بخشی از مقاله
چکیده
یکی از تفاوتها در رفتار واجی میان این گویشها، اتخاذ راهکارهای متفاوت بههنگام شکلگیری التقای واکههاست. زبانهای دنیا عموماً التقای واکهها را مطلوب نمیدانند و درصورت ایجاد آن، ممکن است راهکارهای مختلفی را اتخاذ کنند تا این وضعیت را برهم بزنند. ازجمله این راهکارها میتوان به حذف یکی از واکهها، تبدیل یکی از واکهها به غلت، درج یک همخوان بین دو واکه و یا ادغام دو واکه اشاره کرد. مقاله حاضر پژوهشی است که به تنوع راهکارهای رفع التقای واکهها در گویشهای کردی، با نگاهی محدودیتبنیاد مینگرد. بدین منظور، نمونههایی از التقای واکهها در ساختمان فعل گویشهای کردی کلهری، سورانی، و اردلانی در چارچوب نظریه بهینگی مورد بررسی قرار گرفتند. هدف این مقاله کشف راهکارهای اتّخاذ شده در این سه گویش از کردی است.
فرضیهای که در این پژوهش دنبال میشود، این است که در میان این سه گویش، کردی کلهری از راهکارهای متنوعتری جهت رفع التقای واکهها استفاده میکند. برای بررسی این مساله، ابتدا دادههای مورد نیاز پژوهش، از طریق مصاحبه با 12 گویشور از هر یک از این سه گویش، جمعآوری شده، و پس از واجنویسی، تفاوت در رفتارها مورد بررسی قرار گرفتند. پس از بررسی این نمونهها، مشخص شد که در کردی کلهری راهکارهای رفع التقای واکهها بیش از دوگویش دیگر است. در کردی کلهری، دست کم، راهکار حذف واکه، غلتسازی و ادغام دو واکه، دیده میشود. این درحالی است دو گویش سورانی و اردلانی جهت رفع التقای واکهها، تنها از حذف واکه وغلتسازی بهره میبرند. در این مقاله، محدودیتهای جهانی نقضپذیر مرتبط با مباحث، و نیز روابط تسلّط میانها آنها در گویشها کشف، و تفاوت رتبهبندی میان محدودیتها در کردی کلهری نسبت به دو گویش دیگر مشخص میشود.
کلیدواژهها: گویشهای کردی، کردی کلهری، التقای واکهها، نظریه بهینگی
-1 مقدمه
یکی از گرایشهای عام در میان زبانهای دنیا، مطلوب ندانستن التقای واکههاست. التقای واکهها هنگامی رخ میدهد که به دلیل بههمرسیدن تکواژها در سطح صرف، و سپس ارجاع آنها به بخش واجشناسی، واکه انتهایی یک تکواژ به واکه آغازین تکواژ دیگر میرسد. در چنین حالتی، زبانهای جهان، راهکارهای مختلفی را جهت برهم زدن این وضعیت اتخاذ میکنند. ممکن است زبانی یکی از واکهها را حذف کند، یا یکی را به غلت تبدیل کند، یا میان دو واکه عنصری را درج نماید. همچنین ممکن است زبانی دو واکه را به یک واکه مرکب تبدیل کند، و یاحتّی دو واکه را درهم ادغام و آنها را به یک واکه مشترک تبدیل کند. در این مقاله سه راهکار حذف، غلتسازی و ادغام در گونههای کردی سورانی، اردلانی، و کلهری مورد بررسی قرار میگیرند. البته به نمونههایی از گونههای ایلامی و لکی نیز اشاره خواهد شد. در بخش 2 دادهها، و رفتارکلّی گونههای مختلف کردی در برخورد با التقای واکهها، معرفی میشود. در بخش 3 شیوه گردآوری دادهها به شکل مختصر ارائه خواهد شد. بخش 4 که بدنه اصلی مقاله را تشکیل میدهد به تحلیل راهکارهای رفع التقای واکهها با نگاه بهینگی خواهد پرداخت. بخش 5 نیز به نتیجهگیری اختصاص دارد.
-2 معرفی دادهها
در گویشهای مختلف کردی راهکار حذف را شاید بتوان به عنوان پرکاربردترین راهکار در ساختمان فعل جهت رفع التقای واکهها دانست. به نمونههای زیر توجه کنید.در این نمونهها، میبینیم که با به هم رسیدن دو واکه، یکی از واکهها حذف شده است. در نمونه اول این واکه فقط در شناسه است،امّا در نمونههای دوم و سوم، حذف واکه هم در مورد شناسه اتفاق افتاده و هم در مورد واکه پیشوند. در این میان، آنچه که تغییری نداشته، واکه ریشه فعلی است.با این وجود، هنگامی که واکه شناسه فعلی با یک واکه افراشته آغاز میشود، راهکار حذف مطلوب نیست. بلکه واکه دوم به غلت تبدیل میشود. نمونههای زیر این وضعیت را در گونههای مختلف کردی نشان میدهند.
به نظر میرسد که اهمیّت حفظ واکه افراشته در گونههای مختلف کردی مانع از این میشود که راهکار حذف انتخاب شود. به همین دلیل برای برهم زدن وضعیت التقای واکهها، واکه دوم به غلت تبدیل شده است.راهکار دیگر، ادغام دو واکه است. این راهکار فقط مختص به کردی کلهری بوده و در سایر گونههای کردی دیده نمیشود.همانطور که از نمونه فوق مشاهده میکنید، در کردی کلهری آنچه که در سورانی و اردلانی از طریق غلتسازی رفع میشود، با ادغام دو واکه، و ایجاد واکهای جدید با مشخصههای مشترک دو واکه، رفع شده است. تنوع میان راهکارهای مختلف در ساختمان فعل گویشهای مختلف کردی، توجه را به سمت چرایی این تنوع جلب میکند.
-3 شیوه گردآوری دادهها
برای گردآوری دادههای مورد نیاز از شیوههای مختلفی استفاده شده است که از جمله میتوان به رجوع به پایاننامهها و رسالههایی که در آنها دادههای کردی ثبت شده بود، و نیز مصاحبه شفاهی از 12 نفر از هر
