بخشی از مقاله
چکیده
سیستم یک جامعه از زیر سیستم های مختلفی تشکیل شده که بدلیل تعاملات هر یک از این ها باهم سیستمی کاملاً پیچیده ایی را رقم زده است. زیر سیستم اقتصادی از جمله زیر سیستم هایی است که تمام بخش های دیگر سیستم یک جامعه را بشدت تحت تاثیر قرار می دهد. در این زیر سیستم مسئله تورم دارای علل مختلف بوده و همچنین تاثیرات مختلفی بر جامعه می گذارد. به عبارت دیگر تورم تکتک سلولهای جامعه را متاثر میکند.تورم دو رقمی چهار دهه ی اخیر در ایران فقط حوزه ی اقتصاد را تحت تاثیر قرار نداده است بلکه حوزههای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور در این میان تاثیرهای زیادی گرفته اند. واقعیت این است که جامعه ی ایران به وسیله ی تورم دو رقمی چهار دهه ی اخیر به شدت در همه ی ارکان مستهلک شده است.
کاهش بهرهوری در تمامی شوون زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به وضوح دیده میشود. پرسش اساسی این است که آیا این اتفاقات ربطی به تورم دارد و اگر دارد چگونه عمل میکند که این اتفاقات روی می دهد؟در این راستا، این مقاله با استفاده از رویکرد پویایی های سیستمی، مسائل و مشکلات اجتماعی ایجاد شده توسط تورم را شناسایی نموده، و سعی در تحلیل اثرات تورم بر ایجاد این چنین مسائل کرده است و در پایان نقاط و اهرم های مثبت و اثربخشی را به سیاستگذاران و مدیران عالی اقتصادی کشور ارائه می نماید.
کلمات کلیدی: تورم، پویایی های سیستمی، نمودار علت - معلولی.
1مقدمه
تورم یکی از آشناترین واژهها در علم اقتصاد است . تورم باعث می شود کشورها به دورههای طولانی بی ثباتی گرفتار شوند. در تمام کشورها هزینه تورم بسیار زیاد می باشد برای این که تورم تمامی اقشار جامعه را تحت تاثیر قرار داده و در سطح عمومی ایجاد نارضایتی می کند به این ترتیب سیاست گذاران تمایل دارند که عوامل بوجود آورنده تورم و اثرات آن را شناسایی و سپس با استفاده از راه کارهای عملی چند درصدی از تورم را کاهش دهند. اگرچه مقوله یتورم یک موضوع کاملاً علمی و آکادمیک است و بیشتر در محافل علمی و دانشگاهی آن هم در حوزه اقتصاد کلان موضوعیت پیدا می کند ولی از آنجایی که این بحث به حوزه ی زندگی اقتصادی و اجتماعی جامعه سرایت می کند و تداوم آن آثار زیانباری بر زندگی اقتصادی، اجتماعی جامعه تحمیل می نماید تا بدانجا که می تواند اثرات سوئی را بر اخلاق جامعه داشته و گاهی منشاء بسیاری از مفاسد اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی در بدنه اجتماع گردد امروزه این بحث از حوزه ی کلاس و دانشگاه پا فراتر گذاشته و در محافل مختلف اجتماعی موضوع بسیاری از مباحث روز گردیده است.
پدیده تورم در بیشتر کشورهای جهان، کم و بیش وجود دارد اما نرخ آن، در جوامع و زمانهای گوناگون فرق میکند. این پدیده در دورههای اخیر در کشورهای توسعهیافته، کمتر مشکلآفرین بوده زیرا این کشورها گرفتار تورم شدید و مزمن نیستند اما کشورهای در حال توسعه با تورمهای شدید مواجهند که آثار منفی بسیاری مانند افزایش نابرابری در توزیع درآمد، افزایش مصرف، کاهش پسانداز و سرمایهگذاری، انحراف منابع به تولید کالاها و خدمات غیرضروری، کاهش رشد اقتصادی و گسترش انواع فسادهای مالی، اداری را بهدنبال دارد.تورم درکشور ما امری ریشه دار و باسابقه طولانی بوده و در چهار دهه اخیر جز لاینفک تمامی فعالیتهای اقتصادی بوده است.
پدیده تورم به شکل حاد و مشکل ساز را از سال1352 می توان درکشور مشاهده نمود. ازسال1352 تا به حال تورم همواره دورقمی بوده است. به عبارت دیگر کشور ما سالیان درازی است که تورم یکی از مسائل مهم آن بوده و مسائل زیادی را در طول این سالیان برای کشور بوجود آورده است.براین اساس در این مقاله سعی شده است تا آثار تورم بر ایجاد مسائل اجتماعی شناسایی شود. بدین منظور در ادامه مفهوم تورم را تعریف کرده و سپس رویکرد پویایی های سیستمی را بطور خلاصه تشریح می کنیم. در گام بعدی نمودار علت و معلولی اثرات تورم بر مسائل اجتماعی را ترسیم و آن را توضیح می دهیم و در نهایت به ارائه راه کارهایی برای کاهش تورم و اثرات اجتماعی آن می پردازیم.
2مواد و روش ها
1-2 تورم و انواع آن
در کلیترین بیان، تورم عبارت است از افزایش مداوم سطح عمومی قیمتها در یک دوره زمانی مشخص بنابراین، ویژگی اصلی تورم، تداوم افزایش قیمتهاست. لذا افزایش دفعهای قیمتها و همچنین افزایش قیمت یک یا چند کالای خاص، تورم به شمار نمی رود. - - 1در نظریه های اقتصادی، طبقه بندی های زیادی از تورم وجود دارد اما در یک طبقه بندی کلی تورم را به سه نوع تقسیم می کنند : الف - تورم خزنده، آرام یا خفیف که به افزایش ملایم قیمتها گفته میشود. در تورم خفیف، افزایش قیمت بین 1 تا 6 درصد، حداکثر 4 درصد یا بین 4 تا 8 درصد در سال ذکر شده است.
ب - تورم شدید، تورم شتابان یا تازنده که در این نوع تورم آهنگ افزایش قیمتها تند و سریع است. برای تورم شدید، 15 تا 25 درصد در سال را نوشته اند. ج - تورم بسیار شدید، تورم افسار گسیخته، فوق تورم یا ابر تورم که این نوع تورم شدیدترین حالت تورم به شمار می رود. معیار تورم بسیار شدید را 50 درصد در ماه یا دو برابر شدن قیمتها در مدت شش ماه بیان داشته اند. - - 2در حالت کلی می توان گفت تورم نوع اول تورمی می باشد که اثرات منفی زیادی ندارد و حتی به اعتقاد بعضی اقتصاددانان وجود آن مفید نیز می باشد - 1و - 2 اما دو نوع دیگر اثرات منفی زیادی را به همراه دارد و تاکید ما در این مقاله روی این دو نوع می باشد.
2-2 پویایی های سیستمی
پویایی های سیستمی1 روش و متدولوژی برای مطالعه و مدیریت سیستم های پیچیده و دارای بازخورد است. این سیستم ها می توانند در حوزه های مختلفی مثل کسب و کار، اقتصاد، محیط زیست، مدیریت انرژی، مسائل شهری و سایر حوزه های اجتماعی و انسانی وجود داشته باشند. رویکرد پویایی سیستم ها در اوایل سال های دهه 60 توسط جی فارستر2 از دانشگاه تکنولوژی ماساچوست3 معرفی شد. پویایی های سیستمی رویکرد و مجموعه ای از ابزارهای مفهومی است که کاربران را قادر می سازد درک درستی از ساختارها و پویایی سیستم های پیچیده داشته باشند. 3 - - در این رویکرد رفتارهای دینامیک را در قالب روابط علّی و حلقه های علت و معلولی به نمایش می گذارند.
نمودارهای علت و معلولی نحوه تأثیر علت بر معلول را نمایش می دهند و ابزاری مناسب جهت ترسیم ساختار بازخوردی سیستم ها می باشند. عناصر اساسی حلقه های علت و معلولی عبارتند از متغیرها - عوامل - و پیکانها - روابط - . روابط بیانگر تاثیر متغیرها بر یکدیگر می باشند - 4 - . این روابط می توانند بصورت مثبت و یا منفی باشند . رابطه مثبت به معنی این است که وقتی متغیر اول تغییر یافت متغیر دوم نیز در همان جهت تغییر می کند و رابطه منفی به معنی این است که متغیر اول باعث تغییر در جهت مخالف در متغیر دوم می شود.یک حلقه بازخوردی، زنجیره بسته ایی از روابط علّیاست که نهایتاً روی متغیر اولیه اثر می گذارد. - - 4 حلقه های بازخوردی نیز دو نوع می باشند حلقه مثبت - تقویتی - و حلقه منفی - تعادلی - . حلقه های تقویتی خود افزاینده هستند و منجر به رشد نمایی یا تنزل افسار گسیخته در طول زمان می شوند. حلقه های بازخوردی تعادلی ساختارهای هدف جو و متعادل کننده در سیستم ها و منشا پایداری و ثبات هستند. - 5 -
3نتایج
1-3 نمودار اثرات تورم
در این قسمت نمودار علت و معلولی کل سیستم ترسیم شده است. همانطور که از نمودار زیر مشخص است نمودار از 9 حلقه تقویتی تشکیل شده است که در ادامه هر یک را توضیح می دهیم.
