بخشی از مقاله
تحلیل بحران زیست محیطی استان خوزستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی
چکیده :
بحران زیست محیطی در چند سال اخیر مشکلاتی را در استان خوزستان بوجود آورده است .هدف تحقیق، تهیه و تحلیل نقشه های محدوده مورد مطالعه و هم گرد و غبار و نقشه های پراکندگی گرد و غبار در استان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشد .پس از بررسی ایستگاههای سینوپتیک منتخب در استان خوزستان ، توزیع فضایی میانگین سالیانه روزهای گرد و غباری ، خطوط هم گرد و غبار میانگین سالیانه ،توزیع فضایی میانگین روزهای گرد غباری در دوره گرم و سرد و خطوط هم گردوغبار در دوره گرم و سرد سال در محیط GIS ترسیم گردید . نتایج نشان داد ایستگاه دزفول با بالاترین میانگین سالانه 70 -90) روز) به تنهایی در یک گروه قرارگرفته و سپس ایستگاههای مسجدسلیمان، بستان، اهواز، آبادان، ماهشهر و بهبهان به لحاظ میانگین سالانه گرد و غبار در گروه دوم 35 -70) روز) قرار میگیرند. بنابراین حداکثر فراوانی روزهای گرد و غباری در قسمتهای شمال غربی و غرب استان خوزستان در محدوده ایستگاه دزفول با میانگین 159 روز در سال اتفاق میافتد. هر چه از نیمه غربی استان به سمت نیمه شرقی استان حرکت کنیم از میانگین روزهای گرد و غباری کاسته میشود به طوری که در ایستگاه سینوپتیک ایذه که در شرق استان واقع شده، میانگین سالانه روزهای گرد و غباری به حدود 48 روز میرسد. ماه ژوئیه با میانگین 131 روز از تعداد روزهای گرد و غباری بیشترین و ماه دسامبر با میانگین 8 روز کمترین روزهای گردوغباری اتفاق می افتد .
کلمات کلیدی : بحران زیست محیطی ، استان خوزستان ، سیستم اطلاعات جغرافیایی
مقدمه:
پدیدههای گردوغبار از جمله بزرگترین مشکلات جدی زیست محیطی در نواحی مختلف جهان هستند. این در حالی است که بیشترین گرد و غبار موجود در جو با منشاء ذرات ریز دانه اتفاق میافتد و این ذرات ریز در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از فراوانی بالاتری برخوردار میباشند. در منطقه جنوب غرب و غرب کشور هر ساله شاهد تعداد زیادی روزهای همراه با گرد و غبار می باشیم که موجب مشکلاتی ناگوار در ابعاد گوناگون میگردد( رئیس پور .(1387 یکی از نواحی ایران که تحت تاثیر این پدیده قرارگرفته است استان خوزستان در جنوب غرب ایران است.این استان با مساحتی حدود 64236 کیلومتر مربع، بین 47 درجه و 41 دقیقه تا 50 درجه و 39 دقیقه طول شرقی و 29 درجه و 58 دقیقه تا 33 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی، در جنوب غربی ایران واقع گردیده (فتاحی،(1388 و از شمال غربی با استان ایلام، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقی و مشرق با استان چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویراحمد، از جنوب شرقی با استان بوشهر، از جنوب با خلیج فارس و از مغرب با کشور عراق هم مرز است .(نقشه (1 بنابراین علاوه بر پدیده هایی که به دلیل تاثیر سیستم های جوی بارانزا استان خوزستان را متاثر میسازد، پدیده گرد و غبار که در مواردی با غلظت قابل ملاحظه همراه بوده و گاها" دید افقی را به 100 متر تقلیل میدهد، در اکثر مواقع سال بخصوص در فصول گرم این استان را با مشکلات جدی مواجه کرده است. این پدیده عمدتا مشکلاتی را با خود به همراه داشته و موجب بروز عوارض نامطلوب بهداشتی، زیست محیطی و اقتصادی گردیده است. تهیه نقشه های محدوده مورد مطالعه در قالب GIS تهیه نقشه های هم گرد و غبار در استان فراوانی پدیده گرد و غبار در دوره های مختلف سال در استان خوزستان . اگر چه در مورد بروز این پدیده که منشاء آن در خارج از مرزهای کشور است، اظهار نظرهای فراوانی شده است برای آشنایی بیشتر با موضوع می توان این پدیده را از دو نگاه (فرضیه) مورد بررسی قرار داد.-1 حداکثر فراوانی روزهای گردوغباری از غرب به شرق افزایش می یابد. -2 بیشترین دوره آماری روزهای گردوغباری در فصل تابستان و کمترین وقوع آن در فصل زمستان اتفاق می افتد .
نقشه - 1 شبکه و محدوده مورد مطالعه
روشها :
پس از بررسیهای اولیه و مروری بر کلیات و مطالعات گذشته درخصوص پدیده گردوغبار در دنیا و ایران، اطلاعات مورد نیاز از ده
ایستگاه سینوپتیک استان خوزستان که دارای آمار حداقل ده ساله و بیشتر از آن را دارا بودهاند، به صورت تصادفی برای تحقیق
مورد نظر انتخاب گردیدند. این ایستگاهها عبارتند از: آبادان-اهواز-ایذه-بهبهان-بستان-دزفول-رامهرمز-شوشتر-ماهشهر-
مسجدسلیمان. ارتفاع ایستگاههای مورد مطالعه از سطح دریا به علت توپوگرافی متفاوت استان خوزستان از حداقل 6/2 متر مربوط
به ایستگاه ماهشهر و حداکثر 767 متر مربوط به ایستگاه ایذه متغیر میباشد (جدول(1 .پس از بررسی ایستگاههای سینوپتیک
منتخب در استان خوزستان در دوره آماری 2009-1996 ،توزیع فضایی میانگین سالیانه روزهای گرد و غباری ، خطوط هم گرد و
غبار میانگین سالیانه ،توزیع فضایی میانگین روزهای گرد غباری در دوره گرم و سرد و خطوط هم گردوغبار در
دوره گرم و سرد سال در محیط GIS تهیه گردید. ×
جدول -1 مشخصات ایستگاههای سینوپتیک مورد مطالعه طی دوره آماری (1996-2009)
یافته ها:
با توجه به( نقشه(2که پهنهبندی مکانی روزهای گرد و غباری در محدوده مورد مطالعه را نشان میدهد ایستگاه دزفول با بالاترین میانگین سالانه 70 -90) روز) به تنهایی در یک گروه قرار گرفته و سپس ایستگاههای مسجدسلیمان، بستان، اهواز، آبادان، ماهشهر و بهبهان به لحاظ میانگین سالانه گرد و غبار در گروه دوم 35 -70) روز) قرار میگیرند. کمترین مقدار میانگین سالانه روزهای گرد و غباری مربوط به گروه سوم شامل سه ایستگاه شوشتر، رامهرمز و ایذه 6 -35) روز) میباشد .همچنین (نقشه(2 که توزیع
فضایی روزهای گرد و غباری را نشان میدهد، بیانگر این نکته است روند کاهش روزهای گرد و غباری در مناطق شمالی و شمال غربی استان خوزستان با شیب کمتری صورت میگیرد. بنابراین با توجه به موارد ذکر شده میتوان گفت به علت قرارگیری دو ایستگاه مذکور در دامنههای زاگرس و همچنین امتداد شمال غربی – جنوب شرقی این رشته کوهها که مانند سدی جلوی عبور موجهای گرد و غباری را میگیرد، تداوم پدیده گرد و غباری در این منطقه بیشتر از سایر مناطق استان است.توزیع سالیانه روزهای همراه با پدیده گرد و غبار در( نقشه(3 نشان داده شده است. آن طور که از این شکل استنباط میشود حداکثر فراوانی روزهای گرد
و غباری در قسمتهای شمال غربی و غرب استان خوزستان در محدوده ایستگاه دزفول با میانگین 86 روز در سال اتفاق میافتد. با توجه به این شکل هر چه از نیمه غربی استان به سمت نیمه شرقی استان حرکت میکنیم از میانگین روزهای گرد و غباری کاسته میشود به طوری که در ایستگاه سینوپتیک ایذه که در شرق استان واقع شده است میانگین سالانه روزهای گرد و غباری به 21 روز میرسد. فشردگی خطوط هم گرد و غبار در قسمت شمالی و شمال غربی استان به علت تداوم بیشتر روزهای همراه با گرد
و غبار در این نواحی میباشد. از دلایل عمده فشردگی خطوط هم گرد و غبار در این قسمت از منطقه مورد مطالعه که بیانگر تداوم بیشتر پدیدههای گرد و غباری میباشد، قرارگیری ارتفاعات زاگرس با امتداد شمال غربی – جنوب شرقی میباشد که خود همانند سدی جلوی عبور گرد و غبارهای وارده به این نواحی که در حد فاصل دشت خوزستان و زاگرس قرار دارند را گرفته و خروج این پدیده نیاز به زمان بیشتری نسبت به سایر مناطق استان دارد.
نقشه- 2 توزیع فضایی میانگین سالیانه روزهای گرد و غباری در استان خوزستان
و هرچه از این نواحی به سمت شرق حرکت میکینم از شدت و تداوم این پدیده کاسته میشود. بنابراین رابطه بین شدت و تداوم موجهای گرد و غباری با مسافت طی شده از منبع اولیه یک رابطه معکوس دارد که نقشه2 این رابطه را در منطقه مورد مطالعه به خوبی نشان میدهد.
نقشه- 3 خطوط هم گرد و غبار میانگین سالیانه در محدوده استان خوزستان
