بخشی از مقاله
چکیده
انجام پروژه های عمرانی در برگیرندهی هزینهها و منافعی است که دامنهی آن در ابعاد منطقهای، ملی و جهانی نیز اثر گذار است. با توجه به رویکرد توسعه پایدار یکی از ابزارهای مهم تصمیمگیری در خصوص نحوهی انتخاب پروژهها به کارگیری روش های ارزیابی و تحلیل میزان هزینه- سود اثرات غیرمستقیم زیستمحیطی می باشد که در کشور ما کمتر به آن توجه شده و فاقد الگوی مناسب جهت تحلیل این امر است در این مقاله سعی برآن شده ضمن بررسی دو پروژه واقعی راه و راهآهن ابعاد مالی و اثر گذاری ناشی از عملیات زیربنایی نام برده محاسبه شود و ضمن ارائه الگوی مناسب جهت برآورد اثرات زیستمحیطی غیرمستقیم در کاهش اثرات منفی ناشی از عملیات عمرانی به توسعه پایدار سوق داده شود.
در همین راستا با تحلیل اثرات هزینه - سود عملیات احداثی راه و راهآهن و مقایسه این دو پروژه در یک کریدور منطقهای یکسان با توجه به چشم اندازه توسعه پایدار، برآورد مالی ناشی از اثرات زیستمحیطی غیرمستقیم به دست آمده که مبالغ حاصل از اثرات زیستمحیطی غیرمستقیم نیز گواه بر این است که علاوه بر آلودگی ناشی از گازهای گلخانهای حاصل از عملیات هزینههای مالی فراوانی نیز به همراه دارد. لذا با مقایسه دو عملیات راه و راهآهن این نتیجه حاصل شده که اثرات آلودگی ناشی از احداث راهآهن به نسبت راه با توجه به چشم اندازه افق دور کمتر و مفیدتر بوده.
کلمات کلیدی: توسعه پایدار، آلایندها، راه و راهآهن، اثرات زیستمحیطی غیرمستقیم.
مقدمه
یکی از ابزارهای مهم تصمیمگیری در نحوه انتخاب طرحها و پروژهها، به کارگیری روش های ارزیابی اقتصادی و تحلیل میزان هزینه- سود آن طرح است. در جهت گسترش و افزایش ظرفیت تولیدی کشور در سطح مختلف منطقه ای و انتخاب طرحهای مناسب، به الگوهای مناسب و جامعی برای ارزیابی اقتصادی و فنی نیاز است که نه تنها ابعاد خرد ناشی از رشد و توسعه کمی، بلکه تأثیرات اجتماعی، محیطزیستی و فرا منطقهای ناشی از آن را تعیین نماید، که امروزه این فقدان الگوها و مدل های تحلیلی تلفیق کنندهی هزینهها و منافع اقتصادی یک طرح، در کنار هزینهها و منافع زیستمحیطی و اجتماعی آن به چشم میخورد.
تحلیل سود هزینه - CBA - َ رایج، روشی است که ارزش پولی سود را با ارزش پولی هزینهها به منظور ارزیابی و اولویتسازی مسائلی که تأثیر زمان را در ملاحظات در نظر قرار میدهد،مقایسه می کند. با این وجود معیارهای سال های گذشته کافی نیستند زیرا تأکید رشد جهانی پیوسته بر روی توسعهایست که به سمت تجارت، دولتها و دیگر تصمیمگیرندگان هدایت میشود، به عبارت دیگر ترافیک بینالمللی، وزارتخانههای حملونقل، کارخانجات ساختوساز و حتی تولیدکنندههای بیشتر مصالح ساختوساز جاده در جستجوی فرصتهایی هستند، که مصرف منابع طبیعی را کاهش دهند، بازدهی انرژی را بهبود بخشند و اتلاف را حداقل کنند.
بنابراین زیرساختها میبایست با یک دیدگاه جامع روبرو شوند که نه تنها هزینهها، بلکه تمامی مسائلی که مربوط به آنهاست را در نظر داشته باشند. پروژه های زیرساختی دارای انواع مختلفی از تأثیرات مانند تأثیرات مستقیم - تأثیرات بر روی هزینه - و غیرمستقیم / خارجی - تأثیرات بر روی استفاده از زمین و زیستمحیطی - هستند، که باید در نظر گرفته شوند. درنتیجه دیدگاه CBA در سطح بالاتر و پیچیدهتری توسعه داده می شود و تلاش می کند تا یک ارزش اقتصادی را به صورت هزینه و سود غیرمحسوس درآورد، به طور مثال یکی از هزینههای مورد بحث آسیبهای وارده به محیطزیست است.
این مورد با ترکیب CBA رایج با اطلاعات به دست آمده از ارزیابی تأثیر زیستمحیطی که نتایج پروژههای محیطزیست و طبیعت را ثبت میکند، محقق میشود. ارزیابیهای اخیر، مانند تحلیل سود هزینه - CBA - معمولاً تأثیرات مستقیم و اجتماعی زیستمحیطی را نشان میدهند - برای مثال سود پیوستگی کاهش یافته یا دسترسی توسعه یافته که باعث ایجاد کاربرها و وسایل نقلیه بیشتر و در نتیجه باعث آسیب زیستمحیطی بیشتر میشوند که باید مورد ارزیابی قرار گیرند - . به عبارت دیگر بررسیهای سود هزینه اخیر تأثیراتی را شامل میشوند که عمدتاً در طول عملکرد، استفاده و نگهداری زیرساخت ایجاد میشوند.
در این مقاله به طور اختصاصی برنامه تحقیقاتی تأثیرات زیرسازهای با این هدف که شامل این تأثیرات در بررسیهای سود هزینه شود، توسعه داده شده است. این تأثیرات غیرمستقیم زیست محیطیَ که نادیده گرفته میشوند و تاکنون به طور جدی مورد بررسی قرار نگرفتهاند در اوایل شروع مرحله ساختوساز یک زیرساخت به دلیل فرآیندها و خدماتی مانند استخراج مصالح خام، ساختن و تولید مصالح، حمل ونقل مصالح و غیره ایجاد میشوند. تحلیل هزینه و سود به طور خاص برای ارزیابی و رتبهبندی سرمایهگذاری در زیرساختهای حملونقل یک ابزار مهم برای طراحان حملونقل برای چند دهه است - به عنوان مثال الیاسون و لوندبرگ، 2012 ،گرانت مولر و همکاران؛ هایاشی و مورسیگی؛ با وجود اهمیت و مفید بودن CBA در پژوهشهای انجام شده اغلب به چند دلیل مورد نقد قرار میگیرند از جمله بسیاری از آنها محدودیت زمانی را در عمل اعمال نکرده اند.
همچنین برآورد اثرات پروژههای آینده ذاتاً بسیار نامشخص است ؛ ناس و رشته، 2012؛ سولینگ و نردهء علاوه براین، تمرکز یک طرف بر روی موضوعات صرفاً منفعت طلبانه است که میگویند تمرکز CBA - از نظر برآوردی در روش استفاده فایدهگرایی است - برمنافع و هزینههای که از این پروژهها به دست میآید فقط یک دیدگاه سودمندانه کافی است. هدف اصلی که این مقاله تلاش دارد تا به آن دست یابد این است که تأثیرات زیست محیطی غیرمستقیم پروژههای زیرساختی را بدست آورد - تأثیراتی در طول مرحلهای ساختوساز ایجاد میشوند - و این تأثیرات را با اختصاص دادن به زیرساختهای جاده و راهآهن در تحلیل سود هزینه مورد ارزیابی قرار دهد.
روش تحقیق
کلیات ارزیابی اثرات زیستمحیطی غیرمستقیم به عنوان یک ابزار مدیریتی باید در تمام مراحل اجرایی پروژه مشارکت کند و در تصمیمگیریهای مربوط به هر مرحله دخالت داده شود. بدین ترتیب باید کلیه اطلاعات زیستمحیطی غیرمستقیم مربوط به مراحل مختلف اجرای پروژه در زمان مناسب تهیه و به تصمیمگیرندگان ارائه شود، این کار سبب می شود که، تغییرات لازم درمرحله طراحی یا برای تعیین محل استقرار پروژه اعمال شود.
منظور از این کار، پیشگیری و به حداقل رساندن اثرات نامطلوب پروژهها در هر یک از مراحل اجرا میباشد. قبل از این که هر جامعهای بتواند به پایداری برسد، عدالت بین نسل ها و درون نسل باید تأمین گردند. توسعه اجتماعی و اقتصادی باید به گونهای تحقق پذیرد که در هر زمان که بر نسلهای آینده هزینهای تحمیل شود، اثرات فعالیتهای اقتصادی را به حداقل برساند. زمانی که فعالیتهای حیاتی و ضروری فعلی هزینههایی را بر آیندگان تحمیل نمایند، خسارات وارده باید به طور کامل جبران گردد به عبارتی، توسعه پایدار، اقتصادی است که در دراز مدت تداوم داشته باشد .
ارزیابی اثرات زیستمحیطی 1EIA رویکردی است که به بررسی اثرات و پیامدهای یک پروژه بر محیطزیست قبل از اجرای پروژه و در حین انجام آن، میپردازد. بدون شک ارزیابی زیست محیطی علاوه بر حفظ زیستمحیطی از نظر اقتصادی نیز توجیهپذیر میباشد، هر نوع فعالیت توسعه نیازمند ارزیابی EIA می باشد که نتایج پروژهها را در رابطه با زیستمحیطی و طبیعت ثبت و ضبط کرده است بدین طریق در درون CBA بررسی و تجزیه و تحلیل میشود. تاکنون ارزش گذاریهای جاری مانند CBA تجزیه و تحلیل هزینه مفید به طور عادی و مستقیم برخوردهای زیستمحیطی را مخاطب قرار میدهد، به عبارت دیگر CBA جاری در برگیرندهای اثر گذارییهای که غالباً درحین راه اندازی و استفاده، بهرهبرداری ریزبنایی اقتصادی رخ میدهد.
میتوان اظهار داشت که، احداث بیشتر اوقات گامیاست که در محاسبهی تأثیرگذاری برونریزها به فراموشی سپرده شده است. این تأثیرگذاری زیستمحیطی غیرمستقیم که تاکنون به طور عمقی بررسی نشده اند و به خاطر فرآیندهایی هم چون استخراج مواد خام، ساخت و ساز و تولید مواد، حملونقل مواد و ... که حاصل مرحله احداث زیربنایی است ایجاد میشود. هدف اصلی این مقاله گنجاندن و ارزیابی این اثرگذارییهای زیستمحیطی غیرمستقیم در رابطه با پروژه های زیربنایی خواهد بود.
اثرگذاریهای در طول زمان و در مرحلهی احداث در CBA تجزیه و تحلیل هزینه سود بوسیله پیشبینی اقدامات اصلاحی و زیربنایی جاده و راه آهن میسر خواهد شد. در نظر است هزینه های انتشار آلایندها از احداث زیر بنا را برآورد شود به این طریق میتوان ارزیابی این گونه بازتاب اثرگذارییها و نتایج آن را با استانداردهای CBA مقایسه نمود و بینش بیشتری درباره مشارکت آنها و اهمیت آنها نسبت به هزینههای کلی این گونه پروژهای پیدا کرد. ارزیابی یکی از روشهای مقبول برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است و میتواند به عنوان یک ابزار برنامهریزی در دسترس برنامهریزان، مدیران و تصمیم گیرندگان قرار گیرد تا بر اساس آن بتوانند اثرات بالقوه زیستمحیطی که در نتیجه اجرای پروژههای عمرانی و توسعه پایدار ایجاد میشوند را شناسایی کرد.
ارزیابی چرخهعمر اندازهگیری تأثیرات زیستمحیطی غیرمستقیم که در طول فاز ساختوساز جادهها و خطوط راهآهن ایجاد میشوند، ساده نیست. به همین منظور اندازهگیری آنها با بهترین ارزیابی که چرخهعمر - - LCA2 است انجام میشود. این ابزاری است که میتواند برای ارزیابی تأثیرات معکوس فعالیتهایمان بر روی محیطزیست و جامعه، مورد استفاده قرار گیرد به عبارت دیگر به عنوان ابزار فنی برای شناسایی و ارزیابی تأثیرات زیستمحیطی غیرمستقیم ناشی از یک محصول یا فرآیند تولید در طول زمان عمرش است.
روش کاملاً جدیدی است که از دهه 1990 آغاز شد، زمانی که چندین سازمان شامل - انجمن زهرشناسی زیستمحیطی و شیمیایی - و از سال 1993 ُISO - سازمان استاندارد بین المللی - تلاش کردند تا مقرراتی را در حوزه در حال ظهور توسعه دهند. تعریفهای مختلفی برای ارزیابی چرخهعمر - LCA - داده شده است که رایجترین آنها از طرف سازمان استاندارد بین المللی - ISO - است که میگوید یک LCA مجموعه سیستماتیکی از تولیدکنندهها برای تبدیل بررسی ورودیها و خروجیهای مصالح و انرژی و تأثیرات محیطزیست که مستقیماً در رابطه با عمل کردن یک محصول یا سیستم خدماتی از طریق چرخه عمر است. در کل هدف LCA این است که کارها را از نگاه اقتصاد تغییر دهد تا از سلامتی انسان و موجودات حفاظت شود.
