بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله به منظور بررسی عوامل مؤثر بر هویت مذهبی زنان، میزان گرایش 367 دانشجوی دختر مشغول به تحصیل در دانشگاهآزاد اسلامی شهر کرمان نسبت به هویت مذهبی از طریق پرسشنامه محقق ساخته مورد سنجش قرار گرفت. یافته های حاصل از تحلیل رگرسیون نشان داد 35 درصد از کل تغییراتی که در سبک زندگی دانشجویان دختر ایجاد شده تحت تأثیر میزان ساعات استفاده از فضای سایبرنتیک است.
همچنین نتایج حاصل از ضریب همبستگی نشان داد همراه با افزایش میزان استفاده از فضای سایبرنتیک، هویت مذهبی به مقدار -0,354 کاهش و گرایش به سمت تجدد گرایی با شدت 0/327 افزایش مییابد. با توجه به این یافتهها میتوان نتیجه گرفت فضای مجازی سهم قابل توجهی در برساختن هویت مذهبی زنان تحصیلکرده دارد، از این رو لازم است نهادهای فرهنگی جهت تقویت منش و بینش مذهبی به تولید متون و معانی متناسب با نیاز این گروه از کاربران در فضای مجازی بپردازند. زیرا هر چه هویت مذهبی در نظام ارزشی، باوری و رفتاری کنشگران پررنگ تر میشود، گرایش به انتخاب سبک زندگی اسلامی بیشتر میشود.
مقدمه و بیان مسئله
نزد جامعه شناسان تقویت هویت اجتماعی از مهمترین عناصر ایجاد همبستگی است که نقش بسیار مهمی در ایجاد تعلق خاطر اعضای جامعه و شکلگیری هویت جمعی دارد
در شرایط کنونی هویت ملی و مذهبی را میتوان از جمله اساسیترین مولفههای انسجام و وفاق اجتماعی به حساب آورد که توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده است. ازدیدگاه جامعه شناسان در کشورهای مسلمان، هویت مذهبی مهمترین بعد هویت اجتماعی است که فرد به آن تعلق دارد، از این رو احساس و ادراک فرد از عضویت در گروههای دینی و مذهبی است که میتواند موجبات وحدت، انسجام و تمایز اجتماعی را فراهم میآورد.
از زمان پیدایش جامعه جدید، مفهوم »مدرنیته« و »جهانی شدن« تحت تأثیر تکنولوژی فضاهایی طراحی کرده است که در درون آن شبکه ای از روابط، ارزشها، باورها و رفتارها سرو سامان میگیرد و این فضا به یکی از مهمترین سامانه های تکوین هویت مبدل شده است. از آن جا که فضای سایبریک بهترین موقعیت برای ابراز عقاید افراد، فارغ از ملاحظات دنیای واقعی است، فرصتهای بسیاری را برای مبادله تعبیرات، تفاسیر و پنداشتهای کنشگران فراهم میکند، شرکت در اجتماعات مجازی از فشارهای ناشی از وفق دادن خود با انتظارات اجتماع واقع کاسته و آزادی بیشتری را جهت تحققخودِ ایدهآل، و تعامل با دیگران ایجاد کرده است
تقریباً همزمان با پیدایش چنین امکانی جنبش های فمینیستی خواهان مشارکت زنان به عنوان یک سوژه سیاسی- اجتماعی شدهاند
با توجه به محدودیت های تاریخی ، تمایل زنان برای برساختن هویت اجتماعی خود با استفاده از فضای مجازی بیش از سایر گروه ها است؛ زیرا فرد را از محدودیتها رها میکند و جنبههای متفاوت شخصیت زنان که پیش از این مخفی می ماند امکان ظهور پیدا می کند
سیطره اینترنت و ارتباطات الکترونیک در جوامع اسلامی تأثیری چالشزاتر بر هویت ملی و مذهبی اعضای جامعه به ویژه زنان و جوانان برجا گذاشته است. مروری بر مطالبات زنان در دیگر کشورهای اسلامی نظیر ترکیه، افعانستان، مصر و... نشان می دهد تمایل به سبک زندگی غربی در این کشورها رو به افزایش است
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تلاش های زیادی از سوی دولت برای درونی شدن باورها، ارزشها و رفتارهای دینی به ویژه در میان زنان انجام گرفت، از این رو سازمانهای زیادی متولی ترویج الگوهای اسلامی و تبلیغ زن مسلمان شدند اما ماهیت غیر قابل کنترل، فضای سایبرنتک را به محیطی مبدل کرده است که افراد با ارزشهای مختلفی در آن زیست میکنند.
در واقع، عصر اطلاعات برای تمام ادیان و نیز سازمانها و نهادهای غیر دینی و حتی ضد دینی، محافل گفت و شنود را فراهم کرده است در نتیجه مرزهای تازهای که در چت رومها یا میدانهای چند کاربردی ایجاد شده، برای کاربران خرده فرهنگها، ارزشها و هویت های متکثر پدید آورده است
بنابراین در مقابل ترویج هویت ملی- مذهبی از زن ایده آل در جامعهی ایران فضاهایی با ارزشهای جهانی به وجود آمده که شکاف قابل توجهی با هویت زن ایرانی و مسلمان دارد. کاربران این فضا اغلب جوانان تحصیلکرده هستند، افزایش حضور زنان در مراکز آموزش عالی طی این سالها دختران دانشجوی ایرانی را به یکی از مهمترین مصرفکنندگان فضای سایبرتیک مبدل کرده است. نتایج تحقیقات نشان میدهند که به میزان افزایش سطحتحصیلاتِ زنان و حضور اجتماعی - اقتصادی آنان نه تنها میزان استفاده از فضای سایبرنتک افزایش مییابد که احساس هویت ملی- مذهبی نیز رو به کاهش میگذارد
نظر به آن چه مطرح شد موضوع تحول در سبک زندگی جوانان و تغییر معنای هویت اجتماعی زنان در جامعه کنونی ایران با توجه به گسترش فضای سایبرنتیک به مسئلهای پیچیده و بغرنج مبدل شده است که این گروه را نیز در فرآیند اجتماعی شدن با موقعیتها، نقشها و احساسات متفاوت روبرو ساخته است. واقعیت این است که زنان تحصیلکرده ایرانی بخشی از هویت خود را در نتیجه ارتباط با دنیایمجازیِ مدرن، سکولار و پاره پاره و بخش دیگری از آن را در جامعه واقعی، مذهبی و یکپارچه برمیسازند.
محصول تکرار اینتجاربِ متفاوت با ملاکهای متناقض، گفتمان اصلی جهان امروز که »جامعهی بومی1« است را بیشتر به چالش می کشاند. زیرا با توجه به آزادی عمل و اختیاراتی که زنان در فضای مجازی دارند نوع جدیدی از هویت بر ساخته میشود که با هویت ملی و مذهبی شکاف معناداری دارد. در این مقاله به بررسی مسئله بحران در »هویت اسلامی« تحت تأثیرات فضای سایبرنتیک پرداخته میشود.
سوال تحقیق:
.1 چگونه فضای سایبرنتیک بر هویت مذهبی زنان تأثیر میگذارد؟
چارچوب نظری تحقیق
موضوع و ماهیت هویت، یکی از مسائل چالش برانگیز و پر دامنه در دهههای اخیر است. از آنجا که بیشتر این تأملات، فاقد وجه تجربی و عینی میباشند، عموماً دربارهی هویت اجتماعی بر پایهی پیش فرضها، ذهنیات و گرایشهای شخصی محققان و نه لوماًز بر پایه شاخصهای تئوریک قضاوت میشود
موضوع هویت از منظرگاههای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است طرفداران نظریه انتقادی، هویت را عامل تغییرات اجتماعی می دانند که گاهی باعث تحولات اساسی می شود. هابرماس یکی از مهمترین نظریه پردازان این مکتب تضادها، تعارضات و بحران های ناشی از هویت های موجود را ناشی از فقدان آزادی و مشارکت حقیقی مردم در تعیین سرنوشت خویش می داند که زیر سایه اجماع و کنش ارتباطی حل و فصل میشود
اریک فروم، هانا آرنت و امیل دورکیم در قالب مفهوم همبستگی اجتماعی به تبیین کاهش احساس هویت مذهبی میپردازند. در واقع به تدریج که جوامع از حالت ابتدایی خارج شده و به سوی نوگرایی پیش می روند، همبستگیهای اجتماعی پیشین فرو می پاشند و نظم جدید غلبه می یابد.
