بخشی از مقاله
چکیده
اشتیاق ذاتی انسان به زیبایی سبب گشته تا او با به کارگیری صورت های گوناگون هنر در بستر معماری پاسخگوی نیاز خود باشد. در معماری بناهای مذهبی توجه به مسئله ی زیبایی شناسی به سبب اهمیت فضایی همواره مورد توجه معماران و سازندگان بوده است. مسجد مکان مناسبی بود تا معمار مسلمان نهایت تلاش خود صرف آراستن آن نماید. در این پژوهش در بررسی مسجد سردار ارومیه، عناصر زیبایی شناسی بنای مورد نظر به تفضیل مورد بحث قرار گرفته است. مسجد فوق از جمله بناهای حائز اهمیتی است که در شناخت معماری دوره ی قاجار ارومیه ایفای نقش می کند.
نگرش حاکم بر این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای در زمینه ی شناخت عناصر زیبایی شناسی با تاکید بر زیبایی شناسی فرمال، مراجعه به اسناد، کتب و بررسی های میدانی برای تحلیل موارد فوق در مسجد سردار ارومیه است. ضمن بازدید و تحلیل بنا، با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای مفاهیم و تعاریف مربوط به زیبایی شناسی جمع آوری و بررسی شده است. در نهایت مجموعه ای از عناصر زیبایی شناختی در معماری مسجد سردار ارومیه ارائه گردیده است.
-1 مقدمه
در بررسی نخستین غارهایی که مأمن انسان بودند، تصاویر و شمایلی دیده می شود که بنابر عقیده ی برخی پژوهشگران جنبه ی تزئین دارند و این بیانگر آن است که از ابتدا انسان در جستجوی خلق فضایی بوده که ضمن تامین نیازهای او، از لحاظ بصری و دیداری نیز زیبا بنماید. زیبایی به معنی "زیبایی نسبی" به طور گسترده در میان اقوام مختلف در طول تاریخ مطرح بوده است و به صورت تزئینات در معماری نمایان شده است. انسان همواره در زندگی خود با زیبایی و زشتی درگیر است و مجذوب زیبایی قرار گرفته و از زشتی دوری می گزیند. مفهوم واژه ی - - زیبا - - به قدری ذهنی است که در تعریف آن نمی توان به راحتی چارچوبی را ترسیم کرد.
به سبب رابطه ی میان معماری و هنر، زیبایی و زیبایی شناسی در رشته ی معماری تعریف شده و در طول زمان توجه ویژه ای به آن شده است. معیارهای زیبایی شناسی در تزئینات معماری بیشترین جلوه را داشته اند. معماران مسلمان نیز سعی نموده اند تا در معماری مسجد به عنوان مهم ترین بنای جامعه ی اسلامی به زیباسازی آن بپردازند و در این راستا به برخی عناصر متوصل شده اند که تحت عنوان عناصر زیبایی شناختی مطرح شده اند.
-2 روش شناسی
-1-2 روش پژوهش
در راستای شناخت مسائل مربوط به زیبایی شناسی با بررسی کتب و مدارک به صورت مطالعه ی کتابخانه ای، مبانی نظری پژوهش تدوین شده است و با تکیه بر مبانی نظری اصول بنیادی، مبانی و مفاهیم مربوطه در قالب جدول ارائه شده است. عناصر زیبایی شناختی استخراج شده به طور گسترده در بنای مسجد سردار ارومیه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. پژوهش فوق به گونه ی توصیفی-تحلیلی نگاشته شده و بر آن است تا با بررسی استنتاجی مشاهدات و پژوهش های میدانی، عناصر زیبایی شناختی مسجد سردار ارومیه را بررسی نموده و به معرفی آن ها بپردازد.
-2-2 پیشنیه پژوهش
در ارتباط با موضوع زیبایی شناسی تعاریف متعددی از جهان باستان تا امروز بیان شده است. زیبایی شناسی در قالب معنای معاصر آن توسط بومگارتن-1 فیلسوف آلمانی- در کتابی در قرن هجدهم مطرح شد. وی واژه ی Aesthetica را بکار برد که متفاوت تر از آن چیزی بود که پیش تر در آثار افلاطون، ارسطو و توماس اکوئینی مورد استفاده قرار گرفته بود. زیبایی شناسی مطرح شده توسط بومگارتن مستقل بود
و مانند مبحث زیبایی شناسی فلسفه ی افلاطون و ارسطو همراه با معرفت شناسی و متافیزیک نبود - کاروان،. - 1389 ترکیب - - هنرهای زیبا - - 1 نیز در قرون هجده و نوزده میلادی در ادامه ی همین موضوع مطرح می شود و واژه ی زیبا2، نقش صفت را برای هنر در هنر مدرن به خود می گیرد - پازوکی، . - 1394 لفظ Aesthetics، مشتق از واژه ی یونانی aesthesis، به معنای حسی و هرآنچه به حس مربوط است. بنابراین زیبایی شناسی، همراستای واژگانی مانند ادراک حسی و امر محسوسی قرار گرفت. به همین سبب بومگارتن دنیای هنر را هنر آزاد خواند و به آن ایستتیک نام داد - گروتر، .
-3-2 سوالات پژوهش
در پژوهش فوق سوالات زیر مطرح می شوند:
- آیا در معماری بنای مسجد سردار ارومیه به معیار های زیبایی شناختی توجه شده است؟
- آیا در طراحی پلان و نمای مسجد سردار ارومیه به مولفه های زیبایی شناسی و تاکید بصری پرداخته شده است؟
- چه معیارهایی را در بررسی مسجد سردار ارومیه می توان یافت که هماهنگ با قواعد زیبایی شناسی باشند؟
-4-2 فرضیه های پژوهش
در پژوهش فوق چنین برآورد می شود:
- به معیار های زیبایی شناسی در معماری بنای مسجد سردار ارومیه توجه شده است.
- مولفه های زیبایی شناسی در طراحی پلان و نمای مسجد سردار ارومیه رعایت شده است.
- مسجد سردار ارومیه دارای ویژگی هایست که هماهنگ با قواعد زیبایی شناسی است.
مبانی نظری -3 زیبایی شناسی
-1-3× تاریخچه
در تمدن های باستانی افرادی مانند افلاطون، ارسطو و ... به مقوله ی زیبایی پرداخته اند، افلاطون دو نوع زیبایی یعنی زیبایی هندسی و زیبایی طبیعی را مطرح می کن که به ترتیب مطلق و نسبی هستند لیکن در گذر زمان رویکرد علمی، منطقی و محاسباتی زیبایی شناسی آنان به تعابیر احساساتی تغییر یافته است به گونه ای که معیار سنجش زیبایی در دیدگاه هیوم، جان لاک و ... برداشت و بازخورد احساسات انسان است.
-2-3 مفاهیم
چنانکه پیشتر مطرح شد، تعاریف گوناگونی از زیبایی شده است به عنوان مثال افرادی مانند افلاطون و علامه جعفری زیبایی را هماهنگی میان اجزا معرفی کرده اند، هربرت رید فیلسوف و مورخ تاریخ هنری، زیبایی را وحدت روابط صوری در
