد و با عنایت به این مطلب که انقلاب اسلامی، انقلابی کاملا فرهنگی بوده است؛ اهمیت فرهنگ در نظام برنامهریزی در سطح ملی و منطقه ای کشور دوچندان میباشد. با توجه به موقعیت جغرافیایی، شرایط اقتصادی وبه ویژه مهاجرپذیر بودن هرمزگان درشهرهای بزرگ استان شاهد ترکیب فرهنگی و تنوع قومی هستیم، بنابراین هرگونه سیاستگذاری، برنامه ریزی و مدیریت فرهنگی موفق وا ثربخش مستلزم پذیرش تنوع و تفاوتهای فرهنگی و طراحی سازوکارهای مناسب جهت بهره گیری ازظرفیت خرده فرهنگها جهت تنظیم مبادلات با فرهنگ بومی استان وتقویت آن و همچنین توزیع عادلانه امکانات و خدمات فرهنگی در سطوح ناحیه ای در استان است .
همجواری استان هرمزگان باکشورهای حاشیه خلیج فارس و وجود بنادرتجاری ومناطق آزادتجاری- ا قتصادی زمینه ای را فراهم نموده است تا فرهنگ استان درمعرض مبادلات فرهنگی با نظامهای فرهنگی فراملی وحتی فرامنطقه ای باشد، لذا تدوین هرگونه برنامه فرهنگی مستلزم لحاظ این ویژگی و طراحی و مدنظر قرار دادن سازوکارهایی است که بتوان ازطریق آن ضمن تقویت مبادلات فرهنگی آسیب ها وچالشهای فرا روی فرهنگ بومی رادراستان به حداقل کاهش داد. حوزه فرهنگ در استان تحت تاثیر تجاری بودن وجه غالب فعالیتها به ویژه درشهرهای استان از یکسو و از سوی دیگر عدم قابلیت رقابتی بودن فعالیتهای فرهنگی درمقایسه با فعالیتهای تجاری وصنعتی درسود دهی و بازگشت سرمایه بسیار آسیب پذیر بوده و همواره نیازمند حمایت های مالی و حقوقی دولت است .توجه به نمود کمبود و در بعضی موارد فقدان امکانات و مراکز فرهنگی در برخی از شهرستان های استان مقوله قابل توجهی است که می بایستی برنامه ریزان فرهنگی در دستور کار خود قرار دهند. بدین سان توجه به مقوله فرهنگ و توسعه فرهنگی در الگوی توسعه منطقه ای هرمزگان حائز اهمیت است. پژوهش حاضر با هدف پاسخگویی به سوالهای زیر تدوین گردیده است.
1. آیا بین شهرستان های استان هرمزگان به لحاظ برخورداری از نماگرهای توسعه فرهنگی نابرابری وجود دارد؟
2. آیا موقعیت جغرافیایی استان هرمزگان به لحاظ موقعیت مرزی درکشور تأثیر مستقیمی بر سطح توسعه فرهنگی استان دارد.
مروری بر پیشینه تحقیق
مقوله فرهنگ از مهم ترین مسائل مؤثر بر توسعه در جوامع انسانی است، اصطلاح توسعه فرهنگی در سال های اخیر رایج شده و می تواند به تضادی که میان سنت و مدرنیته، میان مکان ها و سکونت گاهها وجود دارد، پایان بخشد - فاضل نیا، توکلی و تاجبخش، . - 151 :1389 فعالیت فرهنگی فعالیتی است که حول تولید، به کارگیری، انتقال، استفاده و مصرف معانی و نمادها و شکل دادن، تغییر و ارتقای حیات روحی و معنوی افراد شکل می گیرد. اگر آن را به نحو سلبی تعریف کنیم، می توان به فعالیت غیر اقتصادی و سیاسی تعریف کرد، چنان که در درک معمول هم چنین تلقی وجود دارد و به طور ضمنی فعالیت اجتماعی اختیاری را هم شامل می شود - رجب زاده، . - 3 :1379 اندیشه ی توسعه ی فرهنگی به عنوان موضوع سیاست ملی ، به ویژه در چارچوب نظام سازمان ملل ، از حدود سال 1950 قوت گرفت و رواج یافت، طی دهه 1950-1960 که به ده ساله ی او ل توسعه شهرت یافته است، تحول پر معنایی روی د اد و مفهوم توسعه گسترش، تنوع و عمق یافت، در دهه 1960-70 در کشورهای اروپایی مفاهیم و اصطلاحات جدیدی در عرصه فرهنگ وضع و به تدریج مرسوم شد که از مهمترین آنها » توسعه فرهنگی و سیاست فرهنگی« است - پاپلی یزدی و رجبی سناجردی، . - 24 :1382 به طور کلی توسعه فرهنگی فرآیندی است که طی آن با ایجاد تغییراتی در حوزه های ادراکی، شناختی و گرایشی انسان ها، قابلیت ها و باورها، شخصیت ویژه ای را در آنها به وجود می آورد که حاصل این باورها و قابلیت ها، رفتارها و کنش هایی است که مناسب توسعه است. به عبارتی حاصل فرآیند توسعه فرهنگی کنار گذاشتن خرده فرهنگ های نامناسب توسعه ای است - ازکیا و غفاری، . - 48 :1384 در ارتباط با مقوله فرهنگ و توسعه فرهنگی پژوهشهای مختلفی صورت گرفته است که به برخی از آنها اشاره می گردد.
- اجتماعی از طریق مدل - Human Develomment Index - HDI به این نتیجه رسید که مطابق نظریه مرکز- پیرامون، نواحی مرکزی امکانات را در خود متمرکز کرده و باعث رشد و توسعه خود شده اند و هرچقدر از مرکز نواحی ایران به
طرف حاشیه میرویم از شدت توسعه کاسته شده است . - Kalantari, 1374:124 - زیاری - 1379 - در پژوهشی به در ارتباط با توسعه فرهنگی استان های کشور به این نتیجه رسید که استان تهران در میان استان های کشور به دلیل شدت توسعه یافتگی فرهنگی نسبت به سایر استان ها ناهمگن است. رجب زاده - - 1382 به مطالعه فعالیت فرهنگی زنان ایرانی - مطالعه کتاب و نشریه - پرداخته و به این نتیجه رسیده است فعالیت فرهنگی زنان متأهل نسبت به دختران مجرد و زنان متأهل خانه دار نسبت به زنان متأهل شاغل کمتر است. تقوایی و قائد رحمتی - 1385 - در پژوهشی تحت عنوان
