بخشی از مقاله
چکیده
زیبایی شناسی یک دانش کهن است که در جوامع مختلف به گونه های گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. علاقمندی به زیبایی در ذات بشر وجود دارد, از این رو همواره در پی ارضای این نیاز خود بوده است. در اسلام زیبایی شناسی در چهارچوب حکمت اسلامی مورد تایید است و در قرآن نیز به زیبایی های موجود در جهان اشاره شده است. از آنجایی که مساجد در جوامع اسلامی دارای جایگاه ویژه ای بوده اند, معماران و هنرمندان هر آن چیزی را که زیبا می یافتند, سعی داشتند در مسجد به نمایش بگذارند.
مسجد سردار ارومیه از جمله بناهای شاخص عهد قاجار شهر ارومیه است که به سبب تزئینات به کار رفته و ظرافت های خرج شده از سوی معمار آن, مورد توجه قرار گرفته است. مسجد دارای طرح شبستانی و حجم محصور مناسب با اقلیم سرد و کوهستانی شهر ارومیه است. در این پژوهش به وسیله ی مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی, به بررسی عناصر زیبایی شناسی مسجد سردار پرداخته شده است تا به معرفی بهتر و کامل تر زیبایی های نهفته در معماری آن منجر گردد. بنای به جا مانده از یک صده ی گذشته یادگاری است مملو از ریزه کاری های زیبا و متناسب با مضمون مسجد در شهر ارومیه.
مقدمه
یکی از مورادی که برای شناخت آثار هنری نیاز به مطالعه دارد, دانش زیبایی شناسی است. به باور بسیاری از پژوهشگران و نظریه پردازان "زیبایی" جوهره ی ا صلی هنر می با شد. این زیبایی در جوامع گوناگون به صورت های مختلف نمایش داده شده است که تاکید بر نسبی بودن زیبایی دارد. ارتباط قوی میان هنر و معماری سبب گشته تا اصول و معیارهای زیبایی شناسی در ساخت و ساز و تزئین بناها نیز ظاهر شود. در معماری ا سلامی نیز توجه معماران به عنا صر زیبایی در طراحی و ساخت م شهود ا ست.
معماران و هنرمندان مسلمان در پی بازسازی زیبایی های دنیا در مسجد بودند, به همین خاطر از هنر و صنعت خود نهایت استفاده را برده اند تا مکان نیایش و راز و نیاز با خدا را به زیباترین نقوش و طرح ها آراسته کنند. مسجد سردار ارومیه از بناهای حائز اهمیت در این شهر است که قدمت آن به ورای یک قرن می رسد. نمای آجری مزین به کاشی ها و نقوش اسلیمی آن, رعایت اصول زیبایی در آن دقت و ذوق معمار هنرمند سازنده آن را نمایش می دهد.
• زیبایی شناسی
درک ب شر از مقوله زیبایی پدیده ی نوظهوری به نظر نمی ر سد, توجه به زیبایی شناختی در دوران با ستان نیز م شهود است. برخی فلاسفه یونانی چون افلاطون و ارسطو و... زیبایی را به چیزی نسبت می دادند که با منطق و علم قابلیت تطبیق و محاسبه داشته باشد، معیار زیبایی برای گروهی دیگر چون هیوم و جان لاک و... با احساسات سنجیده می شد. دراین بین دکارت مسئله زیبایی شناسی را محصول تداخل و تعامل بین احساس و منطق معرفی کرد.
دانش زیبایی شناسی را می توان یکی از شاخه های فلسفه یونانی که مشتمل بر سه بخش حقیقت، خیر و زیبایی است ب شمار آورد که درطی قرن 17میلادی درقالب علم کلا سیک به جهان عر ضه گ شت. واژه - ای ستتیک - برای نخ ستین بار توسط الکساندر بوم کارتن فیلسوف عقلگرای آلمانی در کتابی با عنوان "ایستتیکا" مطرح شد, وی زیبایی شناسی که آن را در زبان فارسی "علم الجمال" می نامند را هم ردیف اخلاق و منطق مطرح نمود، بوم کارتن دنیای هنری را هنر آزاد خواند و آن را ایستتیک نام نهاد - گروتر,. - 1987 زیبایی شناسی با کلماتی چون ادراک حسی، امر محسوس و دریافت معادل بشمار می آید، می توان آن را علمی معرفی کرد که به امورات زیبا و مطبوع می پردازد و سنجش و محک آن, اح سا سات ان سان ها ست . میزان درک افراد از زیبایی شناسی به تجارب، طبع و سلیقه، ساختار شخصیتی، فرهنگ و... وابستگی تام دارد.
• رابطه ی میان زیبایی شناسی و معماری
هدف زیبا شنا سی این ا ست که چگونه محیط اطراف و جایگاه شخص در محیط اطراف را به معنای واقعی درک کند. همان نقشی را که عقل در علم اخلاق دارد، ذوق و سلیقه در علم زیبایی شناسی ایفا می کند. ذوق، احساس و قریحه به تازگی وارد آموزه های زیباشناسی شده اند. به این ترتیب در قرن بیستم، زیبایی شناسی به علم و فلسفه تمام طرح ها و شکل های زیبا تبدیل شد - دولتخواه و همتی، . - 1389 هدف هر معمار "خوب" یک اثر معماری "خوب" ا ست. در واقع تمام موارد موثر در ساخت و طراحی و اجرای بنا مانند فرم, قوانین فیزیکی, عوامل اقتصادی و کاربردی در کنار هم یک کل زیبا و رضایت بخش را تشکیل می دهند. در این میان نباید محدودیت های معمار را فراموش کرد, با این حال ساختاربندی زیبایی بنا بر عهده ی معمار بوده و او در راستای ارائه ی هدف خود, یعنی "یک اثر معماری" اقدام می نماید.
• معماری و زیبایی
در حوزه ی معماری دو گروه زیبایی مطرح است که عبارتند از: زیبایی فرمال و زیبایی فیزیکی - طاهباز,. - 1382 در معرفی معیارهای تاثیرگذار بر زیبایی, ویتروویوس شش عامل را به شرح زیر معرفی می نماید:
-1نسبت اندازه های اجزای ساختمان با یک دیگر و با کل ساختمان
-2 ارتباط بین اجزای ساختمان و نظم میان آنها در کل بنا
-3ظرافت های ظاهری اجزاء و کل ساختمان
-4تناسب پیمون مند میان تک تک اجزاء و کل ساختمان به طوری که بتوان کوچک ترین واحد را در همه جای ساختمان دید
-5 تجهیز ساختمان به ترتیبی که متناسب با نوع استفاده از بنا باشد
-6تناسب هزینه با عملکرد و مصالح به کار رفته در آن - محمدپور ،مهدی زاده،. - 1395
• معماری اسلامی
معماری اسلامی با بنای اولین مسجد توسط پیامبر اسلام - ص - و همراهانش شروع شد. مسجد علاوه بر نقش عبادی شامل برخی کارکردهای دیگر نیز بوده است که می توان به تعلیم و تربیت, آسایش مسافران و مدیریت سیاسی-مذهبی اشاره نمود. مسجد به لحاظ اهمیت دینی و مذهبی خود و همچنین کارکردش در سرزمین های مختلف کمتر تغییری در ساختارش به خود دید, در حالی که بناهایی مانند کاخ ها و کوشک ها در ادوار مختلف دچار دگرگونی هایی در سازماندهی و کالبد خود شدند - محمدپور ،مهدی زاده،. - 1395
