بخشی از مقاله
چکیده
قالی ایران از مهم ترین شاخص های فرهنگی این مرز و بوم است که با قدمتی دو هزار ساله، جایگاه متمایز خود را به دلیل کارکردهای مختلف حفظ کرده است. مود یکی از مراکز قالی بافی ایران به شمار می رود که طرح های لچک ترنجی آن در گذشته دارای شهرت و اعتبار جهانی بوده است. با این حال تاکنون تحقیق جامعی در خصوص شناسایی انواع طرح های لچک ترنج این منطقه صورت نگرفته است و توجه پژوهشگران بیشتر بر معرفی موردی طرح های لچکی مراکز مختلف بافت و یا پژوهش هایی با هدف بررسی لچک و ترنج مناطق مختلف معطوف بوده است.
لزوم پژوهش حاضر در ضرورت بازگشت به اصالت نمادهای گذشته، کاربست خلاقیت در طرحها و همچنیناحیای نقوش و طرح های مناطق مختلف خراسان جنوبی است که می تواند حضور فرش ایران را در بازارهای جهانی تداوم و هنر کاربردی فرش را اعتلا بخشد. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای و دیجیتالی و به روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است و با هدف بررسی نقوش و تحلیل ساختاری و محتوایی آن ها، به بررسی یک نمونه قالی لچک ترنج منطقه ی مود از مناطق قالی بافی استان خراسان جنوبی پرداخته است.
مقدمه
قالی بافی به عنوان یکی از مهم ترین هنرهای کاربردی از گذشته های دور تا به امروز نقش ارزنده ای در حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما داشته است.به طور کلی قالی و دیگر بافتههای هم خانواده آن در فرهنگ ایران تنها کالایی مصرفی به شمار نمی رود؛ بلکه یک شاخص و معیاری فرهنگی-هنری برای شناسایی هویت و سند ملی جامعه محسوب می شود.
قالی همواره از نمادگرایی و اسطوره بهرهی فراوانی گرفته و طراحانش در دورههای گوناگون و تحت تأثیر دین، آئین، فرهنگ و ادبیات به طراحی نقوش پرداختهاند. این هنر- صنعت به عنوان نماد ذوق و هنر سنتی ایران، صرفاً زمینه ای برای ایجاد اشکال و نقوش با رنگ های هماهنگ نیست بلکه هر خط و رنگ آن نمادی از معانی با پیشینه ی طولانی است؛ بدین صورت که طراح و بافنده ی بومی اعتقاد به باورهای قومی خود را به صورت اشیاء، حیوانات، نقوش اسیلیزه، گیاهان و پرندگان نمایش می دهد. با این کار هم به تکرار و انتقال اعتقادات در قالب نقوش دست زده است و هم به اطمینان از کاربرد و محافظت نقوش نمادین در برابر حوادث ناگوار و ناشناخته خواهد رسید.
اقوام کهن اندیشه های نیاکان خود را با دقت و امانت حفظ می کردند؛ بدین معنا که برای اجسام بی جان نیروهای مافوق طبیعی متصور بودند. درواقع اعتقاد به نقوش نمادین و اسطوره ای اعتقادی کاذب نیست چرا که صورت های نمادین تنها بخش کوچکی از مفاهیم بزرگ را در خود متجلی می کنند که گاهی به علت گذشت زمان دسترسی به این معناها غیرممکن است. البته دلیل دیگر برای دست نیافتن به کل معناهای نهان اشکال این است که نمادپردازی با تحول در تفکر اقوام شکل می گیرد و تغییر و تحولات جزئی و کلی در ظاهر آن طبیعی است. نمادگرایی آن جنبه از واقعیات را که از بقیه دورتر است را آشکار می کند. این دانش مشترک در بین تمام اقوام، از مرزهای طبیعی ارتباطی فراتر رفته و رویاهای اقوام را در خود جای داده است.
در ملل مختلف، نگاره های اساطیری وجود دارد که در اساس با هم مشترک هستند؛ این اشتراک میتواند عرصهای برای شناخت چهرهی ملتهای مختلف باز کند. درواقع رمزپردازی و استفاده از ثبیت و تکرار نقوش و اشیاء گوناگون بر زمینه های مختلف، لازمه ی اندیشه ی انسانی است که در سطوح مختلف و برطبق اعتقادات و رسوم اجتماعی عمل می کند.
قالی ایران، کالایی است ارزشمند که علاوه بر داشتن جنبه ی مادی، از ارزش معنوی نیز برخوردار است چرا که در پس نقش و رنگ، حاوی عقاید، باورها و رسوم مردمانی است که براساس اصول زیبایی شناسی شکل گرفته در هر منطقه، بخشی از زمان زندگانی خود را به آن اختصاص داده اند. طرح ها و نقش های قالی ایران به دلیل تنوع و گستردگی، تأثیرگذار و تأثیرپذیر از سایر هنرها بوده اند و اصول زیباشناسانهی هنر ایران در قالی ها به صورت چشم گیری قابل دریافت و بررسی است چرا که این دستبافته ها در شکل گیری اصول زیبایی شناختی هنر ایران جایگاهیغیرقابل انکار دارند. این جایگاه به علت استفاده ی روزمره و همچنین کارکرد تجملی و خاصی است که باعث شکل گیری انواع نگاره ها، بسته به شرایط و موقعیت های مختلف بهره گیری از آن ها شده است.
برای نقد فنی و زیباشناسانهی هر نوع صنایع دستیکه در گذر زمان از اصول ثابت و پایداری پیروی می کند، باید براساس پایه ها و قواعد هنرهای تجسمی پیش رفت و نقاط ضعف و قوت آن را مورد توجه قرار داد. از اصول این چنین نقدی می توان به تجزیه و تحلیل خط، حرکات عمودی، افقی و مورب، نوع و شیوهی رنگ گذاری، تضادهای رنگی، هارمونی، تقسیم بندی و ریشهیابی انواع نقوش را نام برد.
برای برون رفت از کاهش بحران فروش قالی در بازار های خارجی و داخلی، باید در پی معرفی، دسته بندی، ارزیابی ریشه ها، بررسی موارد زیبایی شناسانه و تکیه بر آن ها، تحلیل محتوا و ساختار بود که پرداختن به این قبیل موارد در بازارهای قالی ایران بسیار اندک صورت می گیرد؛ در این میان، نیاز به چنین فعالیت هایی در قالی هایمنطقه ی خراسان جنوبی از جمله »مود« که به پیشینه و زیبایی شناسی شان توجه ناچیزی صورت گرفته، احساس می شود.
روش تحقیق
1. روش کتابخانه ای:اطلاعات مربوط به این رساله، از طریق مطالعات کتابخانه ای که شامل کتب، مدارک کتابخانه ای و اسنادی- تاریخی - با توجه به اهمیت جنبه های تاریخی- منابع مکتوب و تصاویر است، انجام خواهد شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این روش، فیش برداری و جمع آوری تصویر و سند از منابع مکتوب و کتب مرتبط است.
2. روش میدانی:اطلاعات مربوط به این تحقیق، بخشی از طریق مطالعه ی میدانی، مشاهده ی فرش های موجود در بازار مشهد و نیز گفتگو با کارشناسان و دست اندرکاران، اساتید دانشگاه هنر اصفهان و شهرکرد، به گردآوری اطلاعات خواهد پرداخته خواهد شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این روش، فیش برداری و جمع آوری تصویر و سند از منابع بافته شده در بازار و کتب مرتبط است و همچنین گفتگو و راهنمایی اساتید فرش و بازاریان محترم در این مسیر تأثیرگذار خواهد بود.
3. روش تحلیلی:اینمقاله، یک تحقیق توصیفی-تحلیلی است که با استفاده از بررسییک نمونه از فرش های لچک ترنجی اصیلمنطقه که به روش تصادفی انتخاب شده اند، به جمع آوری اطلاعات پرداخته می شود..
4. روش استنتاجی و نتیجه گیری ها:با تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق توصیف و استنباط، نتایج کار بیان خواهد شد.
بیان مسأله
الف. قالی ایرانیکی از مهم ترین شاخص های فرهنگی است که با قدمتی دو هزار ساله، جایگاه متمایز خود را به دلیل کارکردهای مختلف حفظ کرده است. ابعاد فرهنگی و هنری این قالی ها را در ویژگی های طرح و نقش آن باید جستجو کرد.
منطقه ی خراسان جنوبی از جمله مود، دارای آداب و سنن و فرهنگ خاص خود می باشد که این فرهنگ و سنت در آثار هنری آنان نیز نمود پیدا کرده است. در بررسی ساختاری و محتوایی نقوش و نگاره های این نوع قالی، هنر و فرهنگ، روش زندگی، آداب و رسوم و باورها و دیدگاه های اسطوره ای و اعتقادی این قوم مشخص خواهد شد که در طی زمان با پیروی از معیارهای زیباشناسانه شکل گرفته در سنن قومی خویش، به خلق و بافت نگاره ها در قالی اقدام نموده اند.
ب. قالی ایران، در پس نقش و رنگ، حاوی عقاید، باورها و رسوم مردمانی است که براساس اصول زیبایی شناسی شکل گرفته در هر منطقه، بخشی از زمان زندگانی خود را به آن اختصاص داده اند
