بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اهداف بررسی باستان شناختی میدانی منطقه هرسین، از حوزه هاي فرهنگی حوضه طبیعی رودخانه گاماسیاب شناخت ارتباطات فرهنگی این حوضه با مناطق و دشتهاي همجوار آن بوده است. با پژوهشهاي باستان شناسی صورت گرفته در منطقه هرسین در مجموع بیست و سه محوطه دوران مسسنگی شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفت. وجود دوره هاي مختلف دوران مس سنگی قدیم تا جدید در بین این محوطه ها حاکی از وجود استمرار فرهنگی این دشت و پاسخی به مهاجرتهاي صورت گرفته از سمت دشتهاي غربی تر - ماهیدشت - و ظرفیت طبیعی این منطقه براي جایگیري سکونتگاههاي انسانی در طول هزارة پنج تا سوم قبل از میلاد بوده است.
از سوي دیگر تغییرات صورت گرفته، نشان دهندة این است که حوضه شرقی رودخانه گاماسیاب در منطقه زاگرس مرکزي با ویژگیهاي طبیعی و جغرافیایی خاص و کوههاي بلند، دشتهاي مسطح و مرتفع و دره هاي متعدد، از دیرباز مورد توجه و سکونت جوامع باستانی بوده است. این مقاله با معرفی و تحلیل داده هاي باستان شناختی دشت هرسین در دروان مس سنگی به تحلیل تحولات فرهنگی منطقه هرسین در طول دوهزارو پانصد سال می پردازد.
مقدمه
بررسی باستان شناسی حوضه گاماسیاب در منطقهاي به وسعت 4944 کیلومتر مربع انجام گرفت. منطقه مورد مطالعه شامل شهرستان نهاوند در استان همدان، شهرستان کنگاور، صحنه و هرسین در استان کرمانشاه است. این بررسی در راستاي مطالعات و انجام تحقیقات مربوط به رساله دکتري نگارنده در سال 1385 با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی گردشگري و صنایع دستی انجام گرفت. در این بررسی که در شهرستانهاي کنگاور، صحنه، هرسین، صحنه و نهاوند - محدودة حوضه رود گاماسیاب - انجام گرفت در مجموع 173 محوطه شناسایی شد که در مجموع 23 محوطه از این تعداد مربوط به هرسین است که ادامه به مطالعه مجموع داده ها و همینطور منطقه هرسین به صورت قابل مقایسه ب مناطق همجوار پرداخته می شود.
شهر هرسین در 44کیلومتري شرق کرمانشاه واقع شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 1570 متر است. این شهر از شمال به صحنه، از غرب به شهرستان کرمانشاه، از جنوب به خرمآباد و از شرق به نهاوند محدود شده و در مدار 35و47 شرقی و 34و16 شمالی قرار گرفته است. رودخانه گاماسیاب از 15 کیلومتري این شهر میگذرد. جمعیت این شهر طبق سرشماري سال 1375، برابر 55079 نفر بوده، که از این تعداد 27665 نفر مرد و 27414 نفر زن هستند و در کل شامل 10878 خانوار است.
حمدااالله مستوفی که از این محل دیدن کرده به توصیف این شهر و قلعه داخل آن پرداخته است. در عالم آراي عباسی از حاکم هرسین به نام خدابندهلو نام برده شده که در زمرة جلوداران لشگر ایران در مقابل لشگر عثمانی بودهاست. در دورة قاجار نیز حاکم این شهر فردي به نام امینالرعایا بودهاست.
ویژگیهاي جغرافیایی و ریخت شناسی منطقه هرسین و حوضه گاماسیاب
مساحت حوضه آبریز گاماسیاب 11331 کیلومتر مربع است و جزئی از حوضه آبریز خلیجفارس محسوب میشود. این رود از ارتفاعات گرین و چشمه سراب گاماسیاب سرچشمه میگیرد و پس از طی اراضی نهاوند و پیوستن رودهاي خرچنگرود، کلنگکوب و خرمرود، وارد استان کرمانشاه میشود و از جنوب شهرستانهاي کنگاور و صحنه گذر کرده و در ناحیه بیستون با رود دینور یکی شده و در نهایت به رودخانه قره سو می پیوندد. وسعت حوضه آبگیر آن 8500 کیلومتر مربع است.
میانگین ارتفاع نواحی مختلف در این منطقه 1871 متر است. بیشترین ارتفاعات شامل کوههاي الوند و گرین به ترتیب با ارتفاعاع 3580 و 3188 متر و کمترین میزان ارتفاع در دشت بیستون با 1242 متر از سطح دریا می شود. فرایندهاي خاص ژئومورفولوژیکی حوضه شامل سه نوع انحلالی، دامنهاي و جریانی میشود.
حوضه آبریز رودخانه گاماسیاب در حد فاصل دو زون زاگرس مرتفع در جنوب زون سنندج سیرجان، واقع شده که زهکش رودخانه گاماسیاب با جهتی جنوبشرقی جنوبغربی بین این دو زون قرار گرفته است و قسمت عمده اي از مساحت آن را مناطق کوهستانی و مرتفع تشکیل می دهند. کوه الوند در منتهیالیه شمال با ارتفاع 3580 متر ارتفاعات گرین - گري - در جنوب حوضه با ارتفاع 3188 متر و ارتفاعات شمال غربی بیستون در غرب حوضه با ارتفاع 3350 متر مرتفع ترین قلههاي این حوضه هستند.
کمترین ارتفاع در حوضه آبریز گاماسیاب در دشت بیستون و در حدود 1242 متري از سطح دریاست.
دشتهاي آبرفتی با وسعت قابلملاحظه نظیر ملایر، نهاوند، کنگاور، سنقر از دشتهاي مهم این حوضه هستند که ارتفاع آنها بیش از 1200 متر است. تمرکز ارتفاعات در شمال و جنوب حوضه می باشد و به دلیل گسترش تشکیلات زمین شناسی آهکی و وفور بارندگی این ارتفاعات منبع اصلی پیدایش منابع آب سطحی حوضه هستند. با این توضیحات در مجموع 55 درصد از مساحت حوضه در ارتفاعی بین 2000 تا 1500 متري از سطح دریا قرار دارد که شامل دشتها و کوهپایه ها می گردد و از نظر پیدایش آبهاي سطحی نقش قابل توجهی ندارند.
ارتفاع متوسط این حوضه 1871 متر است
