بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اساسیترین موارد مرتبط با حفظ پاکدامنی و عفاف، رعایت حجاب و پوشاندن بدن در برابر افراد نامحرم میباشد، که قانونگذار درتبصره ماده 638 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، به جرمانگاري این معضل در فضاي حقیقی پرداخته است.
لکن به موازات گسترش روزافزون کاربرد رایانه در زندگی بشر و تأثیر آن در همه جوانب زندگی انسان و با توجه به ویژگیهاي این مصنوع بشر از جمله سرعت زیاد، دقت بالا، دسترسی آسان و محاسن بیشمار دیگر، زندگی بشر امروز بدون آنتقریباًغیرممکن میباشد، اما صرفنظر از کلیه مزایاي گفته شده، کاربرد رایانه در زندگی بشر به همراه تبلیغات سوء در زمینه حجاب و رواج بدحجابی و بیحجابی در عرصه مجازي امروزه نگاه دولتمردان و حقوقدانان را به خود معطوف ساخته است، تا آنجایی که مقنن در جرائم رایانهاي و بهطور خاصه در قانون جرائم رایانهاي در فصل چهارم به این موضوع مهم پرداخته است.
حال پرسش اصلی این است که ماهیت حقوقی و ارکان جرم بدحجابی و بیحجابی در عرصه مجازي چیست؟ در مقاله حاضر به ماهیت جرمانگاري و تحلیل پدیدههاي بدحجابی، بیحجابی در عرصه مجازي پرداخته خواهد شد.
مقدمه
حجاب یکی از آموزههاي اسلامی درباره نحوه حضور افراد در جامعه میباشد، در شرع و دین مقدس اسلام، اصل وجوب حجاب براي زنان و مردان، یکی از ضروریات عمده بوده و حتی این مهم، به صورتکاملاًواضح و اصولی در قرآن مجید مطرح گردیده است: »اي پیامبر به زنان با ایمان بگو چشمهاي خود را فرو گیرند - از نگاه به نامحرم - و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که نمایان است، آشکار نسازند و اطراف روسريهاي خود را بر سینه خود افکنند - تا گردن و بدن خود را آشکار نسازند - مگر براي شوهرهایشان و سایر افراد محرمشان« - نور، . - 31
همانطور که در آیه فوق اشاره شد از جمله نکاتی که همواره مدنظر بوده و در این آیه نیز به صورتی ویژه قابل تعمق میباشد، یکی این که زنان باید دامان خویش را از هرگونه عامل بیعفتی و خطا حفظ نموده، دیگر این که زینت خود را براي افراد نامحرم آشکار نکنند. استاد شهید مرتضی مطهري نیز در مورد علت اصلی حجاب میفرماید »دقیقترین آنها این است که حجاب و عفاف و پوشش تدبیري است که خود زن با یک نوع الهام براي گرانبها کردن خود و حفظ موقعیت خود در برابر مرد به کار میبرد.
هرچند به این نکته نیز باید اشاره گردد که رعایت حجاب تنها مختص بانوان نیست، بلکه رعایت حجاب در جامعه یک امرکلی محسوب میشود، قرآن کریم نیز میفرماید:
- اي رسول ما به مردان مؤمن بگو تا چشمها از نگاه ناروا بپوشند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند که این بر پاکیزگی جسم و جان شما اصلح است و البته خدا به هرچه کنید آگاه است. - - نور، . - 30
اما در دنیاي امروز میان زندگی کردن به معناي کلی و فضاي مجازي چنان پیوند ناگسستنی برقرار گشته، که هنگامی از برقراري اجتماعات، فناوري اطلاعات سخن به میان میآید گزینهاي جز فضاي مجازي به ذهن نمیرسد؛ عرصه مجازي با توجه به قابلیتهاي بسیار زیادي که دارد زندگی انسان را غرق آرامش کرده اما در میان همه این مطلوبیتها و مزیتها، فضاي مجازي و علیالخصوص شبکههاي اجتماعی فضاي مناسبی براي برخی ناهنجاريها و گاهاًجرائمی شده که با ارزشها و فرهنگهاي جوامع در تضاد است؛ نمونه بارز اینگونه جرائم، جرم بدحجابی و بیحجابی در عرصه فضاي مجازي است که به موازات گسترش روزافزون تکنولوژي و فناوريهاي مجازي گسترده-تر و پیچیدهتر میشود. اهمیت این موضوع آنجا بیشتر نمود پیدا میکند که بدانیم مسأله ترویج بدحجابی وگاهاًبی - حجابی سالهاست مورد توجه جدي سردمداران جهانی قرار گرفته و دستمایهاي براي تهاجم فرهنگی استکبار علیه دیگر جوامع و بهخصوص جوامع اسلامی شده است.
در کشور جمهوري اسلامی ایران نیز قانونگذار با توجه به قدرت قانونگذاري سعی در پیشگیري و حتی جلوگیري از این جرائم را داشته، اما با توجه به عرصه وقوع این جرم و مشکلات در زمینه تعقیب مجرمان در فضاي مجازي همواره آمار این جرم بسیار بالا بوده است. از اینرو بررسی این جرم سؤالات متعددي را به ذهن متواتر میکند، از جمله این که سیاست جنایی ایران در قبال جرم بیحجابی و بدحجابی در عرصه مجازي تا چه اندازه موفق بوده؟ منظور از حجاب شرعی در ماده 638 قانون مجازات اسلامی چیست؟ آیا قوانین موجود در زمینه حجاب داراي کارایی لازم هستند؟ اما سؤال اساسی این است که آیا لازم است قانون در امر حجاب اسلامی دخالت کند؟
بنابراین پدیدهاي مانند حجاب و نوع پوشش به دلیل گستردگی قلمرو آن و هم به دلیل اهمیت ویژه آن که باعث تأثیرگذاري در بسیاري از امور مهم دیگر میشود، در سطوح مختلف باید موردنظر قانونگذار اسلامی قرار بگیرد.
-1 مبانی جرمانگاري پدیده بدحجابی و بیحجابی در عرصه مجازي
جرمانگاري قانونی یک فعل یا ترك فعل، فرآیندي است که بهوسیله آن، رفتارهاي جدیدي به موجب قوانین کیفري، مشمول قانون مجازات میشود. هر قدر دامنه این قوانین، تحتتأثیر افکار عمومی، گسترده میشود، مجرمان بیشتري بهوجود میآورد.
در ارتباط با جرائم اخلاق و عفت عمومی بهطور خاصه بیحجابی و بدحجابی، افکار عمومی، مذهب، امور سیاسی و... نقش پررنگی دارند که گاهی اوقات این تأثیرات - بعد سیاسی، بعد اجتماعی، بعد سیاسی، بعد فرهنگی - باعث جرمانگاري و گاهی هم باعث جرمزدایی خواهد شد. در عصر حاضر، مسأله جرمزدایی از آغاز سالهاي 1960 میلادي به صورت بحث روز در آمده است.
این مسأله ابتدا با هدف تورمزدایی کیفري، یعنی تعدیل عناوین مجرمانه یا تعداد جرائم در قانون مجازات کشورهاي مختلف مطرح شده است. قانونگذار کشورهاي اروپایی و غربی معتقد است نتیجه جرمانگاري جرائم علیه اخلاق و عفت عمومی، بدحجابی، بیحجابی، رابطه جنسی با رضایت و... باعث تورم کیفري - فزونی بیش از مد جرائم در قانون - میشود
لکن قانونگذار کشور ما و دیگر کشورهاي اسلامی به مرمتهاي مذهبی و اخلاقی جرائم بر ضد حیثیت و شرافت انسانی توجه دارند. زیرا که قانونگذار کیفري و همچنین حقوق جزاي ایران براساس موازین مذهبی و اخلاقی با اعمال منافی عفت اعم از علنی و غیرعلنی در صورت اثبات برخورد شدید میکند، تا از این طریق نظم و امنیت را حفظ کند. همچنین هنجارهاي اجتماعی، بر مبناي حمایت و حفاظت از یک سري ارزشهاي بنیادین تشکیل شدهاند و به قواعد حفاظتی آن ارزشها بدل میگردند.
ارزشهاي مبنایی همچون مذهب، اخلاق، وجدان، شرافت، شرم، حیا و... نیازمند حمایت و حفاظت هستند که جرمانگاري این موارد نوعی اقدام حمایتی و حفاظتی از بسیاري مشکلات، چه در دنیاي حقیقی و چه در دنیاي مجازي هستند و طبیعی است که در راستاي حفظ تعادل جامعه و لزوم تبعیت از حد متوسط انتظارات جمعی قانونگذار به مقابله با این پدیده - بیحجابی و بدحجابی - بپردازد.
به همین جهت قانونگذار در قانون تعزیرات مصوب 1375، موضوع فصل هجدهم را »جرائم ضدعفت و اخلاق عمومی« گذارد، و در دیگر قوانین - قانون امور سمعی و بصري مصوب 1386 و قانون جرائم رایانهاي مصوب - 1388 را به جرمانگاري پدیده بیحجابی و بدحجابی و در مفهوم اعم جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی اختصاص داده است.
در ادامه به دو دلیل عمده جهت وضع قانون در مورد رعایت حجاب توسط قانونگذار اشاره میشود:
.1-1 جلوگیري از وقوع دیگر جرائم
پیامدهاي رعایت نکردن حجاب بسیار است و این نشاندهنده نقش مؤثر حجاب در سلامت جامعه است - زاهدي، 1390، ص . - 4 بیحجابی و بدحجابی هم در فضاي حقیقی، هم در فضاي مجازي در نظام حقوقی ما جرم نگاري شده است. بدحجابی و بیحجابی از جمله جرائم مانع - بازدارنده - به شمار میروند. جرائم مانع هم چون حمل اسلحه غیرمجاز، ولگردي، تبانی، اعتیاد رفتارهایی هستند که متضمن ضرر فوري و مستقیم نیستند ولی بیانگر نوعی حالت خطرناك در فرد بوده و زمینهساز ارتکاب جرائم شدید از سوي وي هستند. به همین جهت جرمانگاري این جرائم، براي جلوگیري از وقوع جرائم شدیدتر توسط سیاستگذاران کیفري تجویز میگردد. اقدام قانونگذار کیفري ایران به جرمانگاري بیحجابی و بدحجابی در عرصه حقیقی و مجازي قابل دفاع است، چرا که از وقوع جرائم شدیدتري چون زنا، لواط، مساحقه، تفخیذ، رابطه کمتر و... جلوگیري به عمل میآید.
همانطور که در قوانین و آییننامهها ذکر شد، بسیاري از موارد درباره حجاب جرم و برخی هم تخلف است که یکی از هدف قانونگذاري جلوگیري از تبدیل شدن تخلف به جرم و هم چنین ممانعت از جرم خفیف، به جرم شدید است؛ بهطور مثال لاجرم جرمانگاري و مجازات بدحجابی در قانون جرائم رایانهاي، جلوگیري از جرائم شدیدتري مینماید کهاحتمالاًدر آینده رخ میدهد.
.2-1 جلوگیري از دگرگونی ارزشها و حفظ ارزشهاي مذهبی
در چشمانداز اجتماعی، وقایع و اعمالی که ممکن است بهوسیله قانون مجازات، مجرمانه تلقی شوند آنهایی هستند که به ارزشهایی که جامعه از آن پیروي میکند و مطیع آنها هستند، لطمه وارد میکند.
برخی از این ارزشها داراي خصیصه دائمی بوده و همواره در طول تاریخ کیفري وجود داشتهاند - مانند قتل، سرقت، تجاوز به عنف، بیحجابی - . امنیت اخلاقی و عفت عمومی در طول تاریخشدیداًحفاظت میشده است و در بسیاري از جوامع بهطور خاصه جامعه ما یک ارزش عمده محسوب میشود.
