بخشی از مقاله
چکیده
برنامهریزان در کشورهای توسعهیافته تلاش عمده خود را بر توجه جدی به چالشهای کنونی و ارائه رهیافتهای مقطعی، تفکر در خصوص چالشهای آینده و نحوه مواجهه و قدرتیابی در آن عرصهها گذاشتهاند. با توجه به اهمیت اجتماع و نظامهای اجتماعی، توسعه اجتماعی و فرهنگی نیز بهعنوان یکی از مهمترین ابعاد توسعه مطرح میشود. توسعه اجتماعی بهعنوان تغییر برنامهریزیشده و هدایتشدهای است که مردم را برای رسیدن به شادی بیشتر، رضایت و یک زندگی صلحآمیز قادر میسازد.
روش تحلیل اثرات متقاطع ازجمله روشهایی است که به تحلیل روابط بین متغیرها و اجزای مختلف یک سیستم پرداخته و خروجی آن در بررسی روابط بین متغیرها و شناسایی ویژگیهای آنها کاربرد دارد. در این پژوهش، سعی شده است الگویی برای شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقهای با محوریت توسعه اجتماعی و فرهنگی ارائه شود.
دادههای این پژوهش بهمنظور شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه تحولات اجتماعی و فرهنگی استان پس از مطالعه ادبیات حوزه علوم اجتماعی استخراج شد. پس از انجام مصاحبه با خبرگان علوم اجتماعی، 33 عامل بهعنوان عوامل مؤثر بر توسعه تحولات اجتماعی و فرهنگی استان شناسایی و در ماتریس اثرات متقاطع و بهوسیله نرمافزار میک مک 2 مورد تحلیل قرار گرفتند. سرانجام 9 عامل کلیدی بهعنوان پیشرانهای کلیدی توسعه اجتماعی و فرهنگی استان یزد انتخاب شناساییشده است.
.1 مقدمه و طرح مسئله
در جهان معاصر روابط بین پدیدهها پیچیده شده و تحلیل این روابط امر آسانی نیست، جهانیشدن - شامل جهانیشدن فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و... - و رشد شدید در محیطهای انسانی از دیگر عواملی است که بر پیچیدگی و سختی تحلیل سیستمهای معاصر افزوده است. جهان معاصر بهگونهای درهمتنیده است که موضوع توسعه در آن بهعنوان مقولهای پیچیده مطرح میشود . بهطورکلی توسعه، فرآیندی جامع از فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است که هدف آن بهبود مستمر زندگی جمعیت بوده و فعالیت، آزادی، مشارکت و توزیع عادلانه منافع از ارکان اساسی آن به شمار میآید
توسعه همان رشد اقتصادی نیست چراکه توسعه جریانی چندبعدی است که در خود تجدید سازمانی و جهتگیری متفاوت کل نظام اقتصادی اجتماعی را به همراه دارد
امروزه مأموریت و تلاش عمده برنامهریزی در کشورهای توسعهیافته علاوه بر توجه جدی به چالشهای کنونی و ارائه رهیافتهای مقطعی، تفکر در خصوص چالشهای آینده و نحوه مواجهه و قدرتیابی در آن عرصههاست. برنامهریزی هماکنون به دنبال تسخیر آینده با اندیشه ایفای نقش جدی و سهمخواهی است. توسعه دغدغه اصلی بشریت برای دستیابی به معیارهای متعالی برای زیست عنوان گردیده است - گلسان1، . - 2008 همانطور که مشخص هست توسعه منطقهای فرایند هدایت یافته و درعینحال قابل انتخاب و برنامهریزیشدهای است که به زیرساختهای توسعهای و پویایی اجتماعی نیاز دارد
توسعه از مقوله مفاهیمی است که به تعاریف اسمی یا مصداقی نیاز دارند. در این نوع اصطلاحات بنیان تعریف مبتنی بر معرفهها یا مشخصههایی است که به مفهوم و عناصر متشکله آن نسبت داده میشود. بر این اساس برای تعریف توسعه باید دید که این اصطلاح به چه معرفهها و مشخصههایی دلالت میکند و طبیعی است که این معرفهها و مشخصهها برحسب اینکه از چه منظری -مثلاً اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی - به توسعه نگریسته شود متفاوت خواهند بود.
در سطح عمومی و مشترک اغلب مشخصههایی که ذیل مفهوم توسعه میتوان برشمرد با آنچه ذیل سه مفهوم پیشرفت2، تکامل3 و نوسازی4 آورده میشود، کموبیش یکسان است. هر چهار واژه یادشده- که دوتای آن یعنی پیشرفت و تکامل قدیمیتر و دوتای دیگر یعنی توسعه و نوسازی جدیدترند- فرایندی را توصیف میکنند که بر گذار از مراحل فرودین به مراحل فرازین دلالت دارد. در عرصه علوم اجتماعی و خاصه در جامعهشناسی این فرایند گذار بر مفهوم »دگرگونی اجتماعی«5 جوامع منطبق است
در فرآیند توسعه ابعاد مختلف فرهنگی، مشارکتهای مردمی و اثرگذاری آنها در تحولات جامعه، در شکلگیری نهادها، سازمانها، تشکلها و تسهیلات فرهنگی جایگاه ویژهای دارد. در عرصههای توسعه و آمایش سرزمین، مقوله فرهنگ از پیچیدهترین مباحث آن به شمار میرود. بهرهگیری و کاربرد مناسب فرهنگ در توسعه، درگرو دستیابی به اطلاعات و دادههای موردنیاز است. نبود و کمبود اطلاعات مربوط به فعالیتها و عرصههای فرهنگی، تحلیل ویژگیها و سیاستگذاریها و برنامهریزیهای مربوطه را با دشواری روبهرو میسازد. فرهنگ از یکسو، عرصه و دامنهی گستردهای داشته و از سوی دیگر انتظارات وسیعی را در سیاستگذاریها و گسترههای متنوع فعالیتها در برمیگیرد که در وضع موجود دستیابی به دادههای موردنیاز فرهنگی به این منظور با دشواری روبهرو است.
تحلیل دگرگونی اجتماعی در کنار بحث توسعه نیاز به یک دید سیستماتیک دارد که با نبود دادههای کمی دقیق و مورد اعتماد و عدم امکان تحلیل بسیاری از ابعاد سیستم همراه است. در چنین حالتی کاربرد روشهایی که قدرت تحلیل ابعاد متعدد سیستم را با دادههای کیفی داشته باشند، مفید و ضروری به نظر میرسد. روش تحلیل اثرات متقاطع6 ازجمله روشهایی است که به تحلیل روابط بین متغیرها و اجزای مختلف یک سیستم پرداخته و خروجی آن در بررسی روابط بین متغیرها و شناسایی ویژگیهای آنها کاربرد دارد. در این پژوهش شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقهای با محوریت توسعه اجتماعی و فرهنگی با استفاده از روش تحلیل اثرات متقاطع و نرمافزارMICMAC انجامشده است.
.2 سؤالات تحقیق
عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگ و تحولات اجتماعی در استان یزد کدماند؟
پیشرانهای کلیدی توسعه با محوریت تحولات اجتماعی و فرهنگی در استان یزد کدماند؟
.3 مبانی نظری
توسعه فرایندی چندبعدی است که سازماندهی مجدد و جهتدهی اقتصاد و سیستمهای اجتماعی را شامل میگردد. همچنین به دنبال افزایش درآمد و بازدهی جامعه است. توسعه اصولاً شامل تغییرات بنیادی در ساختارهای سازمانها، جوامع و مدیریتها است
توسعه به معنای تلاش برای بهبود زندگی، همزاد تاریخ بشری است، اما توسعه به مفهوم امروزی بیشتر یک مفهوم مقایسهای است. پدیده توسعه و توسعهنیافتگی از پایان جنگ جهانی دوم به بعد در محدوده اقتصاد سیاسی به یکی از مباحث بحثبرانگیز تبدیل شد و زمینهی مطالعات مربوط به توسعه را فراهم آورد - مولایی هشجین، . - 1391 توسعه اجتماعی با مؤلفههایی همچون بهبود در کیفیت زندگی، تحقق برابری و عدالت اجتماعی، نیل به یکپارچگی اجتماعی، تحقق نظام شایستهسالاری، مشارکت اجتماعی در قالب بسط انجمنها و نهادهای مدنی، تقویت قابلیت و ظرفیت نظام اجتماعی، پاسخگویی به ضرورتهای حاصل در دگرگونیهای مختلف، پذیرش تکثر اجتماعی با حفظ انسجام ملی و ارتقای توانمندیهای انسانی ارتباط دارد.
توسعه اجتماعی در قیاس با مفاهیمی چون توسعه اقتصادی و رشد اقتصادی حوزه وسیعتری را میگیرد. در دوره جدید مباحث مربوط به جامعه مدنی، دموکراسی اجتماعی، عدالت اجتماعی، رفاه اجتماعی و سرمایه اجتماعی موضوعات محوری توسعه اجتماعی را تشکیل میدهند
توسعه اجتماعی بهعنوان تغییر برنامهریزیشده و هدایتشده است که مردم را برای رسیدن به شادی بیشتر، رضایت و یک زندگی صلحآمیز قادر میسازد - سینگ1، . - 2008 توسعه اجتماعی با مؤلفههایی همچون بهبود در کیفیت زندگی، تحقق برابری و عدالت اجتماعی، نیل به یکپارچگی اجتماعی، تحقق نظام شایستهسالاری، مشارکت اجتماعی در قالب بسط انجمنها و نهادهای مدنی، تقویت قابلیت و ظرفیت نظام اجتماعی، پاسخگویی به ضرورتهای حاصل در دگرگونیهای مختلف، پذیرش تکثر اجتماعی با حفظ انسجام ملی و ارتقای توانمندیهای انسانی ارتباط دارد
توسعه اجتماعی بهعنوان امری معطوف به بهبود وضعیت اجتماعی زندگی انسان است، مشارکت افراد در متن توسعه اجتماعی است و مؤلفههایی اساسی برای بهبود کیفیت زندگی است. دخالت مردم در تصمیمگیریها مربوط به زندگی و تغییر محیطشان بوده و بستگی به خودباوری آنها دارد؛ که دربرگیرنده ابعاد همبستگی اجتماعی، عدالت اجتماعی، کیفیت زندگی، امنیت اجتماعی و اخلاق توسعه اجتماعی میباشد
توسعه اجتماعی فرآیند ادغام اجتماعی، انسجام اجتماعی و اعتماد اجتماعی را درون خود دارد که اینها بهنوعی مؤلفههای سرمایه اجتماعی هستند، ادغام اجتماعی تضمین میکند افراد گروهها و طبقات مختلف اجتماعی به قوانین جامعه تن داده، از امکانات استفاده نموده و توانمندیهای خود را در اختیار جامعه قرار دهند. انسجام اجتماعی نیز از گسستگی جامعه جلوگیری نموده و ضامن برقراری نظم و سامان اجتماعی شده، اعتماد اجتماعی موجب مضاعف شدن نیرو میگردد
در بررسی پژوهشها و مطالعات داخلی در حوزه توسعه اجتماعی، بهرغم خلأها و کاستیها، رضا اسماعیلی - 1385 - با استفاده از روش پیمایشی پژوهشی با عنوان »بررسی شاخصهای توسعه اجتماعی و سطحبندی آن در شهرستانهای استان اصفهان باهدف سنجش « درجه توسعهیافتگی اجتماعی شهرستانهای استان اصفهان انجام داده در این پژوهش شاخص توسعه اجتماعی صرفاً در ابعادی نظیر رفاه اجتماعی و سرمایه اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفت.
