بخشی از مقاله
چکیده:
لجستیک معکوس یکی از مهمترین مسائل نوینی است که در دهه های اخیر در حوزه زنجیره تامین مطرح است. مهم ترین اصل در لجستیک معکوس این است که بسیاری از مواد کهاصطلاحاً غیر قابل استفاده یا فاقد کاربرد برای مصرف کننده هستند، دارای ارزش بوده و با اندکی اصلاح می توانندمجدداً وارد زنجیره تأمین شوند. کنترل فرایند برگشتی ها در سایه زنجیره تامین پیشرو این اجازه را به سازمان ها میدهد تا از اتلاف هزینه ها جلوگیری کنند. دراین پژوهش ابتدا مهمترین عوامل کلیدی برای احداث مکان جمع آوری کالای بازگشتی در صنعت لاستیک خودرو بیان میگردد و سپس با استفاده از روش دیمتل فازی به رتبه بندی معیارها پرداخته می شود و ارجحیت معیارها و وزن آن تعیین می گردد. در نهایت توصیه هایی برای تحقیقات آتی بیان شده است.
واژگان کلیدی: لجستیک معکوس، کالای بازگشتی، دیمتل فازی، لاستیک خودرو
-1 مقدمه
یکی از مهمترین نیازهای هر شرکت تولیدی داشتن یک زنجیره تامین خوب وکارا است. در گذشته بیشتر سازمان ها توجه خود را معطوف به جریان پیشرو تولید میکردند تا زمانی که حوزه نوینی با نام لجستیک معکوس توجه سازمانها را بخود جلب کرد. شرکت ها و مؤسسات بسیار زیادی دریافته اند که به کاربردن استراتژی مصرف مجدد و بسته بندی دوباره کالاهای قابل بازگشت به بهبود سودآوری و کاهش فشارهای محیطی بسیار کمک می کند. به طور عمومی و سنتی، تولید کنندگان کالاها و اقلام در قبال کالاهای خود پس از توزیع و مصرف توسط مصرف کنندگان، هیچ گونه احساس مسئولیتی نمی کنند و تعهدی را در قبال تولیدات توزیع شده و مصرف شده خود نمی-پذیرند.
اما امروزه حجم محصولات تولیدی مصرف شده خسارات قابل ملاحظه ای را در جهت تخریب محیط زیست به بار آورده است و همگان اعم از مصرف کنندگان و مسئولان نگران وضعیت محیط زیست خود هستند و با دغدغه فراوانروند رو به بهبودی را برای وضعیت محیط زیست خود دنبال می کنند، به نحوی که همگان از تولید کنندگان مختلف کالاها و اقلام انتظار دارند تا هزینه ضایعات و جمع آوری زباله های ناشی از تولیدات خود را بپذیرند و یا حداقل ضایعات کالاهای مصرفی را کاهش دهند .در این میان، عوامل متعددی در موفقیت یک زنجیره تامین معکوس تاثیر گذارند. محققان سعی براین داشته اند که در میان فرایندهای مربوط به لجستیک معکوس در صنایع مختلف از جمله صنعت لاستیک خودرو، عوامل موفقیت را یافته و آنرا به تصمیم گیران این حوزه معرفی کنند.
قابلیت محصولات لاستیکی فرسوده در آلوده سازی منابع زیرزمینی، تبدیل شدن تایرها به محیطی برای زندگی جانورانی همانند موش و حشرات ناقل بیماریهای خطرناک و مرگآور، خطر آتشافروزی تایرهای انباشت شده و امکان استفاده مجدد از محصولات لاستیکی به عنوان یک سرمایه ملی و بازیابی مواد یا انرژی آنها، از جمله مهمترین عوامل ضرورت بازیافت محصولات لاستیکی محسوب میشوند. از این رو کشورهای صنعتی جهان در تلاشاند تا با استفاده از تکنولوژیهای گوناگون نسبت به بازیافت تایرهای فرسوده و استفاده از این مواد بازیافتی در حوزههای مختلف اقدام کرده و تا حد ممکن از دفن یا پراکنده شدن تایرهای فرسوده در محیط زیست جلوگیری کنند.
از اهداف و مزایای زیست محیطی بازیافت لاستیک فرسوده میتوان به عواملی چون کاهش دفن مواد دیر تجزیه پذیر، حفظ مرکز دفن و افزایش طول عمر آن، بازیافت لاستیکهای فرسوده تولیدی در شهر، استفاده مجدد منابع با صرف انرژی و هزینه کمتر، کاهش آلودگی خاک، کاهش حجم مواد دفنی و کاهش مصرف منابع طبیعی تجدید ناپذیر اشاره نمود. به طور کلی تایرهای دارای عمر مفید را با دو روش شیار کردن و یا روکش، مجددا به چرخه مصرف بازمیگردانند. این روشها به علت کیفیت پایین و دسته دوم بودن محصولات، دارای مشکلات به خصوصی هستند؛ اما تایرهای مستعملی که قابلیت ترمیم ندارند میتوانند شامل حالات دپو و دفن، سوزاندن، پیرولیز، تولید کائوچوی احیاشده و پودرکردن شوند،که از پودر لاستیک در آسفالت ،در کفپوشها و در ساخت بتنهای سبک استفاده میشود.
تولید کنندگان لاستیک نیز مانند دیگر تولیدکنندگان با موضوع برگشتی روبرو هستند. بنابراین شناسایی عوامل موفقیت در لجستیک معکوس در مدیریت این فرایندها بسیار مهم تلقی میشود. بسیاری از شرکتها بدلیل منابع محدود، قادر به انجام کلیه فعالیتهای لجستیک معکوس نمی باشند ازاینرو ،این شرکتها بخشی یا تمام فعالیت های مربوط به برگشتی ها را به تامین کنندگانی خارج از شرکت واگذار میکنند. بنابراین انتخاب جمع آوری کنندگان لاستیک فرسوده میتواند بخش بزرگی از مشکلات لجستیک معکوس را حل یا به کل حذف نماید. دراین تحقیق معیارهای موثر در مکان یابی احداث مکان جمع آوری لاستیک های برگشتی جهت بازیافت و بکارگیری مجدد در زنجیره تامین، شناسایی شده و با استفاده از روش دیمتل فازی به وزن دهی این معیارها و انتخاب موثرترین معیار دست می یابیم.
-2 پیشینه تحقیق
تحقیقات متعددی در زمینه های مختلف به ارزیابی کاهش برگشتیها و مسئولیت پذیری در قبال برگشتی ها در لجستیک معکوس پرداخته اند. ولی آن چیز که مد نظر ماست احداث مکانی برای نگهداری برگشتی ها توسط جمع آورندگان می باشد که این هدف نزدیکی زیادی با مکان یابی انبار دارد. تئوری مکان یابی اولین بار توسط وبر در سال 1989 معرفی شد. او مساله مکان یابی یک انبار را با هدف کمینه سازی مسافت کل رفت وآمد در بین انبار و مراکزتوزیع به مشتری مورد توجه قرار داد. از آن زمان تاکنون، در میان پژوهش های زیادی در حوزه زنجیره تامین، تعدادی از مقالات بطور اختصاصی روی مساله انتخاب مکان مناسب جهت احداث انبار تمرکز کردند که در ادامه به برخی از این تحقیقات اشاره شده است. توزکایا و همکارانش - - 2008ساختاری شامل معیارهای کمی،کیفی، محسوس ونامحسوس برای ارزیابی مکان ها باروش فرایند تحلیل شبکه ای ارائه کردند.
معیارهای مورد استفاده در تحقیق آنها سودآوری، هزینه، فرصت هاوریسک بود. افشار زاده و همکارانش - - 2012 از روش تاپسیس گسترش یافته در محیط فازی برای ارزیابی مسئله انتخاب انبار استفاده کردند. فرهانی وعسگری - - 2007 یک چارچوب ساختاری یکپارچه متشکل از روش تاپسیس و تابع مطلوبیت برای انتخاب محل انبار یک سازمان نظامی ارائه کردند. ارتغرل و کاراکازوغلو - - 2008 از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی و تاپسیس فازی برای مکان یابی در شرکت کاشی و سرامیک استفاده کردند. آنها از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی برای تعیین وزن معیارهای دخیل در امر تصمیم گیری و از روش تاپسیس فازی برای رتبه بندی مکان ها استفاده کردند.چن - - 2001 روش تصمیم گیری چند معیاره جدیدی برای حل مساله انتخاب مرکز توزیع تحت شرایط فازی ارئه کرد.
در مدل پیشنهادی وی تعیین وزن معیارها و رتبه بندی گزینه ها به وسیله متغیرهای زبانی که قابلیت تبدیل به اعداد فازی مثلثی داشتند ، انجام شد. کو ودیگران - 1999 - با استفاده ازترکیب تئوری مجموعه های فازی و روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی سیستم پشتیبان تصمیم گیری برای مکان یابی فروشگاه طراحی کرد. یانگ - 2006 - با استفاده از روش تاپسیس تحت شرایط فازی مدلی برای مکان یابی ارائه کرد. همان گونه که مرور ادبیات تحقیق نشان می دهد، در حوزه مکان یابی تسهیلات و انبار، استفاده اندکی از روش های تصمیم گیری چند معیاره فازی شده است وآن هم محدود به یکسری روشهای مثل فرایند تحلیل سلسله مراتبی میشود که در آن تاثیر عوامل بر روی هم در نظر گرفته نمی شود و فرض می شود که معیارها نسبت به هم مستقل هستند. لذا مدل پیشنهادی این تحقیق بر پایه استفاده از دیمتل فازی برای رتبه بندی عوامل موثر بر احداث مکان جمع آوری کالای بازگشتی در لجستیک معکوس می باشد تا تاثیرپذیری و تاثیرگذاری عوامل نسبت به هم بررسی گردد.
-3 روش تحقیق
این پژوهش از نوع هدف تحقیقی کاربردی میباشد و از نظر شیوه گردآوری داده ها توصیفی- اکتشافی میباشد و هدف آن رتبهبندی عوامل موثر بر احداث مکان جمع آوری برای تامین کنندگان برگشتیها در شرکت لاستیک خودرو است. مدل مفهومی کلی این پژوهش در شکل1 نشان داده شده است.با مطالعه مقالات مرتبط و استفاده از نظرات افراد خبره دانشگاه و صنعت، معیارهای تاثیر گذار برای احداث یک مکان خوب برای جمع آوری کالاهای بازگشتی شناسایی شده و در جدول 1 نشان داده شده است. سپس برای تعیین وزن معیارها پرسشنامه هایی طراحی شده و میان کمیته تصمیم گیری توزیع میگردد و با استفاده از دیمتل فازی وزن معیارها تعیین میشود و تاثیر گذارترین شاخص نمایان میشود.
