بخشی از مقاله
چکیده
ادبیّات کودک و نوجوان به آثاری اطلاق می شود که هم از نظر درون مایه و ساختار و هم از نظر زبان و شیوهی بیان، با نیازها، علاقه مندیها و تواناییهای درک و خواندن کودکان و نوجوانان متناسب باشد.
مهدی آذریزدی یکی از نویسندگانی است که در حوزهی ادبیات کودک و نوجوان به خوبی درخشیده است و مجموعهی آثارش به لحاظ بهره جستن از متون کهن و امهّات کتب فارسی، قابل تحلیل و بررسی می باشد. این پژوهش؛ به تحلیل ساختار و محتوا یعنی داستانهایی که این نویسنده، به تأسّی از کتاب مرزبان نامه نگاشته است، اختصاص یافته است. نخست، ضمن نگاهی اجمالی به تاریخچه ادبیات کودک و نوجوان، به معّرفی نویسنده و آثار او پرداخته شده است.
و در ادامه با توجّه به تأثیر پذیری نویسنده از کتاب مرزباننامهی سعدالدین وراوینی و ذکر مأخذهایی که مورد استفادهی نویسنده بوده است؛ در بعضی از داستانها که نام حیوان در عنوان آن ذکر شده است به تحلیل و بررسی نمادینگی شخصیّتهای داستان، ساختار و ویژگیهای زبانی، ادبی، درون مایهها؛ پیامها و نکات اخلاقی در هر قصّه به تفکیک، پرداخته شده است و برای هر کدام از ویژگیهای مورد بحث نمونههایی از هر دو نوع نثر به جهت مقایسه و تطبیق و ذکر شاخص سبکی نویسنده و بیان وجوه تفاوت این دو آورده شده دستاورد این مقاله، نشانگر این است که آذریزدی در آثار خود با بازنویسیهای ساده از داستانهای متون کهن به ذکر مضامین اخلاقی و اجتماعی و پند و اندرز پرداخته است و برای بیان مفاهیم مورد نظر خود به شیوه ای بسیار ساده و عامیانه و به دور از آرایههای ادبی و واژگان دشوار و نزدیک به ذهن و زبان مخاطبان خود از هیچ کوششی دریغ نورزیده است.
مقدمه
ادبیّات کودک و نوجوان شامل بخشی از ادبیات است که برای کودکان از سنین پیش دبستانی تا پایان دوران نوجوانی، مناسب تشخیص داده شده استکتابهای. تصویری، قصّهای فرهنگ عامّه، داستانهای رئالیستی، دانستنیهای علمی، شعر و بسیاری نوشتههای دیگر که مناسب برای این گروه سنی است.
در»یک تقسیم بندی کلّی ادبیّات کودک را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف: کتابها، نوشتهها و سرودههایی که به طورمشخص و از ابتدا برای کودکان با توجّه به کیفیّت ذهنی و نیاز آنها آفریده شده است.
ب: کتابها، نوشتهها و سرودههایی که در اصل برای کودکان آفریده نشده است، ولی به دلیل کیفیت خاص برای کودکان نیز مناسب است که شامل ادبیّات متعلّق به فرهنگ عامّه می شود و آفرینندیه خاصّی ندارد و هم نوشتههایی که مخاطب آن در اصل، بزرگسالان بودند ولی برای کودکان نیز مناسب از کار درآمده، مورد استقبال آنها قرار گرفته است.
توجّه نویسندگان و پژوهشگران به شناسانیدن امهّات کتب فارسی مانند کلیله و دمنه و مرزبان نامه و دیگر متون کهن به کودکان و نوجوانان این مرز و بوم سبب گردیده که نویسندگان برجستهای چون مهدی آذریزدی در زمینه ادبیّات کودک گام بردارند و در جهت اعتلای رشد فرهنگی و فکری نسل معاصر خود همواره به توفیقاتی نائل گردند.
بنابراین، پیشبرد و بهبود کیفیّت و گستردگی ادبیات کودک، مستلزم تحقیق و پژوهش است. در این پژوهش، که به منظور دستیابی به سبک نوشتاری مطلوب در حوزهی ادبیّات کودک و نوجوان، صورت پذیرفته است؛ سعی شده است تا ضمن تحلیل ساختار و محتوای کتاب مرزبان نامهی آقای آذریزدی؛ که با تأسی از متون کهن بازنویسی شده است و معّرفی جایگاه این نویسندهادبیّات کودک، در بین دیگر نویسندگان این شاخه از ادبیّات به تفاوتهای میان ادبیّات کودک با ادبیّات بزرگسال، بازنویسی آثار کهن اوتتف آن با باز آفرینی، معرفی ادبیّات داستانی و قصّه گویی نیز، پرداخته شود.
پیشینه ی تحقیق
در حوزهی ادبیّات کودک و نقد و بررسی آثار مهدی آذریزدی، برخی از نویسندگان و پژوهشگران، کتبی ارایه داده اند که پژوهشگر در انجام این کار تحقیقی از آنها بهره برده است.ذیلاً به چند نمونه اشاره می شود:
محمّدی،-1 محمّدهادی، «1385»، روش شناسی نقد ادبیات کودکان، تهران، انتشارات صدا و سیما در این کتاب ضمن نگرش به ساختار ادبیات کودک، روش شناسی نقد، نقد عملی و نقد تطبیقی در حوزهی ادبیّات کودک، به مهدی آذریزدی و آثار وی اشاره گردیده است.
اهداف تحقیق
اهداف علمی: مهم ترین هدف علمی این پژوهش، بررسی و تبیین جایگاه مهدی آذریزدی در میان نویسندگان شاخص ادبیّات کودک و چگونگی تأثیرپذیری ایشان از نوشته مرزبان نامه است.
اهداف کاربردی: از این تحقیق در حوزههای زیر می توان استفاده کرد:
الف: ادبیّات کودک و نوجوان ب: سبک شناسی ج: نقد ادبی
بازنویسی و بازآفرینی در ادبیّات کودک و نوجوان در روش بازنویسی که از دوران قدیم تاکنون مورد استفادهی نویسندگان قرار گرفته است؛ سعی بر این بوده که با تغییر ساختار و زبان متون کهن، نوشتهها به زبان رایج و امروزی برگردانده شود و به سه شیوه بازنویسی ساده، خلّاق و خاص تقسیم میگردد:
»الف- بازنویسی ساده: در این شیوه، متون کهن، به زبان رایج برگردانده شده و چارچوب اثر تغییری نمی کند. مانند: قصّه»های خوب برای بچّههای خوب« از مهدی آذریزدی.
ب- بازنویسی خاص: در این شیوه، مضمون و درون مایه و محتوای داستان براساس دیدگاه اعتقادی نویسنده تغییر می کند. به شکل قصّه در آوردن ضرب المثلهای موجود در ادبیّات ما، از شیوههای بازنویسی خاص محسوب می شود. مانند:»دوستی خاله خرسه« که در کتاب »مثنوی مولانا،«با توجّه به اندیشهی عرفانی مولوی، رنگ و بوی فلسفی وعارفانه به خود گرفته است.
ج: بازنویسی خلّاق: در این روش، سعی نویسنده بر این بوده است که یک موضوع کهنه و قدیمی را با ساختار و محتوای نو و به شیوهی جدید بیان کند. بدیهی است که در این گونه بازنویسیها، زیر بنای فکری و فرهنگی و اعتقادات نویسنده را می توان به وضوح مشاهده کرد. مانند: داستان »شیخ صنعان« در منطق» الطیر عطّار«که واقعیّتهای اجتماعی را به همراه اعتقادات عطّار نیشابوری نشان می دهد.
حال آن که در شیوهی بازآفرینی که یکی دیگر از روشهای آفرینش و خلق آثار ادبی و هنری است؛ نویسنده ضمن الهام گرفتن و تأسّی جستن از آثار دیگران به خلق اثر جدید می پردازد.
در روش بازآفرینی ، موضوع و چارچوب اثر قبلی تغییر نمی کند. در این روش، نویسنده شخصیّتها را از مثبت به منفی و یا از اسطوره به عادی تغییر می دهد و محتوا و درون مایه نیز ممکن است دستخوش تغییرات ذهنی او گردد و داستان جدیدی شکل گیرد. »مانند : »آرش کمانگیر« از سیاوش کسرایی
معرفی مهدی آذریزدی
زندگی نامه و جایگاه ادبی در میان نویسندگان قرنهای اخیر که با استفاده از الگوی قصّههای پندآموز ادبیّات عامّه، قصّههای پندآموز جدیدی را ساخته اند، در دههی سی با نام »مهدی آذریزدی،«پدر خوب بچّهای این دیار آشنا شدیم. روزی که خدای خوب ما، تولّد کودکی را در سال 1301در محلّه ی قدیمی و روستایی کناریه شهر یزد به نام خرمّشاه رقم می زد؛ کمتر کسی باور داشت که او روزی پدری خوب برای تمام بچّههای خوب ایران زمین شود و آوازهی نیک نامی و سخت کوشی یزدیهای را تا آن سوی آبها، در سرزمینهای دور، یادآور گردد.
»آذریزدی در سال 1322 به تهران آمد و مقیم تهران شد. تحصیلات او بیشتر در حوزههای علمی و دینی قدیم انجام شده است. قبل از آن که به کار نگارش داستانهای کودکان بپردازد، به مشاغل گوناگون و از جمله عکّاسی و کتابفروشی اشتغال داشته است. وی از سال 1336با توجّه به زمینه و مطالعات وسیع قبلی اش شروع به نوشتن داستانهای گوناگون برای کودکان نمود.
یکی از مجموعه داستانهای او برندهی جایزه ی یونسکو در ایران و دیگری برنده ی عنوان »کتاب برگزیدهی سال« از طرف شورای کتاب کودک گردیده است.
