بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی جامعهشناختی زبان مورد استفاده توسط زنان در شبکههای اجتماعی - با تأکید بر فیسبوک - انجام گرفته است. نظریات بسیاری در باب زبان زنان و مردان و تفاوتهای این دو در دنیای واقعی وجود دارد، اما بررسی این موضوع در شبکههای اجتماعی مجازی، قلمرویی است که چندان کشف نشده است. این مقاله قصد پاسخگویی به این سوال را دارد که زنان در فیسبوک چگونه سخن میگویند و زبانی که به کار میبرند چه ویژگیهایی دارد. با دریافت پاسخ این سوال امکان مطالعهی تطبیقی زبان زنان و مردان در شبکههای اجتماعی محقق میشود. ما در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، به بررسی استاتوسهای منتشره در طول یک ماه توسط 30 کاربر زن ایرانی فیسبوک پرداختهایم و سعی نمودهایم با یافتن مقولات و محورهای مشترک، درکی از زبان زنانه در فیسبوک به دست آوریم. با تحلیل یافتههای به دستآمده هشت محور که ویژگیتقریباً مشترک بین سوژههای مورد بررسی بود به دست آمد. میانمایگی، هویتسازی، روزمرگی، انتقادی بودن، تسامح و استعاری بودن، محورهایی است که زبان زنانه را برمیسازد. زبانی که اغلب زنان مورد پژوهش از آن استفاده میکنند زبانی منفعل و غیرجدی بود یا این وجود تعداد اندکی از زنان نیز زبانی ساختارشکن و انتقادی را به کار میبرند. این پژوهش تنها گامی اولیه جهت شناخت کامل زبان زنان در شبکههای اجتماعی مجازی و مقایسهی آن با زبان مردان و بررسی تفاوتهای زبان در دنیای مجازی با دنیای واقعی است. این پژوهش سعی دارد تنها به سوالی درباب چیستی این زبان پاسخ دهد، اما دربارهی پیچ و خمهای این حوزه، راه بلندی در پیش است.
مقدمه
مارشال مکلوهان - 1968 - در کتاب "جنگ و صلح در دهکدهی جهانی" برای اولین بار از واژهی دهکدهی جهانی استفاده میکند و در تعریف آن می گوید که جوامع و سرزمین های مختلف به واسطهی رسانه های جدید به دهکدهای متشکل از افراد تبدیل شدهاند که اعضای آن توانایی کنش متقابل با یکدیگر را پیدا کردهاند - کازنو، 1373 به نقل از ساروخانی و بابایی فرد:. - 29 : 1391 هاروی در تائید وجود دهکدهی جهانی بحث فشردگی زمان و فضا را مطرح میکند. وی زمان حال را با دنیای قبل از رنسانس مقایسه می کند و همه چیز مربوط به آن زمان را محدود و معین میداند، و معتقد است دنیای امروز شدیدترین دورهی فشردگی زمان-فضا را تجربه می کند - هاروی، 1382؛ به نقل از چینیچیان، . - 1389 نمیتوان دربارهی جهانیسازی سخن گفت و نامی از آنتونی گیدنز به میان نیاورد. گیدنز نیز مانند هاروی به تئوری فشردگی مکان و زمان معتقد است و مدعی است که به همین دلیل، دامنهی تأثیرپذیری و تأثیرگذاری اجتماعی گستردهتر شده و جامعهی جهانی به وجود میآید - گلمحمدی، . - 51 :1389
مانوئل کاستلز در مقابل از جامعهی شبکهای سخن می گوید که در آن شبکههای رسانهای و اجتماعی در شکلگیری ساختها و سازمان های پراهمیت نقشی اساسی دارند - واندیک ، 1999 به نقل از مهدی زاده، . - 1383 کاستلز مدعی است که فرهنگ به دلیل وارد میدان مبارزه شدن تمامی گروهها و اجتماعات در شبکههای اجتماعی، بیش از اقتصاد و سیاست از آن تأثیر میگیرد - کاستلز، 1380؛ به نقل از ساروخانی، . - 30 :1391 وی یکی از ویژگیهای اساسی جامعهی شبکهای را فرهنگ واقعیت مجازی می داند که به معنای مجموعههایی غنی از حیث محتوای نمادین میباشد که به وسیلهی واسطههای الکترونی در اختیار مخاطب عام قرار گرفته و به شکل بخشی از واقعیت اجتماعی عصر جدید درمیآید - واندیک، 1999؛ به نقل از مهدیزاده، . - 1383 نظریات اندیشمندان بالا، گواهی بر این مدعی است که اینترنت - به عنوان یکی از ارکان جهانیسازی - و به دنبال آن شبکههای اجتماعی مجازی که تازهترین محصول آن هستند، زیست اجتماعی مردم را تغییر میدهند. اما همان گونه که کاستلز میگوید این تغییرات به بخشی از واقعیت اجتماعی عصر حاضر تبدیل میشوند. در باب اینترنت و تأثیرات آن بر جامعه و هویت مردم، بسیار سخن رفته است. دربارهی تأثیرات شبکههای اجتماعی نیز همین گونه است. اما مسألهای که کمتر از سایر موضوعات بدان پرداخته شده است، بررسی همین واقعیت مجازی به وجود آمده است.
شبکههای اجتماعی بخش عظیمی از وقت و فکر روزانهی اغلب مردم را به خود اختصاص میدهند، به گونهای که تبدیل به جزئی از زندگی روزمرهی آنان شدهاند. میتوان گفت که کاربران این شبکهها علاوه بر گذراندن وقت خود در این سایتهای اجتماعی، به نوعی در آنها زیست می کنند. این گونه است که بررسی شبکههای اجتماعی و کاربران آنها میتواند به شناخت حقایق موجود در جامعه کمک کند. برای بررسی مسائل اجتماعی و فرهنگی دنیای مجازی و شبکههای اجتماعی آن، فیسبوک، به دلیل جمعیت بالای کاربرانش و امکانات مختلفی که در اختیار آنان قرار می دهد، یکی از بهترین فضاهاست. سالهاست که در دنیای علوم اجتماعی به مقولهی زنان به عنوان مسألهای مهم پرداخته می شود و سالانه تحقیقات بسیاری در این باب انجام میشود. زنان در فضای مجازی و به طور اخص فیسبوک، حضوری همپای مردان دارند و بدین ترتیب برای بررسی این فضاها، باید زنان و تفاوتهایشان را نیز در نظر گرفت. امروزه، بحث جنسیت و
تفاوتهای آن، به یکی از بزرگترین محلهای مناقشه تبدیل شده است، چرا که به علت حضور زنان در ارکان مختلف جامعه و بهخصوص شبکههای اجتماعی مجازی، بحثهای زیادی دربارهی علل حضور، تفاوتها، برابریها و احقاق حقوق شکل گرفته است. از طرفی دنیای مجازی نیز مانند دنیای حقیقی، زبان مهمترین و گاهی تنها عامل ارتباط است. زبان پدیده ای اجتماعی و الگویی برای ساختار جامعه است . مردم زبان را تنها برای انتقال افکار و احساسات شان به مخاطب به کار نمیبرند، بلکه به گونه ای از آن استفاده می کنند تا بتوانند ارتباط شان را با یکدیگر به خوبی توصیف کرده و به خود هویت ببخشند - . - Fasold , 1990: 1 زبان همواره تحت تأثیراجتماع و شاخصهای اجتماعی بوده است . بیشک نوع استفاده از زبان در شبکههای اجتماعی با استفاده از آن در دنیای حقیقی متفاوت است و جزء برخی موارد اندک، تنها به شکل نوشتاری موجود میباشد. این موضوع موجب می شود مطالعات زبان در شبکههای اجتماعی با مطالعهی زبان به شکل سابقش متفاوت باشد. گروههای مختلف مردم در جامعه، تفاوتهای روشنی در نحوهی سخن گفتنشان به نمایش می گذارند. محققان معتقدند که عواملی نظیر جایگاه اجتماعی، طبقه، جنسیت و سن اگر بر سخن گفتن تأثیر بالایی نداشته باشند، حداقل با آن رابطهای همبسته دارند - میرفخرایی، . - 1385 اما پرسشی که در این پژوهش قصد پاسخگویی به آن را داریم این است که زنان در شبکه های اجتماعی مجازی چگونه از زبان استفاده میکنند؟ آیا مفهوم زبان زنانه در این شبکهها معنا دارد؟ و اگر چنین است و زنان از زبانی منحصر به خود بهرهمند هستند، این زبان چه ویژگیهایی دارد؟
ادبیات تحقیق
جامعهشناسی زبان
جامعهشناسی زبان یکی از جدیدترین رشتههای زبانشناسی نوین است که زبان را بهعنوان پدیدهای اجتماعی و در بافت اجتماعی – فرهنگی آن بررسی میکند. این رشته بینابینی تازه که از پیوند زبان شناسی و جامعه شناسی بهوجود آمده است و از نظریهها و روشهای پژوهشی این دو علم در مطالعه زبان بهره میگیرد، در طول سه دهه گذشته رشد و گسترش بسیار درخور ملاحظهای داشته و اکنون در میان سایر رشتههای زبانشناسی جای ویژهای یافته است. بهطوری که در این دورهنسبتاً کوتاه توجه گروه زیادی از زبانشناسان و برخی از جامعه شناسان را به خود جلب کرده و مطالعات و بررسیهای ارزندهای در قلمرو رو به گسترش آن انجام گرفته است. به کوشش برخی از زبانشناسان ایرانی در چند سال گذشته در کشور ما نیز جامعهشناسی زبان به عنوان یک رشته علمی تازه شناخته شده است - ضیایی، . - 1393 پیر بوردیو زبان را پدیدهایذاتاً اجتماعی می داند و با انتقاد از زبانشناسی فرمالیستی، ادعا می کند بین زبانشناسی و جامعهشناسی تمایزی وجود ندارد و بررسی زبان قلمرو برحق جامعهشناسی است. بوردیوی جامعهشناس و آنتوان
