بخشی از مقاله
چکیده
هدف تحقیق توصیفی علی حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر پذیرش روشهای کنترل بیولوژیکی آفات و بیماری ها توسط گلخانهداران بود. ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آن با استفاده از نظرات متخصصان موضوعی تائید گردید. جامعه آماری تحقیق را کلیه گلخانهداران استان زنجان تشکیل میدادند 80 - گلخانه - که با استفاده از جدول نمونهگیری کرجسی و مورگان حجم نمونه برابر با 66 گلخانهدار مشخص گردید.
از روش نمونهگیری تصادفی ساده جهت انتخاب گلخانهداران استفاده گردید. دادههای جمعآوری شده پس از پردازش از طریق نرمافزار Spss21 تحلیل شدند و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از رگرسیون لجستیک استفاده شد. نتایج نشان داد که متغیرهای میزان دانش درباره نهادههای شیمیایی و غیر شیمیایی مصرفی، میزان درآمد از گلخانه و میزان استفاده از رسانههای جمعی 52 درصد از تغییرات واریانس متغیر وابسته پذیرش روشهای کنترل بیولوژیک آفات و بیماریها را پیشبینی میکنند.
مقدمه
چالشهایی که بخش کشاورزی با آنها روبروست، با گذشت زمان پیچیدهتر میشوند، ولی در کنار آن پیشرفت علوم و فناوری، راهکارهای مؤثری را برای مقابله با آن ارائه مینماید . - Savari et al. 2011 - از جمله این چالشها، افزایش نیاز به مواد غذایی، فرسایش خاکهای کشاورزی و مراتع، رشد جمعیت و افزایش تعداد افراد گرسنه و نیازمند به غذا - Navah et al. 2011 - و بحرانهای ناشی از کمبود آب - Jalali 2009 - را میتوان نام برد.
یکی از اقدامات انسان، در رابطه با چالش کشاورزی در زمینه نیاز روزافزون به تأمین مواد غذایی، استفاده از سموم و آفتکشهای شیمیایی برای حفاظت محصولات متنوع کشاورزی در برابر آفات و بیماریِ های محصولات زراعی و باغی بوده است.
همانگونه که تاگو و همکاران اعلام بیان کردهاند هرساله، میلیونها دوز از نهادههای شیمیایی در سراسر جهان استفاده میشود که هرچند استفاده از سموم شیمیایی در کشاورزی مدرن به دلیل حذف سریع عوامل خسارت زا از محصولات کشاورزی، گلخانهای و باغی، بهطور معنیداری افزایش محصولات کشاورزی را به همراه داشته، ولی در قبال آن، منجر به افزایش معنیداری در تجمع این مواد شیمیایی در غذا و محیط زندگی شده که با اثرات منفی بسیاری بر روی سلامتی بشر همراه بوده است و نتایج تحقیقات مختلف نیز حاکی از این است که استفاده از سموم شیمیایی در درازمدت، ضمن آسیب رساندن به چرخه طبیعی زیست محیطی، به دلیل باقیماندن بقایای این سموم در محصولات کشاورزی ، صدمات جبران ناپذیری را به سلامتی انسانها و سایر گونههای زیستی وارد کرده است.
اثراتی که امروزه خود را بهصورت بیماریهای خطرناکی چون انواع سرطانها، نارساییهای شدید جنینی و مادرزادی، بیماریهای عصبی، دیابت، بیماریهای تنفسی و مشکلات ژنتیکی و ده ها و صدها اختلال در سلامتی انسان و سایر موجودات نشان داده است
در تأیید این موضوع، تحقیقات پزشکی بیشماری نیز، بیانگر این مطلب است که 60 درصد سموم دفع آفات،90 درصد قارچکشها و 30 درصد حشرهکشها سرطانزا هستند
در بین نظامهای مختلف کشت محصولات کشاورزی، کشتهای گلخانهای دارای جایگاه ویژهای هستند. ولی، علیرغم اهمیت و جایگاهی که کشتهای گلخانه ای دارا هستند، توسعه گلخانهها با نگرانیها و مسائل متعددی بهویژه، استفاده بیش ازحد از نهادههای شیمیایی به دلیل عدم آگاهی و آشنایی اکثر گلخانهداران با روشهای کنترل بیولوژیک و غیر شیمیایی آفات و بیماریهای محصولات گلخانهای، مواجه بوده است
کنترل بیولوژیک بیماریها و آفات گیاهی، میتواند یک روش جایگزین امیدبخش بجای استفاده زیاد از سموم شیمیایی باشد اما این مسأله که کشاورزان و گلخانهداران تا چه حد تمایل به استفاده از روشهای بیولوژیک دارند، در وهله اول بستگی به سطح آشنایی و دانش آنها راجع به روشهای مبارزه بیولوژیک با آفات و بیماریهای گیاهی دارد. کایسر و همکاران بیان میکنند که افرادی که دانش بیشتری در مورد مسائل زیست محیطی دارند، نسبت به محیط زیست اطرافشان حساسترند. پس بهاحتمال زیاد این افراد دارای نگرش مثبت به محیطزیست بوده و رفتارهای آنان در جهت حفظ محیط و پذیرش روشهای مناسب برای حفاظت از محیطزیست خواهد بود
در کشورهای پیشقدم در مبارزه بیولوژیک، تحقیقات گسترده ای در رابطه با عوامل مؤثر بر پذیرش روشهای نوین مبارزه با آفات صورت گرفته است. از جمله اینکه در اکثر مطالعات، رسانههای جمعی بهعنوان مهمترین منبع اطلاعرسانی در این خصوص عنوان شده است
از طرفی در اکثر مطالعات نیز به نقش و احساس مسئولیت زنان، افراد متأهل، افراد با مقاطع تحصیلی بالاتر و افراد با سن بیشتر، در قبال محیطزیست اشاره شده است .
کارونامورتی و همکاران نیز در مطالعه ای در کشور اتیوپی با عنوان دانش و اقدامات کشاورزان در رابطه با مدیریت آفتکشها با در نظر داشتن سلامتی انسان، بیان کردند که بیش از 99 درصد کشاورزان آگاهی های زیادی راجع به تأثیر آفتکش ها بر روی سلامتی انسان دارند .
دانلپ و همکاران نیز گزارش کردند که نگرانی راجع به محیطزیست با سن و سطح تحصیلات کشاورزان همبستگی مثبت و معناداری دارد . - Dunlap et al. 2000 - بر اساس نتایج حاصل از مطالعه نوری و همکاران، دو متغیر تماسهای ترویجی و کانالهای ارتباطی به میزان 37 درصد از تغییرات متغیر وابسته میزان پذیرش مدیریت تلفیقی آفات را برای سن گندم تبیین میکنند
حسنی مقدم و همکاران مهمترین عوامل پذیرش کنترل بیولوژیک کرم ساقهخوار برنج را به ترتیب: ریسک گریزی شالیکاران، ارزش محصول در هکتار، تعداد قطعات زراعی، سطح زیر کشت، سن زارع و شرکت در کلاسهای ترویجی، بیان کردند. که غیر از دو عامل سن و تعداد قطعات زراعی که اثرشان بر پذیرش این فنّاوری منفی بود، بقیه عوامل تأثیر مثبت داشتند
عشوری و همکاران گزارش کردند که مهمترین عوامل در پذیرش فناوری زنبور تریکوگراما برای کنترل بیولوژیک کرم ساقهخوار برنج، سطح تحصیلات شالیکاران، مشارکت و همکاری، میزان تولید برنج، کل هزینه کشاورزی، تعداد طیور و تعداد اعضای خانواده شالیکاران بود. به غیر از دو عامل تعداد طیور و تعداد اعضای خانواده که اثر منفی بر احتمال پذیرش این فنّاوری داشتند، بقیه عوامل دارای تأثیر مثبت بودند
با توجه به مطالب ذکر شده و اینکه عوامل متعددی بر پذیرش روشهای کنترل بیولوژیکی مبارزه با آفات و بیمارها تأثیرگذار است، لذا هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش روشهای کنترل بیولوژیکی مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی توسط گلخانهداران بود.
مواد و روشها
تحقیق حاضر از لحاظ نحوه گردآوری داده ها از نوع تحقیقات توصیفی - غیرآزمایشی - همبستگی، از لحاظ هدف از نوع کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری دادهها از نوع تحقیقات میدانی محسوب میشود. در ابتدای مطالعه و پس از بررسی نظاممند ادبیات نظری و مصاحبه با برخی صاحب نظران ابزار تحقیق یعنی پرسشنامه طراحی و برای به دست آوردن اطلاعات موردنیاز از طریق حضوری اقدام گردید.
متغیر وابسته، میزان استفاده و پذیرش روش های کنترل بیولوژیک توسط گلخانه داران، از طریق یک متغیر دوسطحی پذیرش و عدم پذیرش مورد اندازه گیری قرار گرفت و از گلخانهداران سؤال شد که آیا در کنار مبارزه شیمیایی از روشهای بیولوژیک نیز استفاده میکنند یا نه؟ متغیرهای مستقل نیز شامل متغیرهای فردی، اجتماعی، اقتصادی و ارتباطی بودند. روایی ابزار تحقیق با استفاده از نظرات متخصصان موضوعی تعیین گردید. جامعه آماری تحقیق را کلیه گلخانهداران استان زنجان تشکیل میدادند 80 - گلخانه - .
با استفاده از جدول نمونه گیری کرجسی و مورگان - 1970 - حجم نمونه برابر با 66 گلخانهدار مشخص گردید. از روش نمونهگیری تصادفی ساده جهت انتخاب گلخانهداران استفاده گردید و به دلیل عدم پاسخگویی کامل نه نفر از گلخانهداران به کلیه سؤالات و حذف آنها از فرایند تحلیل 57 پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. دادههای جمع آوری شده پس از پردازش از طریق نرمافزار Spss21 تحلیل شدند و جهت تحلیل از آمارههای توصیفی و رگرسیون لجستیک استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج مطالعه نشان داد که 75/4 درصد از افراد، تعداد اعضای خانوارشان، 4 نفر و کمتر است. سطح تحصیلات اغلب گلخانهداران مورد مطالعه 37 - درصد - لیسانس، 21/1 درصد بالاتر از لیسانس و 14 درصد آن ها دیپلم بودند. 75/4 درصد از پاسخگویان تابهحال در هیچ دوره آموزشی مرتبط با گلخانه شرکت نکرده نبودند و بقیه نیز تنها در 5 و یا کمتر از 5 دوره آموزشی شرکت کرده بودند.
میانگین سنی گلخانهداران مورد مطالعه در حدود 45 سال بود که نشان از میانسال بودن افراد مورد مطالعه دارد - انحراف معیار12/3 = سال - . متوسط درآمد ماهانه گلخانهداران طبق اظهار خودشان در حدود 6 میلیون تومان و از محل مشاغل غیر گلخانه در حدود یک میلیون و 180 هزار تومان بود. میانگین سابقه کار گلخانهداران در حدود 4/5 سال بود و اکثریت گلخانهداران 47/4 - درصد - اخیراً کار گلخانهداری را شروع کرده بودند. میزان تماس 56/1 درصد از گلخانهداران با کارشناسان جهاد کشاورزی، در حد صفر، 22/8 درصد از آنها در حد کم و 21/1 درصد از گلخانهداران در حد زیاد است.
در رابطه با رسانههای جمعی مورد استفاده گلخانهداران در خصوص مدیریت گلخانه شامل اینترنت، برنامههای ماهوارهای، برنامههای تلویزیونی، روزنامه- مجله، برنامه رادیویی و مشاهده فیلمها و پوستر، با جمعبندی نمره گلخانهداران در استفاده از این رسانههای جمعی و تعیین سه سطح کم، متوسط و زیاد مندرج در جدول 1نتایج نشان داد که بیشتر گلخانهداران مورد مطالعه 54/4 - درصد - ، استفادهای در حد متوسط از رسانهها داشتهاند و 40/4 درصد افراد میزان استفاده کمی داشتند و تنها 3 درصد پاسخگویان به میزان زیادی از این رسانهها استفاده کرده بودند.
جدول -1 توزیع فراوانی گلخانهداران برحسب میزان استفاده از رسانههای جمعی
دانش گلخانهداران در خصوص نهاده های شیمیایی و غیر شیمیایی مصرفی در گلخانه با هفت گویه سنجش شد. ضمن جمع کردن امتیاز همه گویههای دانش گلخانهداران و کدبندی مجدد آن در قالب سه سطح کم، متوسط و زیاد - جدول - 2، مشخص گردید که اکثریت گلخانهداران 88/7 - درصد - دانش متوسط به بالایی در خصوص نهادهها و سموم شیمیایی دارند.
جدول -2 توزیع فراوانی گلخانهداران برحسب دانش نهادهها و سموم شیمیایی
در ارتباط با متغیر وابسته تحقیق یعنی پذیرش روشهای کنترل بیولوژیک، تحلیل دادهها نشان داد که 64/9 افراد مورد مطالعه، این روشها را نپذیرفته اند و در مقابل تنها 35/1 درصد از این روشها استفاده می کنند. به دلیل دووجهی بودن متغیر وابسته - پذیرش روشهای کنترل بیولوژیک - بهمنظور بررسی تاثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از رگرسیون لجستیک استفاده شد. پس از وارد کردن متغیرها در مدل، نتایج زیر به دست آمد:
جدول -3 آمارههای نیکویی برازش مدل
همانطور که در جدول بالا ملاحظه میشود آماره ضریب تبیین کاکس و اسنل حدود 0/521 است. این معیار میزان تبیین متغیرهای مستقل از تغییرات متغیر وابسته - پذیرش روشهای کنترل بیولوژیک - را نشان می دهد. در واقع بر اساس نتایج تحقیق، متغیرهای وارد شده در معادله رگرسیونی در مجموع تبیینکننده 52 درصد از تغییرات متغیر وابسته - پذیرش روشهای کنترل بیولوژیک - میباشند. ضریب نایجل کرک - که ضریب تبیین دیگری است - در مجموع توانسته است به خوبی برازش را تایید کند . - 0/71 - قدرت تشخیص مدل در جدول 4 آمده است.
