بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از اهداف بررسی باستان شناختی میدانی منطقه هرسین، از حوزه های فرهنگی حوضه طبیعی رودخانه گاماسیاب شناخت ارتباطات فرهنگی این حوضه با مناطق و دشتهای همجوار آن بوده است. با پژوهشهای باستان شناسی صورت گرفته در منطقه هرسین در مجموع بیست و سه محوطه دوران مس سنگی شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفت. وجود دوره های مختلف دوران مس سنگی قدیم تا جدید در بین این محوطه ها حاکی از وجود استمرار فرهنگی این دشت و پاسخی به مهاجرتهای صورت گرفته از سمت دشتهای غربی تر - ماهیدشت - و ظرفیت طبیعی این منطقه برای جایگیری سکونتگاههای انسانی در طول هزاره پنج تا سوم قبل از میلاد بوده است. از سوی دیگر تغییرات صورت گرفته، نشان دهنده این است که حوضه شرقی رودخانه گاماسیاب در منطقه زاگرس مرکزی با ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی خاص و کوههای بلند، دشتهای مسطح و مرتفع و درههای متعدد، از دیرباز مورد توجه و سکونت جوامع باستانی بوده است. این مقاله با معرفی و تحلیل داده های باستان شناختی دشت هرسین در دروان مس سنگی به تحلیل تحولات فرهنگی منطقه هرسین در طول دوهزارو پانصد سال می پردازد.
مقدمه
بررسی باستانشناسی حوضه گاماسیاب در منطقه ای به وسعت 4944 کیلومتر مربع انجام گرفت. منطقه مورد مطالعه شامل شهرستان نهاوند در استان همدان، شهرستان کنگاور، صحنه و هرسین در استان کرمانشاه است. این بررسی در راستای مطالعات و انجام تحقیقات مربوط به رساله دکتری نگارنده در سال 1385 با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی انجام گرفت. در این بررسی که در شهرستانهای کنگاور، صحنه، هرسین، صحنه و نهاوند - محدوده حوضه رود گاماسیاب - انجام گرفت در مجموع 173 محوطه شناسایی شد که در مجموع 23 محوطه از این تعداد مربوط به هرسین است که ادامه به مطالعه مجموع داده ها و همینطور منطقه هرسین به صورت قابل مقایسه ب مناطق همجوار پرداخته می شود. شهر هرسین در 44کیلومتری شرق کرمانشاه واقع شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 1570 متر است. این شهر از شمال به صحنه، از غرب به شهرستان کرمانشاه، از جنوب به خرمآباد و از شرق به نهاوند محدود شده و در مدار 35و47 شرقی و 34و16 شمالی قرار گرفته است. رودخانه گاماسیاب از 15 کیلومتری این شهر میگذرد. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال 1375، برابر 55079 نفر بوده، که از این تعداد 27665 نفر مرد و 27414 نفر زن هستند و در کل شامل 10878 خانوار است. حمدااالله مستوفی که از این محل دیدن کرده به توصیف این شهر و قلعه داخل آن پرداخته است. در عالم آرای عباسی از حاکم هرسین به نام خدابندهلو نام برده شده که در زمره جلوداران لشگر ایران در مقابل لشگر عثمانی بودهاست. در دوره قاجار نیز حاکم این شهر فردی به نام امینالرعایا بودهاست.
ویژگیهای جغرافیایی و ریخت شناسی منطقه هرسین و حوضه گاماسیاب مساحت حوضه آبریز گاماسیاب 11331 کیلومتر مربع است و جزئی از حوضه آبریز خلیج فارس محسوب میشود. این رود از ارتفاعات گرین و چشمه سراب گاماسیاب سرچشمه می گیرد و پس از طی اراضی نهاوند و پیوستن رودهای خرچنگرود، کلنگکوب و خرمرود، وارد استان کرمانشاه میشود و از جنوب شهرستانهای کنگاور و صحنه گذر کرده و در ناحیه بیستون با رود دینور یکی شده و در نهایت به رودخانه قره سو میپیوندد. وسعت حوضه آبگیر آن 8500 کیلومتر مربع است. میانگین ارتفاع نواحی مختلف در این منطقه 1871 متر است. بیشترین ارتفاعات شامل کوههای الوند و گرین به ترتیب با ارتفاعاع 3580 و 3188 متر و کمترین میزان ارتفاع در دشت بیستون با 1242 متر از سطح دریا میشود. فرایندهای خاص ژئومورفولوژیکی حوضه شامل سه نوع انحلالی، دامنهای و جریانی میشود.
حوضه آبریز رودخانه گاماسیاب در حد فاصل دو زون زاگرس مرتفع در جنوب زون سنندج سیرجان، واقع شده که زهکش رودخانه گاماسیاب با جهتی جنوبشرقی جنوبغربی بین این دو زون قرار گرفته است و قسمت عمدهای از مساحت آن را مناطق کوهستانی و مرتفع تشکیل میدهند. کوه الوند در منتهیالیه شمال با ارتفاع 3580 متر ارتفاعات گرین - گری - در جنوب حوضه با ارتفاع 3188 متر و ارتفاعات شمالغربی بیستون در غرب حوضه با ارتفاع 3350 متر مرتفعترین قلههای این حوضه هستند. کمترین ارتفاع در حوضه آبریز گاماسیاب در دشت بیستون و در حدود 1242 متری از سطح دریاست. دشتهای آبرفتی با وسعت قابل ملاحظه نظیر ملایر، نهاوند، کنگاور، سنقر از دشتهای مهم این حوضه هستند که ارتفاع آنها بیش از 1200 متر است. تمرکز ارتفاعات در شمال و جنوب حوضه میباشد و به دلیل گسترش تشکیلات زمینشناسی آهکی و وفور بارندگی این ارتفاعات منبع اصلی پیدایش منابع آب سطحی حوضه هستند. با این توضیحات در مجموع 55 درصد از مساحت حوضه در ارتفاعی بین 2000 تا 1500 متری از سطح دریا قرار دارد که شامل دشتها و کوهپایهها می گردد و از نظر پیدایش آبهای سطحی نقش قابلتوجهی ندارند. ارتفاع متوسط این حوضه 1871 متر است. - ترابی - 22:
