بخشی از مقاله
چکیده :
بررسی تاریخی سیر تحول جوامع بشری نشان میدهد که جوامع بر مبنای ویژگیهایذاتیشان همیشه در حال حرکت و تحول بودهاند و از آنجا که عدالت خواهی و ظلم ستیزی در فطرت انسانها نهفته بوده لذا انسانها برای تحقق آن، تلاشها و کوششهای زیادی را از خود بروز دادهاند و برای استقرار یکتا پرستی و عدالت خداوند، پیامبرانی را مبعوث نمود تا انسانها راه سعادت را در پیش گیرند اما به این همه، برخی از حاکمان؛ با انحراف از مسیر خدا و پیامبران؛ به استثمار و ... مردم پرداخته و این بی عدالتیها و ظلمها، بستر ساز شورشها، خیزشها و انقلابات متعددی گردیده است و تاریخ بشر مملو از چنین حرکتهایی بوده که پیش قراول و پرچم دار چنین حرکتهایی پیامبران و مصلحان بودهاند.
با وقوع رنسانس و انقلاب صنعتی، شکل و ساختار خیزشها و انقلابات نیز تغییر کرده و مطالعه جنبشها و انقلابات و راه های پیشگیری و کنترل آنها ؛ مورد توجه اندیشمندان قرار گرفت و در علوم انسانی و اجتماعی، شاخه ای تحت عنوان جامعه شناسی انقلاب، روان شناسی انقلاب، روان شناسی اجتماعی انقلابات و... پدید آمد و این علوم توانستند مطالعه انقلابات را در غالبی نظام مند، مورد مطالعه قرار دهند.
در این فرایند اندیشمندان با بررسی و مطالعه انقلاباتی مانند انگلستان،استقلال امریکا، فرانسه، شوروی، چین و جنبشهایاستقلالطلبانه و... در یافتند که وقوع آنها دارای نظاممندی خاص بوده و در همین راستا مکاتب مختلف به نظریه پردازی و تبیین انقلابات پرداختند. بررسی ریشه های انقلاب اسلامی ایران نشان می دهد که انقلاب به وقوع پیوسته در سال 1357 برگرفته از ایدئولوژی مکتب انسان ساز اسلام بوده و موتور محرکه این انقلای ارزش های دینی بوده است که این تاثیرگذاری مکتب و دین در وقوع انقلابات، باعث بهم ریختگی تحلیل های پژوهشگران انقلاب گردید.
بنابراین مطالعه نقش مذهب شیعه در پیروزی انقلاب ایران بسیار با اهمیت بوده و هدف اصلی این تحقیق» بررسی و شناسایی نقش و اثر ایدئولوژی شیعه در پیروزی انقلاب اسلامی ایران« بوده است. اطلاعات مورد نظر در این تحقیق به روش کتابخانهای و فیشبرداری از منابع با رویکرد توصیفی و تحلیلی گردآوری شده است.
مقدمه :
بدون شک انقلاب مردم ایران در بهمن 1357 یکی از ده انقلاب بزرگ جهان در سدهی بیستم میلادی و از مهمترین تحولات سیاسی داخلی محسوب میشود که دامنههای خارجی آن تا سالهاعرصهی منطقه ای و بینالمللی را زیر تأثیر قرار داده است و هنوز هم پیامدهای آن ادامه دارد.انقلاب ایران از منظر اندیشمندان انقلاب،پدیده ای منحصر به فرد بوده و زمانی به وقوع پیوست که در دیدگاه اکثر اندیشمندان، دوران مذهب به پایان رسیده بود اما وقوع انقلاب ایران اثبات نمود که نه تنها دوران مذهب به پایان نرسیده، بلکه مذهب میتواند به عنوان موتور محرکه جهت تحولات اساسی در راستای بهبود زندگی انسانها عمل نماید و این پتانسیل در مذهب شیعه بسیار قویتر بوده و میتواند نقش محوری را ایفا نماید.
لذا مطالعه نقش مذهب شیعه در پیروزی انقلاب ایران بسیار با اهمیت بوده است . در مجموع میتوان گفت که انقلاب ایران از منظر اندیشمندان انقلاب،پدیده ای منحصر به فرد بوده و زمانی به وقوع پیوست که در دیدگاه اکثر اندیشمندان، دوران مذهب به پایان رسیده بود اما وقوع انقلاب ایران اثبات نمود که نه تنها دوران مذهب به پایان نرسیده، بلکه مذهب میتواند به عنوان موتور محرکه جهت تحولات اساسی در راستای بهبود زندگی انسانها عمل نماید و این پتانسیل در مذهب شیعه بسیار قویتر بوده و می تواند نقش محوری را ایفا نماید. لذا مطالعه نقش مذهب شیعه در پیروزی انقلاب ایران بسیار با اهمیت بوده بنابراین، پرسش اصلی و آغازین تحقیق، این سؤال»ایدئولوژی شیعه در پیروزی انقلاب اسلامی ایران دارای چه اثر و نقشی بوده است؟
« بوده و برای شناخت این مهم، در این تحقیق تلاش میگردد که به بررسی و شناسایی مؤلفهها و شاخصهای ظلم ستیزانه و انقلابی در ایدئولوژی شیعه، نقش ایدئولوژی شیعه در جنبشهای اجتماعی و سیاسی ایران به خصوص انقلاب مشروطه و دوران معاصر، دیدگاه اندیشمندان ساخت گرا و کارکردگرا و تضادگرا - مکتب تضاد - نسبت به دلایل وقوع انقلاب ایران پرداخته و سرانجام با شناخت موارد ذکر شده، به بررسی تحلیلی نقش ایدئولوژی شیعه در پیروزی انقلاب اسلامی ایران با رویکرد های بپردازد که به واسطه این مهم، نقش اعجاز گرایانه فرهنگ شیعه در وقوع انقلاب اسلامی و ایجاد بستر جدید در تحلیل و بررسی انقلابات و از همه مهمتر تأثیر فراوان این ایدئولوژی در حرکتها و خیزشهای اسلامی به خصوص جنبش بیداری اسلامی و ... هویداتر میگردد.
این پژوهش از این منظر که در پی تبیین نقش مذهب در پیروزی انقلاب اسلامی ایران بوده، نیز دارای اهمیت و ضرورت میباشد زیرا انقلاب ایران در شرایطی به وقوع پیوست که تصور عموم اندیشمندان بر این مهم متمرکز بود که نقش مذهب در دنیای امروزی به سر آمده و مذهب نمیتواند نقش تعیین کننده و محوری را در وقوع انقلابات ایفا نماید و وقوع این انقلاب باعث گردید که اندیشمندان حوزه انقلاب به بازنگری و اصلاح دیدگاهیشان بپردازند
بنابراین انجام این مطالعه دارای اهمیت و ضرورت میباشد. همچنین بررسی سیر تحولات به وقوع پیوسته در کشورهای مسلمان و ایجاد طوفان بیداری اسلامی، این ضرورت را دو چندان مینماید که با دیدگاهی علمی به بررسی انقلاب ایران پرداخته شود تا با شناخت نقش دین در انقلاب ایران، افقهای نوینی از منظر نظری و ایدئولوژیک در فرا روی آنان قرار گیرد و با استفاده از تجربیات انقلاب ایران در پی حفظ و تداوم نتایج حاصل از انقلابات ناشی از بیداری اسلامی باشند و با الهام از نقش سازنده ایدئولوژی اسلام بتوانند در فرایند حرکتها و جنبشهای اسلام خواهانه شان پیروز گردند که این امر نیز از دیگر ضرورتهای انجام این پژوهش می باشد.
از دیگر ضرورتهای این تحقیق برخورد استکباری آمریکا و دول غرب و صهیونیستها با انقلاب اسلامی بوده که با مطالعه علمی این مهم میتوان، با عزمی جدیتر و با استفاده از راهکارهای حاصل از تحقیقات علمی با حرکتهای اسلام ستیزانه آنان مقابله نمود و بر مبنای فرمایش رهبر معظم انقلاب در مقابل شبیخون فرهنگی آنان مقابله و آنان را وادار به شکست در مقابل عظمت اسلام نمود که این مهم نیز از دیگر ضرورتهای انجام این تحقیق میباشد.
پیشینه تحقیق :
درخشه - 1388 - در مقاله ای تحت عنوان "باز تفسیر مفاهیمی دینی و تأثیر آن بر شکل گیری انقلاب اسلامی ایران" معتقد است وقوع انقلاب اسلامی ایران یکی از رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی نیمه دوم قرن بیستم بوده که این انقلاب توانست اسلام را به عنوان یک نیروی جدید در جهان مدرن مطرح و مهر باطلی بر نظریات مطرح شده در زمینه »پایان دوره دین« زد و اثبات نمود نه تنها دین پایان ناپذیر بوده بلکه میتواند نقش موثر و سازنده را در دنیای مادی امروز ایفا نماید.
وی در این مقاله با بررسی دیدگاه های صاحب نظران انقلاب به این نتیجه میرسد که انقلاب ایران را نمیتوان در قالب این مکاتب مورد تحلیل قرار داد بلکه میبایست برای تبیین آن از مفاهیمی مانند شهادت و نقشی که این مفاهیم در ذهنیت و عمل کنش گران شیعه دارد توجه نمود.
نگارنده با بررسی آثار آیت االله طالقانی، بهشتی، مطهری و با استعانت از دیدگاه آیتی معتقد است »شهادت حسین - ع - به صورت مکتب مبارزه حق و باطل همیشه باقی میماند و قیام امام حسین - ع - و ارزشهایشهادتطلبانه موجود در آن باعث گردید که اندیشمندان تئوریهای انقلاب به بازنگری در دیدگاههایشان بپردازند و در مجموع وقوع انقلاب در ایران خط بطلانی بر عدم اثر روبنا - ایدئولوژی و مذهب - در وقوع انقلابات ترسیم نمود و فصل نوینی را در توجه به مذهب و تأثیر گذاری آن در جنبشهای اجتماعی در فرا روی اندیشمندان قرار داد.
محرابی - 1384 - در مقاله ای تحت عنوان "بررسی عوامل موثر - انسان، محیط، ایدئولوژی ایرانی - در بروز انقلاب اسلامی" مینویسد : انقلاب اسلامی ایرانکاملاًتحت تأثیر مذهب تشیع و فرهنگ عاشورایی بوده است و بر این باور پا می فشارد که مذهب تشیع در ایران با دارا بودن هویت جمعی مبتنی بر شعائر موجود در جامعه نظیر ایام عزاداری، سازماندهی و دارا بودن پایگاه های ارتباطی دینی رهبران دینی با مردم در تمام روستاهای کشور ... توانست در سازماندهی نقش مهمی را ایفا کند. نگارنده با تحلیل دیدگاه های مختلف بر این باور است که بین عوامل مختلف تأثیر گذار در وقوع انقلاب ایران؛ مهمترین تأثیر مربوط به نقش ایدئولوژی ایرانی آن هم مذهب تشیع و فرهنگ عاشورایی بوده است.
سید مرتضی حسینی - 1384 - در تحقیقی تحت عنوان "تأثیر نهضت حسینی بر انقلاب اسلامی" مینویسد : در حالی که اکثر انقلابهای معاصر، سرچشمه ایدئولوژیک خود را از ناسیونالیسم، بورژوازی، کمونیسم و... میگرفتند، مردم ایران به رهبری امام خمینی،اسلام را به عنوان ایدئولوژی انقلابی خود برگزیدند. دلیل بروز چنین رفتاری از مردم ایران بیش از هر چیز به فرهنگ سیاسی ایرانیان باز میگردد.
با توجه به آنکه مهمترین منبع فرهنگ سیاسی ایران، مبانی دینی و به طور خاص مذهب شیعه است و بخش عمدهای از رفتار سیاسی مردم نیز از این منبع متأثر است، بنابراین حرکت اسلامی مردم ایران در بهمن 57 نیز از این منبع ناشی شده است.از این رو نویسنده در این تحقیق تلاش میکند با در نظر گرفتن انقلاب اسلامی به عنوان تبیین کننده و تطبیق دهندهی اندیشههای اسلامی با جامعهی ایرانی به بررسی تأثیر نهضت حسینی بر انقلاب اسلامی با تأکید بر مقوله شهادت بپردازد
