بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این تحقیق مورد تحلیل و بررسی قرار دادن محتوای علوم تجربی پایه ششم ابتدایی براساس روش ویلیام رومی و فراهم آوردن اطلاعاتی برای حل مشکلات و برطرف نمودن نقاط ضعف موجود در کتاب میباشد. این مقاله سه مولفهی - متن، تصاویر و سوالات - را مورد بررسی قرار داده است. در این مقاله نمومه پژوهش کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی است و مولفههای بیان شده را بر اساس مقولهها به صورت تصادفی از کتاب انتخاب کردهایم و آنها را مورد بررسی قرار دادهایم. روش تحقیق به صورت کمی و روش مطالعهای که به کار برده شده از نوع تحلیل محتوا کمی بوده و برای بررسی دادهها و اطلاعات از روش آمار توصیفی استفاده شده است. محاسبه ضریب درگیری بر اساس روش ویلیام رومی انجام شده و نتایج به دست آمده نشان میدهد که ضریب درگیری متن و تصویر به ترتیب 0/65 و 0/66 بوده که نشان دهنده فعال بودن متن است و زمینه خلاقیت تلاش و کاوش گری را به وجود می آورد. در صورتی که ضریب درگیری سوالات 4 به دست آمده که خود به نوعی نشانگر بیش از حد فعال بودن سوالات است که به دلیل عدم ارائه اطلاعات کافی و پیش زمینه برای فراگیران، زمینه غیرفعالی سوالات را به وجود میآورد.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین نظام های کشور، نظام آموزش و پرورش است که در رشد، پیشرفت و توسعه شهروندان یک کشور نقش اساسی و مهمی دارد. اگر به این پذیرش برسیم که علوم دارای این درجه از اهمیت هستند که زیر نظر نظام آموزش و پرورش در سرنوشت فرهنگ، اقتصاد و اجتماع کشور نقش داشته باشند آن وقت پی میبریم که بیشتر به درسهایی مانند علوم تجربی اهمیت دهیم و به این درک می رسیم که اعتبارسنجیهایی را که استفاده میکنیم و ابزار و وسایلی را که در این درس مورد استفاده قرار میدهیم را دقیقتر کنیم، از مهمترین دستاوردهای آموزش علوم تجربی در مدارس، تربیت افرادی است که دارای معلومات و آگاهیهای لازم هستند تا بتوانند منطقی فکر بکنند و آگاهانه تصمیم بگیرند .[1] نظام فعلی آموزشی کشور یک نظام متمرکز و برنامه درسی آن منحصر به کتاب درسی است که در کل کشور استفاده میشود این در حالی است که با توجه به وسعت کشور، تنوع، تعداد اقوام، گونههای جمعیتی و مشکلات ناشی از آن، رشد سریع علم و تکنولوژی، تغییر سریع در هنجارها و ارزشهای اجتماعی ضرورت دارد که کتابهای درسی با دقت کافی و تا حد امکان عاری از هر گونه عیب و نقص و مطابق با اهداف تعیین شده و اصول علمی تعیین گردد .[2] با توجه به ویژگیهای عصر کنونی که انسان با انفجار اطلاعات و توسعه فناوری مواجه است، نظام آموزش و پرورش وظیفه دارد برنامه های آموزشی و درسی علوم را به نحوی ساماندهی کند که همه تواناییهای شناختی و شخصیتی دانش آموزان رشد کرده و با بهره گیری از مزایای علوم و فناوری، توانمندیهای لازم را برای رویارویی با تحولات جدید کسب نمایند .[3]
با توجه به اهمیت کتابهای درسی در نظام آموزش و پرورش متمرکز ایران و تاکید بر آموزش پایه مانند خواندن، نوشتن و علوم تجربی در دوره های ابتدایی، برنامه ریزی، تدوین و تغییر و به روز کردن کتب یکی از الزامات نظام آموزشی است. به دلیل اهمیت کتب درسی و موفق بودن روش تدریس باید کتب درسی مورد تحلیل و بازنگری قرار بگیرد تا هم با نیاز های فراگیران منطبق باشد و هم با نیازهای جامعه و فلسفه اجتماعی و هنجارهای جامعه همسان باشد و هم اهداف آموزشی را فراهم آورد .[4]
روش تحلیل محتوا یکی از پرکاربرد ترین روشهای تحقیق در مطالعات اجتماعی و رفتاری و انسانی است. تحلیل محتوا کمک میکند تا مفاهیم، اصول، نگرشها، باورها و کلیه اجزای مطرح شده دروس کتاب، بررسی علمی و یا اهداف برنامه درسی مقایسه و ارزشیابی شوند .[5] یکی از تعاریفی که در مورد تحلیل محتوا گفته شده تعریف تحلیل محتوا از نظر کریپندورف1 است او تحلیل محتوا را تکنیکی پژوهشی معرفی میکند که به منظور استنباط تکرار پذیر و معتبر از دادهها در مورد متن آنها بکار میرود او هدف این تحلیل را همانند سایر تکینکهای پژوهشی فراهم آوردن شناخت، بینشی نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل میداند .[6] و همچنین میتوان به تعریف برلسون2 نیز پرداخت، از نگاه او تحلیل محتوا یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی محتواهای کتابها و متون برنامههای درسی و مقایسه پیامها و ساختار محتوایی یا اهداف برنامه درسی است .[5] میتوان گفت یکی از پرکاربردترین روشهای تحقیق در مطالعات اجتماعی و حوزههای رفتاری و انسانی روش تحلیل محتواست.[11 ] اگر بخواهیم به شرح و توصیف روش ویلیام رومی بپردازیم به طور خلاصه میتوانیم بگوییم که یک روش کمی است که به توصیف عینی و قابل مشاهده و منظم مطالب میپردازد و همچنین می توان در توصیف مطالب آزمایشگاهی نیز از آن استفاده کرد. ذکر این مطلب لازم است که در زمان های متفاوت بر اساس تکنیک ویلیام رومی کتاب را مورد تحلیل و بررسی قرار دادهاند و نتایجی را از آن به دست آوردهاند اما با توجه به این نکته که کتاب سالیانه در حال تغییر و تحول است لازم است که تحلیل کتاب نیز سالیانه همراه با تغییرات جدید به صورت مجدد انجام گیرد.
حال این مقاله سعی در بررسی این موضوع دارد که محتوای کتاب علوم ششم دبستان از منظر روش ویلیام رومی مورد بررسی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که آیا متن، تصاویر و پرسشهای کتاب علوم تجربی به شیوه ی فعالی ارائه شده اند؟ در مقالهای که توسط داور و همکاران در سال - 1395 - با عنوان تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی نوشته شده است، فقط به دو مولفه ی متن و تصویر اهمیت داده شده و سوالات را مورد بررسی قرار نداده اند و به این نتیجه رسیده اند که متن و تصویر به گونه ای در درون کتاب قرار گرفته که باعث فعال شدن دانش آموز و بالا رفتن میزان یادگیری می شود. آماری که بر اساس تجزیه تحلیل و روش ویلیام رومی به دست آمده ضریب درگیری را برای متن و تصویر به ترتیب 0/43 و0/67 بیان کرده اند.[7] در پایان نامه [8]، که توسط صفایی در تابستان سال - - 1392 با عنوان تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی کلاس ششم ابتدایی سال تحصیلی 1391-92 بر اساس روش ویلیام رومی نوشته شده است، هر سه مقوله متن و تصویر و سوالات کتاب علوم سال ششم را مورد تحلیل قرار داده اند و با توجه به روش ویلیام رومی به این نتیجه رسیده اند که:
الف - شاخص درگیری دانش آموزان با متن در کتاب علوم تجربی ششم دبستان 0/73 می باشد که براساس روش ویلیام رومی پایئن تراز حد مطلوب بوده و متن تالیف شده فعال می باشد.
ب - شاخص درگیری دانش آموزان با تصاویر کتاب ./51 می باشد که پایئن تر از حد مطلوب قرار داشته وتصاویر تألیف شده فعال می باشد.
ج - شاخص درگیری دانش آموزان با پرسشها در کتاب 3/5 می باشد که کمی بالاتر از حد مطلوب قرار دارد وپرسش های تألیف شده فعال می باشد. بر این اساس بازنگری و تجدید نظر در چگونگی پرسش های کتاب ضروری به نظر میرسد و در ارائه متن و تصاویر نیز دقت نظر در تالیف صورت پذیرد تا دانش آموزان را بیشتر به فعالیت ترغیب نماید.
در پایان نامه فردویی [5] که در خرداد سال 1392 با موضوع ارزشیابی محتوای کتاب علوم تجربی پایه ششم ابتدایی با استفاده از روش ویلیام رومی در سال تحصیلی 1391-92 نوشته شده است. در این پایان نامه سعی شده کلیه محتواها از قبیل متن، فعالیت، تصاویر و پرسش به طور کامل مورد بررسی قرار داده شود. نتایج پژوهش نشان دادهاند که متن کتاب مذکور در همه فصول و در کل کتاب به صورت فعالی ارائه شده است. فعالیت های کتاب مورد بررسی با توجه به دامنه مطلوب ضریب درگیری در فصل اول، دوم و چهارم و در کل کتاب به شیوه مطلوب ارائه شده است و در فصل سوم به صورت فعال نبوده است. تصاویر کتاب مذکور با توجه به دامنه مطلوب ضریب درگیری در فصول مختلف و در کل کتاب به نحو مطلوبی ارائه شده و در واقع به شیوه های فعال ارائه شده است. اما پرسش های کتاب مذکور با توجه به دامنه مطلوب ضریب درگیری در فصول مختلف و در کل کتاب از حد مطلوب بالاتر بوده و به شیوه غیر فعال ارائه شده است.
روش تحقیق
این تحقیق به صورت کمی نگارش شده و از طرفی دارای هدفی کاربردی برای بهتر کردن کتاب و حل مشکلات و نقاط ضعف آن است، و در این مقاله از روش تحلیل محتوای کمی ویلیام رومی برای بررسی مطالب از نظر متن و تصاویر و سوالات استفاده شده است. در واقع در روش تحلیل محتوا سعی می شود که محتوای آشکار پیام به طوری که نظام مند و کمی است توصیف شود. در این مقاله جامعه آماری
