بخشی از مقاله
چکیده
مفهوم توسعهی پایدار در مقیاس محله هنوز به قطعیت روشنی نرسیده و ابعاد آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیلهای جدی قرار نگرفته است. این در حالی است که محلههای شهری و فضاهای شهری ، مکانها و محدودههایی هستند که ابعاد مسائل در آنها املاًک محسوس است. برای مثال، تغییر ساختار خانوارها و تغییرات در نسلها، افزایش یا کاهش جابجایی و حرکت، حساسیت مسائل زیستمحیطی نظیر فضاهای باز، نابودی محیطهای طبیعی و مصرف فزایندهی منابع، از جمله ویژگیهایی هستند که میتوان اثرات آنها را در مقیاس محله حس کرد. در ابعاد کالبدی و شاخصهای کیفیت زندگی میتوانبه دسترسی به خدمات و تجهیزات، دسترسی به محل کار، کیفیت مسکن، تحول در سیستمهای حمل و نقل و اثر آن بر بافت شبکههای ارتباطی، شکل شبکه معابر، تحقق اندیشههای طراحی شهری، روشهای مختلف ساخت و ساز و اعمال مقررات شهرسازی اشاره کرد.
از راه حل های مختلفی میتوان به سوی توسعه پایدار حرکت نمود و به این مهم دست یافت . رختشویخانه های سنتی که نمونه های اندکی از آنها به جای مانده است با استفاده از گردشگری پایدار و بالا بردن تعاملات اجتماعی و پاکیزگی محیطی و ... حرکت به سوی توسعه پایدار آن هم در مقیاس های محلی و در فضاهای شهری آسانتر می نماید.شهر هرسین دارای منطقه گردشگری بسیار زیبایی در مرکز خود می باشد که در آن آبهای روان و آثار تاریخی و کوه و طبیعت بکر با هم اجین شده اند. در این مقاله با استفاده از مطالعات پایه ای و برداشت های منطقه ای از محدوده ی مورد نظر و تطابق ویژگی های محدوده مورد مطالعه میتوان به این نتیجه رسید که وجود یک رختشویخانه آن هم در مرکز شهر و بافت تاریخی شهر که دارای سراب و آب های روان میباشد میتواند توسعه پایدار را در مقیاس خرد و فضاهای شهری محقق بخشد.
کلیدواژه:توسعه، پایداری، توسعه پایدار شهری، رختشویخانه سنتی، رختشویخانه زنجان،منطقه گردشگری سراب هرسین
مقدمه
امروزه درجهان ،توسعهخواهی تبدیل به جنبشی فراگیر وجهانی شده است.اغلب دولتها و همهی ملتهاخواهان توسعه هستند،امامراد از توسعه دراین میان بسیار متفاوت است. ازگذران امور روزمره گرفته تافراغت ،ازفقر مطلق تا بهبود دسترسی به خدمات اساسی اقتصادی و اجتماعی و نیز بهبود مستمر و ارتقای مداوم کیفیت زندگی در این مقوله میگنجد. دریک تعریف کلی وناظر به توسعهی برنامهریزی شده، تمام مصداق، »حرکت ازوضع موجود به وضع مطلوب« تلاشها ی صورت گرفته برای توسعه است. هرچندایدهی توسعه به معنای بهبودوضع وشرایط زندگی فردی یا جمعی همواره و در طی تاریخ مورد توجه بشر بوده است،معنای جدید وبرنامه ریزی شدهی آن مربوط به دوران معاصر یعنی پس ازپایان جنگ جهانی دوم میباشدکه نظریههای متفاوتی دراین زمینه مطرح شد. مفهوم توسعهی پایدار در سال 1987 به طور رسمی در کمیسیون محیطزیست مطرح گردید. بایستی متذکر شد که: توسعهی پایدار بر سه اصل عمدهی: توسعهی اقتصادی، توسعهی اجتماعی و توسعهی زیستمحیطی است.
روش تحقیق
روش این تحقیق به صورت میدانی بوده و پس از بررسی و مطالعات پایه ای محدوده و همچنین مصاحبات گسترده و عمیق با مردم و مسئولین و همچنین مطابقت ویژگی های نمونه موردی با شاخص های توسعه پایدار نتیجه گیری شده است.
ضرورت و اهداف تحقیق
تعداد رختشویخانه های سنتی در ایران و جهان بسیار محدود بوده در ایران در شهر زنجان چنین نمونه ای وجود دارد که همچون الماسی تابان برای این شهر می باشد بنایی که سالانه با جذب حداکثری گردشگر سبب بالا رفتن میانگین اقتصادی شهر میباشد ضرورت و اهمیت این تحقیق بررسی منطقه گردشگری شهر هرسین از جهت وجود چنین رختشویخانه ای در کنار مرکز تاریخی و سراب این شهر می باشد .
تعریف توسعه
از لحاظ لغوی دارای معانی مشابهی همچون تغییر اجتماعی، رشد اجتماعی، تکامل اجتماعی، مدرن شدن و پیشرفت است. توسعه معادل - development - در فرهنگ لغت معین به معنای وسعت دادن و فراخ است. یک معنای دیگر توسعه در لغت به معنای خروج از لفاف - جامعه ی سنتی و فرهنگی و ارزشهای مربوط به آن - است. در تعریف توسعه نکاتی را باید مد نظر داشت که مهمترین آنها عبارتاند از اینکه: اولاً توسعه را مقولهی ارزشی تلقی کنیم، ثانیاً جریانی پیچیده و چند بعدی بدانیم، ثالثاً به ارتباط و نزدیکی آن با مفهوم بهبود - improvement - توجه کنیم. - ازکیا، 8،. - 1364 توسعه طیفی از تغییرات به هم پیوسته در جهت تأمین نیازهای رو به رشد جامعه است به عبارتی توسعه فرآیندیاست که شرایط زندگی نامطلوب را به مطلوب تبدیل میکند.
پایداری
به معنای تداوم در امری همچون فعالیت و ایجاد " موازنه پویا" میان عوامل موثر فراوان نظیر: عوامل طبیعی، اجتماعی و اقتصادی مورد نیاز نوع بشر میباشد. و آنچه در این مقاله مد نظر است عبارت است از مجموعه شرایطی که منجر به وضعیت مطلوب میگردد به طوری که باعث تداوم حیات جامعه انسانی از جمله روستاها از جنبههای اجتماعی- اقتصادی، کالبدی و محیطی شده و با برخورداری از شرایط مطلوب به توسعهی ملی و منطقهای دست یابد. - سی.جی.بارو:. - 45,1376 مفهوم پایداری در عصر حاضر چنان اهمیتی پیدا کرده که هر بحث جدیدی درباره محیط زیست و توسعه بدون توجه به این مفهوم بحثی ناتمام تلقی میشود. با وجود این نباید چنان تصور کرد که همیشه این واژه بخشی از مکالمات روزمره ما را در بر میگیرد. این مفهوم اغلب به گونهای تقریباً بدون پیشفرض به کار برده میشود. یا بدون مبنا قرار دادن مشاهدات در زمان خاص خود، برای نشان دادن نکات فلسفی دربارهی همه ی جوامع، یا برای مقایسه و مقابله جوامع دیگر با جامعه مورد بررسی، استفاده میشود. - بدری،افتخاری: - 11:1376
توسعهی شهری پایدار
رشد فزایندهی برنامههای توسعه، چه آگاهانه و چه خودبخودی، در دههی 1970 به هشدارهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی منجر شد. در پاسخگویی به مسائل و بحرانهای ناشی از اتفاقات فوقالذکر، مفاهیم و رویکردهای جدیدی برای توسعههای آتی مطرح گردید که میتوان توسعهی پایدار - SustainableDevelopment - ، عدالت زیستمحیطی - EnvironmentalJustice - ، شهرنشینی جدید - NewUrbanism - و اخیراً نیز توسعهی هوشمند - SmartGrowth - را نام برد . - Barton, etal., 2004, 18 - در این میان، در رابطه با مفهوم توسعهی پایدار بیش از سه دهه بحث گردیده و ابعاد مختلف آن جای وسیعی در ادبیات مربوط باز کرده است.
با این حال، بسیاری از ابعاد توسعهی پایدار هنوز مورد توافق جدی قرار نگرفته است.علیالاصول، پایداری میتواند معانی بسیاری را در بر داشته باشد که از یک هدف اکولوژیکی تا اصولی برای فعالیتهای مختلف اقتصادی و اجتماعی را شامل میشود. در قالب فزایندهی توسعه در دهههای اخیر، حفاظت از منابع طبیعی که در دهههای 1970 و 1980 بیشترین توجه را به خود معطوف کرده بود، دهههای 1980 و 1990 جای خود را به مقررات اصلاحی و انعطافپذیر بر پایهی کارایی داد. از دههی 1990 به بعد، مفهوم توسعهی پایدار و جوامع پایدار، جایگاه ویژهای را به خود اختصاص داده است . - MazmanianandKraft, 1999, 10-11 -
تا کنون تعاریف متعددی برای توسعهی پایدار ارائه شدهاند.برای مثال، براساس تعریف کمیسیون جهانی محیطزیست، »توسعهای که که نیازهای امروزی را بدون از دست دادن توانایی پاسخگویی به نیازهای نسل آینده، ممکن سازد، توسعهی پایدار است« - چپ من، 125، . - 1384 بارتون معتقد است که »توسعهی پایدارتمرکز توسعه بر مردم و برقراری عدالت برای نسلهای جاری و آینده استBarton, - « 2003, 5، همچنین ر.ک. عزیزی، . - 1380به طورکلی، میتوان مجموعهای از تعاریف مطرح شده در خصوص توسعهی پایدار را به شرح ذیل ارائه کرد:
-1 پاسخگویی به نیازهای نسلهای آینده - تأمین نیازهای کنونی بدون اثر منفی بر نسلهای آینده - .
-2 توجه به ظرفیت قابل تحمل اکوسیستمها - بهبود کیفیت زندگی بشر همراه با توجه به ظرفیت اکوسیستم حمایت کننده - .
-3 حفظ ثروت و سرمایه طبیعی - حفاظت از منابع طبیعی به عنوان داراییهای زیستمحیطی - .
-4 نگهداری و ارتقاء سیستمها - همراه با نگهداری و ارتقاء سطح کلی تنوع و تولید - .
-5 بدتر نکردن - هر تغییر مثبت نباید سیستمهای اکولوژیکی و اجتماعی را فرسوده و یا نابود کند - .
-6 پایدار کردن زندگی بشر - حفظ توان سیستم برای پایدار کردن زندگی مردم - .
-7 حفاظت از محیطزیست - مراقبت همزمان در نوسازی و بهسازی - .
-8 یکپارچه کردن حفاظت و توسعه به عنوان رویکرد کلی - رضایتمندی در تأمین نیازهای اساسی و اجتماعی انسان، نیل به عدالت اجتماعی، محافظت از یکپارچگی اکولوژیکی - .
در مقایسه با تعاریف و مفاهیم بسیاری که از توسعهی پایدار در سطوح بینالمللی، ملی، منطقهای و شهری تا کنون ارائه شده است، میتوان گفت که مفهوم توسعهی پایدار در مقیاس محله هنوز به قطعیت روشنی نرسیده و ابعاد آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیلهای جدی قرار نگرفته است. این در حالی است که محلههای شهری، مکانها و محدودههایی هستند که ابعاد مسائل در آنها کاملاً محسوس است. برای مثال، تغییر ساختار خانوارها و تغییرات در نسلها، افزایش یا کاهش جابجایی و حرکت، حساسیت مسائل زیستمحیطی نظیر فضاهای باز، نابودی محیطهای طبیعی و مصرف فزایندهی منابع، از جمله ویژگیهایی هستند که میتوان اثرات آنها را در مقیاس محله حس کرد.
در ابعاد کالبدی و شاخصهای کیفیت زندگی میتوانبه دسترسی به خدمات و تجهیزات، دسترسی به محل کار، کیفیت مسکن، تحول در سیستمهای حمل و نقل و اثر آن بر بافت شبکههای ارتباطی، شکل شبکه معابر، تحقق اندیشههای طراحی شهری، روشهای مختلف ساخت و ساز و اعمال مقررات شهرسازی اشاره کرد. در این راستا، برنامهریزی شهری در مقیاس محله نیز فرایندها، موضوعات و نظریههای مختلف را مطرح میکند که از آن جمله میتوان به نظریهی برنامهریزی محلهی مبنا اشاره کرد - ر.ک. حاجیپور، . - 1385
فضایشهری
فضای شهری چیزی نیست جز فضای زندگی روزمره ی شهروندان که هرروز به صورت آگاهانه یا نا آگاهانه در طول راه، از منزل تا محل کار ادراکمیشود. - پاکزاد، - 32:1376 فضای شهری به عنوان یکی از زیرمجموعه های مفهوم فضا، از مقوله ی فضا مستثنی نیست. بدین معنی که ابعاد اجتماعی و فیزیکی شهر رابطه ای پویا با یکدیگر دارند.در واقع فضای شهری مشتمل دو فضای اجتماعی و فیزیکی می شود . - مدنی پور، - 48:1379 یک فضای شهری را می توان بر مبنای رویکردهای مختلف محیطی، جغرافیایی،معماری و... مطالعه و بررسی کرد. فضایشهری،عرصه ی ایفای نقش بازیگرانی است که هریک به عنوان کنشگرانی ازجامعه ی خود محسوب می شوند.نقش های مثبت و گاهی منفی، نقش های پررنگ وگاهی کمرنگ، نقش های عام و گاهی خاص .فضای شهری به مفهوم صحنه ای است که فعالیت های عمومی زندگی شهری در آن ها به وقوع می پیوندند.
خیابان ها،میادین وپارک های یک شهر فعالیت های انسانی را شکل می دهند.این فضاهای پویا در مقابل فضاهای ثابت و بی تحرک محل کارو سکونت اجزای اصلی وحیاتی یک شهر راتشکیل داده. شبکه های حرکت، مراکز ارتباطی، وفضاهای عمومی بازی وتفریح را در شهرتأمین میکنند. - بحرینی، - 313:1377 فضای شهری بستر مشترکی است که مردم فعالیت های کارکردیومراسمی را که پیوند دهنده ی اعضای جامعه است،در آن انجام می دهند و صحنه ای است که بر روی آن نمایش زندگی جمعی، در معرض دید قرار می گیرد.فضای شهری فضایی است که در آن با غریبه ها سهیم هستیم، مردمی که در اقوام، دوستان یا همکار ما نیستند. فضایی است برای سیاست، مذهب، دادوستد و ورزش. فضایی برای همزیستی مسالمت آمیز و برخوردهای غیرشخصی درواقع می توان فضاهای شهری را معادل عرصه های عمومی نیز توصیف نمود. - صالحی، - 89:1387
همانطور که در بالا آورده شد فضاهای شهری به فضای بین ساختمان ها در شهر ها و سایر مکانها گفته می شود که از نظرهندسی با نماهای گوناگون محصور شوند. - کیفیت محصوریت - و در آن تعامل و تقابل صورت پذیردمامفورد به همبستگی اجتماعی و ارتباط متقابل چهره به چهره ،تحرک فکر و اندیشه و اهمیت زیبا شناختی فضاهای شهری تاکید دارد پس آندسته از نرم فضاها - فضاهایی که محیط و عناصر طبیعی در شکل دادن به آنها غلبه دارند - و سخت فضاها - آن دسته از فضاهایی که دارای بدنه مصنوع می باشندو یا توسط ساختمانها محصور شده اند - که بستر تعاملات اجتماعی نیستند فضای شهری نامیده نمی شوند.پاکزاد نیز برای فضاهای شهری سه ویژگی زیر را بیان کرده است.
-1باز بودن
-2 عمومی بودن
-3 بستر تعاملات اجتماعی بودن - پاکزاد ، - 1385
همانطور که مشاهده می شود تقریبا در همه موارد بر روی تعاملات تاکید داشته اند و ویژگی مهم فضاهای شهری است حتی برخی از صاحب نظران پارک ها را نیز جز فضاهای شهری به حساب نمی آورند و دلیل آن نیز خلوت گزینی برخی مردم است که از بالا بردن تعاملات در جامعه می کاهد.به نظر کامیلوسیت اندیشمند شهرسازی،فضای شهری یک فضای بسته است که در یک کلیت خاص تعریف و محدود می شوداو همچنین فضای شهری را فضایی ممتد میداند که مجموعه در آن با یکدیگر در هماهنگی کامل قرار دارند.زوکر فضای شهری را اینگونه تعریف می کند :ساختاری است سازمان یافته ،آراسته و واجد نظم به صورت کالبدی برای فعالین های انسانی و برقواعد معین و روشنی استوار بوده که این قواعد عبارتند از:
-1 ارتباط میان شکل بدنه ساختمان های محصور کننده
-2 هم شکل،یکدست یا متنوع بودن بدنه ها
-3 ابعاد مطلق بدنه ها نسبت به پهنا و درازای فضایی که در میان گرفته است.
-4 موقعیت و محل بناهای تاریخی و عناصر سه بعدیدیگر که می توانند به آنها تاکید نمود.
کاربرد عمومی فضای شهری محلی برای گذران اوقات فراغت، بالابردن تعاملات ، اجاد آرامش و همچنین سرگرمی برای گروه های سنی مختلف است. بدین ترتیب گزینه های مختلف فراوانی برای انتخاب در اختیار فرد قرار داده شده و به او اجازا می دهد در راستای تمایل خویش با تحمل حد اقل فشارهای اجتماعی و اقتصادی گام بردارد. - - Lynch,1972 لذا وجود این نوع فضاها برای پیش گیری از درماندگی ، افسردگی، گوشه گیری، و خشونت،بسیار موثر و حتی ضروری است. و شاید همین فضاها بتوانند موقعیتی برای رشد خلاقیت به وجود آورده یا شاید همین بالا رفتن تعاملات کم کم و به مرور زمان فرهنگ مردم شهر را تحت تاثیر خود قرار دهد.
اگر فضاهای شهری هدفمند طراحی شوند یعنی از جایگیری
