بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق تحلیل محتوای کتاب جدیدالتالیف علوم پایه ششم بر مبنای نظریه ساختارگرایی است. روش این تحقیق توصیفی از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماری پژوهش، کتاب جدیدالتالیف علوم پایه ششم ابتدایی در سال تحصیلی 1394-95 میباشد. در این پژوهش، جامعه و نمونه با هم برابر است.
ابزار جمع آوری دادهها در این تحقیق، فرم تحلیل محتوای محقق ساخته میباشد. به منظور تعیین روایی ابزار تحقیق از دیدگاه پنج نفر از معلمین با سابقه علوم تجربی دوره ابتدایی و 3 نفر از اساتید گروه علوم تربیتی استفاده گردید و روایی صوری و محتوایی آن مورد تایید قرار گرفت. پایایی ابزار تحقیق با استفاده از فرمول هولستی 0/89 محاسبه گردید. نتیجه این تحقیق نشان داد که در کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی در نظریه ساختارگرایی به مؤلفه ارزشیابی بیشترین توجه و به محیط فیزیکی کمترین توجه شده است.
مقدمه
آموزش و پرورش در برگیرنده عوامل و عناصری است، که سازندگی و موفقیت نظام آموزشی نیز در دل پویایی عناصر آن میباشد. مهمترین اجزای تشکیل دهنده نظام آموزشی عبارتند از: برنامه درسی، محیط آموزش و معلم. یکی از ارکان اصلی برنامه درسی، کتاب درسی میباشد. مدرسه، کانون آموزش و کتابهای درسی، مهم ترین وسیله آموزش تلقی میشوند که غالبا اهداف آموزش و پرورش از طریق آنها قابل تحقق است. وابستگی نظام آموزشی ما به کتاب درسی در همه دورههای آموزشی مشهود است .
کتاب¬های درسی بر چیستی و چگونگی آموزش از پایه اول تا پایه دوازدهم تأثیر قابل توجهی دارند .بعد از معلم و تخته، کتاب درسی سومین منبع آموزشی در کلاس درس است. غالبا کتابهای درسی منبع اولیه مواد آموزشی برای معلمان محسوب، بنابراین، در میان ابزارهای آموزش، کتاب های درسی باید از کیفیت مناسبی برخوردار باشند - آلتندج ، یلدیز ، کاس و آدین . - 2009 یک کتاب درسی خوب باید دارای ویژگی های آموزشی و علمی باشد و معلم درکنار کتاب های درسی به عنوان راهنما و هدایت کننده محسوب شود
در دنیای متحول امروز، همراه با تغییرات سریع علمی وتوسعه فناوری، آموزش علوم، به عنوان درسی که در سازگاری دانشآموزان با مسائل و مشکلات جدید نقش اساسی را ایفا میکند اهمیت بیشتری یافته است.
آموزش علوم میتواند به دانشآموزان به عنوان یک شهروند مسئول، برای ساختن یک اقتصاد قوی، یک محیط سالم و آیندهای روشن برای هر کس دیگر کمک نماید. آموزش خوب علوم به دانشآموزان کمک میکند تا میزان درک و فهمشان را گسترش دهند و آنها را به همکاری اندیشمندانه با شهروندان در ساخت و نگهداری یک جامعه آزاد و آراسته تشویق و ترغیب نماید. دروس و مهارتهای علوم میتواند برای یک جامعه شهروندانی با مسئولیت پذیری بیشتر ، اقتصادی قوی، محیطی سالم و آینده ای روشن را به ارمغان بیاورد
از آنجایی که اصولا یادگیری و تعلیم و تربیت به طور رسمی از دوره ابتدایی آغاز میگردد، توجه به کتابهای درسی و نقد و بررسی محتوای کتابهای درسی از جمله موضوعاتی است که در چند دهه اخیر مورد توجه متخصصان و پژوهشگران تعلیم و تربیت قرار گرفته است ونقد و بررسی کتابهای درسی میتواند کاستیهای کتابهای درسی را کاهش دهد. تحلیل محتوا، روشی بسیار مفید برای پی بردن به تمایلات و ارزشهای موجود در یک متن، یک گروه یا یک فرد است
با توجه به نظام آموزشی متمرکز در کشور ما، محتوای کتابهای درسی علوم تجربی دوره ابتدایی باید بر اساس رویکرد ساختار گرایی و سازنده گرایی تدوین گردد. نگاه های مختلف به برنامه درسی در هر دوره تأثیرات به سزایی بر روی حوزه ها و موضوعات درسی در مدارس از خود به جای گذاشته است. تئوری های ساختارگرایی بر این مبانی استوار هستند که ما به طور فعال فهم خود و دانش خود را از جهان در طی تجارب خود می سازیم.
ساختارگرایان بر این باورند که یادگیری حل مسئله بر پایه ی اکتشاف فردی است و یادگیرنده به صورت درونی برانگیخته می شود. دانشآموز به محیطی علاقه دارد که در آن انگیزه پیدا می کند و به تمرکزش توجه می شود. تاکید کلاس های درس ساختارگرا بر تجربههای علمی، همیاری گروهی و تامل انفرادی است. دیدگاه ساختارگرا ، آموزش و پرورش را »خود آگاهی یا شعور اجتماعی« تصویر می کند. از این روست که در نظریه ساختارگرایی تاثیرات محیطی ، جایگاه مهمی به خود اختصاص می دهند
الگوی تدریس ساخت گرایی دارای چهار مرحله اساسی است. مراحل مورد نظر عبارتند از:
1 -کاوش: منظور از کاوش در نظام ساخت گرایی جستجوی راههایی برای دانش سازی است. یادگیرنده با استفاده از همه حواس خود برای ساخت دانش تلاش می کند. بخشی از دانش سازی در طی فرایند کاوش صورت می گیرد. کاوشگری از طریق همیاری بیشترین سودمندی را در بر دارد.
2 -تشریح: در این مرحله معلمان با دانش آموزان به تعامل می پردازند تا دیدگاه هایی را که عرضه می شود دریابند. معلمان باید برای برقراری تعاملی اثر گذار به طرح سوال های مربوط و متناسب با مرحله نخست بپردازند. وظیفه دیگر معلمان این است که یادگیرندگان را یاری کنند تا باورها و اندیشه هایی را که از طریق کاوش شکل داده اند با دیگران در میان بگذارند .
-3گسترش: معلمان در این مرحله به دانش آموزان کمک می کنند تا به گسترش فعالیت های ذهنی و حرکتی یا مهارت های خود بپردازند. یادگیرندگان به کمک معلم، اندیشه های خود را پیراسته می کنند و مهارت هایشان را بهبود می بخشند . معلم در این مرحله به ارائه دانش می پردازد تا اندیشه های فراگیران پربار شود و مهارت های آنان فزونی یابد.
-4ارزشیابی: معلم باید یافته های دانشی و مهارت های اکتسابی و کیفی سازی دانش آموزان را بیازماید تا از تغییرات به وجود آمده در تفکرات و میزان تسلط بر مهارت ها آگاهی یابد و بازخوردی هم به فراگیران عرضه کند.
ساختارگرایی دارای مولفه هایی همچون مشارکت فعال دانش آموز و نقش تسهیل گری معلم، تعامل گروهی ، ارزشیابی به عنوان ابزاری جهت بهبود فرآیند یادگیری، محیط فیزیکی یادگیری و توجه به ارزشیابی تکوینی می باشد و رویکرد ساختارگرایی در تحلیل محتوا به تمامی این مولفه ها به عنوان ابزاری جهت بهبود فرایند یادگیری توجه دارد
با توجه به اهمیتی که برای ساختارگرایی و مفاهیم مرتبط با آن عنوان شده است لازم است تا محتوای موجود کتاب های درسی به عنوان مهمترین عنصر آموزش مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد تا میزان توجه به هریک از مفاهیم مورد نظر مشخص شود.
مسئلهای که برای پژوهشگران به وجود آمد ، این بودکه با توجه به اهمیت درس علوم تجربی در فعال ساختن دانشآموزان و درگیرکردن آنان برای شرکت در فعالیت های یادگیری، کتاب درسی علوم تجربی پایه ششم ابتدایی تا چه اندازه به نظریه ساختارگرایی توجه کرده است.
روششناسی تحقیق
روش این تحقیق، توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوا است. این مطالعه، در زمره پژوهشهای کاربردی محسوب میشود، زیرا نتایج آن میتواند برای بهبود برنامهریزیهای آموزشی و طراحی برنامههای درسی و کمک به اتخاذ تصمیمهای آموزشی، بهکار برده شود. جامعه ی آماری شامل کتاب علوم تجربی پایه¬ی ششم دوره ابتدایی که در سال تحصیلی 1394 -95 می¬باشدو حجم نمونه آماری برابر جامعه است. ابزارهای این تحقیق شامل فرم تحلیل محتوای محقق ساخته با توجه به رویکرد ساختارگرایی میباشد .
برای اعتباریابی - روایی صوری - ابزار تحقیق از به منظور اعتبار یابی - روایی صوری و محتوایی - ابزار تحقیق از نظرات پنج نفر از معلمین با سابقه علوم تجربی دوره ابتدایی با مدرک تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد و 3 تن از اساتید گروه علوم تربیتی استفاده نموده است .
برای پایایی ابزار از فرمول پایایی هولستی استفاده شده است. برای تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی از یک فرم کدگذاری شده استفاده گردید، در مرحله اول واحدهای فعال و غیر فعال کتاب علوم تجربی مورد تحلیل مشخص گردید، در مرحله دوم واحدهای غیرفعال حذف گردید و در مرحله بعد واحدهای فعال بر مبنای نظریه ساختارگرایی کدگذاری شدند و سپس داده های حاصل از یافته های تحقیق با استفاده از آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافتههای پژوهش
پس از ارائه نتایج بررسی مؤلفه های ساختارگرایی در محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی ، نتایج تجزیه و تحلیل شد و میزان توجه به هر مولفه ساختارگرایی مشخص شد.
جدول :1 بررسی مؤلفه های ساختارگرایی در محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی
نتایج جدول فوق نشان می دهد که در کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی در نظریه ساختارگرایی بیشترین میزان توجه به مؤلفه ارزشیابی با فراوانی 61 و 27/55 درصد شده است و کمترین میزان توجه به مؤلفه محیط فیزیکی یادگیری با 42 فراوانی و 19 درصد شده است. در متن به مؤلفه تعامل گروهی با فراوانی 32 و 27/82 درصد بیشترین توجه شده است و به مؤلفه ارزشیابی و مشارکت فعال دانشجو با 26 فراوانی و 22/60 درصد کمترین توجه شده است. در فعالیت های کتاب علوم تجربی بیشترین توجه به مؤلفه ارزشیابی با 22 فراوانی و 33/78 درصد، و کمترین توجه مربوط به مؤلفه محیط فیزیکی با 11 فراوانی و 14/86 درصد می باشد. در تصاویر کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی به مؤلفه مشارکت فعال دانش آموزان با 14 فراوانی و36/84 درصد بیشترین توجه، و به مؤلفه ارزشیابی با 5 فراوانی و 13/15 درصد کمترین توجه شده است.
