بخشی از مقاله
چکیده
رشد و گسترش شهر طی چند دهه اخیر باعث زیانهای زیستمحیطی فراوانی گشته و تخریب اراضی کشاورزی پیرامون شهر را نتیجه داده است. شهر مراغه نیز از این روند استثناء نبوده و طی چند دهه اخیر تغییرات زیادی را در توسعه شهر به سوی اراضی کشاورزی شاهد بوده است. بنابراین برای جلوگیری از ادامه این روند اتخاذ تدابیری برای تعیین نواحی مناسب توسعه شهری که معیارهای زیستمحیطی و اقتصادی را لحاظ نماید ضروری است.
یکی از روشها استفاده از روشهای ارزیابی چندمعیاره AHP-OWA میباشد. در این تحقیق پس از مطالعه معیارهای موثر در فرایند توسعه شهری، اقدام به تعیین دو نقشه محدودیت - اراضی ساخته شده و سطوح آبی - و 9 نقشه فاکتور - فاصله از سطوح ساخته شده، جاده، اراضی بایر، کشاورزی، صنعتی، رودخانه، کاربریهای مناسب توسعه شهری، ارتفاع و شیب - و وزندهی به آنها گردیده است. نتایج تحقیق نشاندهنده تعیین نواحی برای توسعه شهر در یک محدوده بین صفر تا 255 میباشد.
-1مقدمه
شهرنشینی، به عنوان پیامد رشد جمعیت و مهاجرت از روستا به نواحی شهری ، یک فرایند پیچیده اقتصادی - اجتماعی شناخته شده است. فرایندهای اقتصادی - اجتماعی مثل مهاجرت، گسترش شهری، الگوهای کشاورزی و جنگلها اغلب در تغییر چشم انداز سهیم اند. چنانچه شهر گسترش می یابد، تمرکز فزاینده جمعیت و فعالیت های اقتصادی موجب تقاضا به زمین برای زیرساخت های عمومی - جاده ها ، آبرسانی و تسهیلات - ، مسکن، و کاربری های صنعتی و تجاری می گردد. پس شهرنشینی می تواند به عنوان تغییر شکل الگوهای فضایی کاربری زمین و پوشش زمین مثل تغییر کاربری زمین کشاورزی و جنگل به نواحی ساخته شده یا تغییر چشم اندازهای روستایی به اشکال شهری باشد .
شهرنشینی یکی از متداول-ترین دلایل انسانشناسانه تخریب اراضی قابل کشت محسوب میشود - . - 8 زمینهای کشاورزی علاوه بر تولید غذا و مواد اولیه صنعتی ، دارای مزایای جانبی دیگری مثل زیستبوم حیوانات، افزایش سطح نفوذپذیری در نواحی شهری، تسهیلات تفریحی، کیفیت محیطی و سبزینگی هستند
در کشور ما از زمانی که مبنای توسعه و گسترش شهرها ماهیتی برونزا به خود گرفت و درآمدهای حاصل از نفت در اقتصاد شهری تزریق شد و شهرهای ما در نظام اقتصاد جهانی جای گرفتند ، سرمایهگذاری در زمین شهری تشدید گردید و این نقطه ضعف اصلی بازار خصوصی بدون برنامه زمین ، الگوی توسعه بسیاری از شهرهای ایران را دیکته کرده است. این امر باعث نابسامانی بازار زمین شهری و به ویژه بلااستفاده ماندن بخش وسیعی از اراضی داخل محدوده، و عارضه منفی گسترش افقی شهرها شده است
در حالی که شهر از درون تهی شده و میپوسد، نقاط پیرامونی آن بیشتر و بیشتر به خود توسعه بخشیده و میبخشند و هرگونه تلاش برای شهر با برنامه را به بن بست میکشانند. نقاط پیرامونی شهر ، مقصد توسعههای آتی شهر میگردند و این در حالی است که محدودهای وسیع در درون شهر تحت عنوان »بافت قدیم« رها شده باقی میماند و هر زمان بیش از زمانی دیگر فرو میریزد
این امر زمانی اهمیت مییابد که بدانیم اکثر شهرهای ایران در کنار رودخانهها و بالتبع اراضی کشاورزی واقع شدهاند و پیرامون آنها را زمینهای کشاورزی تشکیل میدهد. شهر مراغه نیز از این امر مستثنا نبوده و توسعه شهر طی دهههای اخیر باعث از بین رفتن اراضی باغی اطراف شهر گشته است. بنابراین، رشد و گسترش شهر در نواحی حاصلخیز کشاورزی باعث بروز مسایل زیستمحیطی بسیاری خواهد بود. و برای جلوگیری از بروز چنین مسایلی، تعیین نواحی مناسب برای توسعه شهر ضروری میباشد.
پیچیدگی های ناشی از مسائل تعیین نواحی مناسب توسعه از یک سو و زیاد بودن عوامل و معیارهای دخیل در امر تعیین نواحی مناسب توسعه از سوی دیگر ضرورت استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل های تصمیم چند معیاره را ایجاب می کند .
بنابراین پیچیدگی، یک رویکرد سیستمی را برای فرایند تصمیم گیری جهت انطباق با تعدد و چند بعدی بودن مسئله ایجاب می کند. یک رویکرد سیستمی همچنین برای بدست آوردن یک فهم کلی از عواملی که مسئله را متأثر می کند مفید است. یک نمونه از رویکرد سیستمی برای حل یک مسئله برنامه ریزی کاربری زمین پیچیده ارزیابی چند معیاری - MCE - است - . - 6 روشهای مرسوم تجزیه و تحلیل چندمعیاره در GIS مانند عملگرهای همپوشانی بولین و روشهای ترکیب خطی وزندار - - WLC در بسیاری از مسائل مکانیابی و ارزیابی کاربریهای اراضی استفاده شدهاند.
نتایج حاصل از بکارگیری روشهای فوق را میتوان با استفاده از روش میانگینگیری وزندار مرتب - - OWA بهبود داد. روشهای متعارف و سنتی OWA در بسیاری از کاربردهای مکانی در GIS استفاده شدهاند. این روش شامل دو دسته از وزنها میشود: وزنهای مربوط به اهمیت نسبی معیارها و وزن-های ترتیبی . - 4 - این تکنیک مثل WLC با فاکتورهایی که در یک مقیاس پیوسته استاندارد شدهاند و وزن-های مربوط به اهمیت نسبیشان سازگار دارند. در تکنیک OWA علاوه بر وزن نسبی فاکتورها، مجموعه دومی از وزنها، وزنهای مرتب، بکار گرفته میشوند. این وزنها باعث کنترل میزان کلی جبرانشوندگی بین فاکتورها و به همان اندازه سطح ریسکپذیری در تعیین تناسب مکانی میگردد
-2معرفی محدوده مورد مطالعه
شهر مراغه در کنار رودخانه صوفیچای و در مشرق دریاچه ارومیه و بر دامنه جنوبی کوه سهند قرار گرفته است. این شهر در سال 1385 جمعیتی در حدود 146405 داشت. و در موقعیت 46درجه و -12 16دقیقه طول شرقی و 37درجه و 24-21دقیقه عرض شمالی در میانگین ارتفاع 1485قرار دارد.
نقشه-1 موقعیت شهر مراغه
-3مواد و روشها
1-3دادههای مورد استفاده
-1نقشه طبقهبندی شده پوشش/کاربری زمین شهر مراغه و اراضی پیرامونی شهر تصویر لندستETM+ مربوط به سال 1390 -2نقشه رقومی ارتفاعی در سطح شهرستان -3نقشه کاربری زمین شهر
-4 نقشه لایههای اطلاعاتی مربوط به شبکههای ارتباطی
:2-3 روش تحقیق
در این تحقیق برای پردازش تصویر ماهوارهای لندستETM+ سال1390 از نرمافزار ENVI4.7 استفاده گردیده است. طبقه بندی به روش نظارت شده حداکثر احتمال - maximum likelihood - صورت گرفته و میزان دقت کلی و ضریب کاپای این پردازش به ترتیب عبارت بودند از97/61درصد و .0/96 سپس دادهها وارد نرمافزار IDRISITaiga گردیده و اقدام به ایجاد نقشههای معیار به دو صورت محدودیت - بولین - و فاکتورگردید.
نقشههای محدودیت شامل مناطق ساخته شده و اراضی آبی با 50متر حریم رودخانه میشدند. نقشههای فاکتور نیز شامل لایههای کاربریهای مناسب برای تبدیل به شهر شدن، فاصله از سطوح ساخته شده شهری، فاصله از جادهها، فاصله از کاربری صنعتی، فاصله از رودخانهها، فاصله از اراضی زراعی، فاصله از اراضی بایر، نقشه ارتفاعی و نقشه شیب میشد.
