بخشی از مقاله
چکیده
سبک گروتسک - - grotesqueپدیده ای است در ادبیات و هنرکه با هم در آمیختن متضادها، تلاش می کند تا مفاهیم گوناگون و پیچیده ای را بیان کند.این پدیده در قرن 16 میلادی در فرانسه پدید آمد و موضوع تحلیل زیبایی شناختی و ارزیابی ارزنده قرار گرفت. با پیبردن به تضاد میان محتوای خوفناک یا مشمئز کننده با شیوهی کمیک در متن، واژه گروتسک به ذهن خطور میکند که خویشاوندی بسیار نزدیکی با نابهنجاری جسمانی دارد.
منظومه بیژن و منیژه شاهنامه کردی هر چند قبل از زمان بابشدن این مفهوم و مفاهیم آن در ادبیات جهان و ادبیات ایران سروده شده است، اما می تواند به معرفی مؤلفههای گروتسک شامل واقعیتها و تخیلهای موجود در ساختار داستان خود از قبیل مکانها، فضاها و یا موجوداتگروتسکیِ ترسناک، بیتناسب، چندشآور و یا مضحک، حالتها و رفتارهای شخصیتهای داستان که نمود گروتسکی دارد بپردازد و در بخش دیگر با توجه به تعریف گروتسک و در مقابل با در نظر گرفتن ادبیات شفاهی و فولکلور و باورهای عامیانه که روایت داستان منظومه بیژن و منیژه شاهنامه کردی بخشی از این ادبیات هستند با مفهوم گروتسک بیگانه نیستند؛ موجودات داستان منظومه مثل فرزند اکوان دیو، مکانهاوفضاها، مثل چاه بیژن و صحنههای ترسناک مثل نبرد پهلوانان، صحنه مضحک مثل نبرد رستم و افراسیاب و دهها نمونه دیگر مؤلفه های گروتسک هستند که در این مقاله اثر و رد پای آن به صورت دقیق مورد تحقیق و تحلیل قرارمی گیرد.
.1مقدمه
گروتسک - - grotesque به عنوان یکی از مقولههای نظری در ادبیات و هنر مورد بررسی قرار میگیرد و پدیدهای است که به منزله یک سبک با هم در آمیختن متضادها، مفاهیم گوناگون و پیچیده ای را بیان کند. این پدیده تاریخچه طولانی ازقرن 16 میلادی در فرانسه را دارد که با پیبردن به تضاد میان محتوای خوفناک یا مشمئز کننده با شیوهی کمیک در متن، مورد بررسی قرار میگیرد. درباره کاربرد اصطلاح گروتسک فیلیپ تامسن در کتاب گروتسک می-گوید: تضاد میان محتوای خوفناک یا مشمئز کننده با شیوهی کمیک واژه گروتسک به ذهن خطور میکند که خویشاوندی بسیار نزدیکی با نابهنجاری جسمانی دارد
تامسن در جایی دیگر از کتاب میگوید:»با آنکه در سدهی نوزدهم تلاشهای مستقل اما شایان توجهی برای تعریف ماهیت گروتسگ صورت گرفت، تازه در سال1957، با انتشار کتاب ولفگانگ کایزر، منتقد فقید آلمانی، به نام گروتسک در هنر و ادبیات، گروتسک موضوع تحلیل زیبایی شناختی و ارزیابی ارزنده قرار گرفت. در اعصار گذشته آن را صرفا اصل ناهماهنگی افسار گسیخته می دانستند، یا در زمره انواع خامتر کمیک قرارش می دادند، اما حال این گرایش پیدا شده است که گروتسک را اساسا امری دو سو گرا، تلاقی شدید ضدین، و به همین دلیل، دست کم در برخی از اشکال آن بیان در خور پیچیدگی هستی تلقی کنند.
با توجه به اینکه در این پژوهش در پیآنیم که گروتسک در منظومه بیژن و منیژه شاهنامه کردی را بیابیم و شاهنامه کردی مربوط به سده های قبل تر از هجده و نوزده میباشد اما با توجه به توضیحات تامسن در کتاب گروتسک مبنی بر اینکه»بی شک گروتسک پدیدهای نیست که منحصر به سدهی بیستم یا حتی مدرن باشد.در غرب، این شیوهی هنری دست کم ازاوایل مسیحیت در فرهنگ روم وجود داشته است و در آن دوره به شکل گیری سبکی انجامید که در آن عناصر انسانی، جانوری و گیاهی در یک تابلو با ظرافت تمام درهم بافته و تلفیق می شدند.
می توان گفت منظومه بیژن و منیژه شاهنامه کردی هم تلفیقی است از عناصر انسانی ، حیوانی و طبیعی است که از مولفههای گروتسک هستند و حالتها و رفتارهای شخصیتهای منظومه که نمود گروتسکی دارند داستان آن را رقم زده اند.
.2پیشینه تحقیق
با توجه به اینکه پیشینه ظهور گروتسک در آثار نویسندگان غربی مربوط به قرنهای نوزده و بیست است اما در پژوهشهای ایرانی کمتر به این مقوله پرداخته شده است به جز تعدادی مقاله و پایان نامه چون گروتسک - طنز آمیخته - در آثار جمالزاده از پارسا یعقوبی جنبه سرایی و طیبه فشی، مندرج در فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی که شگرد ادبی گروتسک را در شخصیت پردازیهای جمالزاده در داستانهایش که درصدی از جسم یا رفتارهای بدنی انسان؛شکل حیوانی، نباتی ویا شیئی به خود می گیرد را در پنج اثر مورد بررسی قرار داده است.
همچنین می توان از مقاله کیوان شربتدارو شهره انصاری با عنوان»گروتسک و ادبیات داستانی« که به بررسی مقولات نظری هنر و ادبیات با نام گروتسک پرداختهاند و دو رویکرد کارناوالی و هراس آمیز در داستانهای کوتاه شهریار مندنی پور را مورد بررسی قرار داده است، نام برد. فریده داودی مقدم در مقالهای با عنوان»گروتسک در حکایتهای دیوانگان عطار« مندرج در مجله تاریخ ادبیات ،مجموع ویژگیهای گروتسک را در حکایتهای دیوانگان مثنوی های عطار به دلیل وجود این ویژگیها در این قصه ها مورد تحلیل قرار داده است، درباره گروتسگ بررسیشده در موارد ذکر شده بیشتر در ادبیات داستانی و شعر فارسی بصورت کلی تحقیق و پژوهش علمی صورت گرفته است اما درباره تحلیل گروتسک و شاهنامه بصورت ویژه شاهنامه کردی تا بحال اقدامی صورت نگرفته است که این پژوهش نگاهی تازه به این مفهوم است.
.3معرفی شاهنامه کردی و منظومه سرایی
در مورد شاهنامه ومنظومه سرایی در بین کردان و زمان رواج آن در بین این قوم، ما آگاهی چندانی نداریم می توان گفت که تاریخ رواج منظومه سرایی در بین کردها ظاهرا نمی تواند پیشتر از قرن یازدهم قمری باشد .پایان منظومه کردی شیرین وفرهادسروده ملا شفیع گورانی:
تاریخ گفتار بنده شرمسار // هزار ویکصد وهشتاد وچوار - - 1184
روح یک ملت در ادبیات فورلکوریک آن متجلی است بخش عمده ای از فولکور کردی ، داستان ها و منظومه ها وادبیات دلکش عامیانه ی این سرزمین است که مظاهر زنده ی ذوق واحساسات و عواطف و آیینه ی زندگی مردم روزگار گذشته است .
در زبان فارسی ، عشق نامه ها و عاشقانه های فراوانی وجود دارد و همچنین در زبان کردی عاشقانه های منثور و منظوم بسیاری نوشته شده و برخی نیز به صورت شفاهی و سینه به سینه محفوظ مانده اندکی از آنها در دست است . داستانهای عامیانه توسط نقالان در قهوه خانه ها و مساجد خوانده می شد و سینه به سینه می گشت ، تا اینکه بعد از اختراع رادیو خطر نابودی این داستانهای شیرین احساس شد.
در مظومه های کردی قالب، وزن و طرح کلی نیز به همان صورت است که در منظومه های فارسی بیان شد.با این تفاوت که وزن تمام منظومه های کردی ، بحر متقارب است.
داستانهای عاشقانه ی بسیاری در ادبیات پهلوی قبل از اسلام وجود داشته است که نخست به ادبیات پارسی قبل از اسلام سرایت کرده و مورد توجه واقع شده است و به سرعت رواج یافته است
