بخشی از مقاله
خلاصه
باتوجه به شکل گیری گام های نخست در طراحی پیاده راه های شهری ایران، این تحقیق سعی دارد به دنبال سنجش کیفیت جذابیت بصری پیاده راه ها در ایران، چارچوب سنجش کیفیت بصری-کالبدی پیاده راه های شهری را مهیا و از سوی دیگر زمینه ارتقا کیفیت بصری آنها و استفاده مثبت در تجارب بعدی را فراهم آورد. در این راستا برمبنای مقایسه تطبیقی و براساس اصل تفاهم بین ذهنی نظرات متخصصین و اندیشمندان در حوزه مذکور، مبانی نظری مربوطه را بررسی نموده و به تدوین مدل مفهومی ویژه سنجش جذابیت بصری پیاده راه ها می پردازد. طراحی پهنه های پیاده نیازمند توجه بیشتری در مقایسه با طراحی برای وسایل نقلیه است. از طرفی شاید پرمساله ترین معیار پیاده مداری که کمتر مورد بحث قرار گرفته، کیفیت کالبدی-بصری باشد. تحقیق حاضر که جنبه کاربردی داشته، با واکاوی اسناد و مطالعات نظری، مدل و مولفه های جذابیت بصری پیاده راه ها را تدوین نموده و سپس به سنجش وضعیت محدوده مورد مطالعه -محورمنفرد مشهد- براساس چارچوب نظری پرداخته و در نهایت راهنمای طراحی به منظور ارتقای جذابیت بصری محور پیاده منفرد را ارائه می دهد.
کلمات کلیدی: پیاده مداری، جذابیت بصری، راهنمای طراحی شهری، مدل مفهومی، محور منفرد مشهد
.1 مقدمه
چهره شهرها و نوع زندگی مردم، با اختراع و تولید روز افزون خودروی شخصی دچار تغییرات و انحرافاتی شد. فضاهای شهری که تا آن زمان بر اساس مقیاس انسانی و با توجه به حرکت کند عابر پیاده و سطح ادراک او تعریف می شدند، از آن پس با مقیاس وسایل نقلیه و باتوجه به حرکت سریع و سطح ادراک از درون آنها طراحی شدند. رفته رفته وجود انسان به عنوان کاربر اصلی فضاهای شهری رو به فراموشی گذاشت و نیاز او به آرامش در شهر نادیده گرفته شد.[1] بدین ترتیب عدم حضور مردم در شهر به عنوان عابر پیاده به معنای از دست رفتن مفهوم مدنی شهر و افت کیفیت، سرزندگی ونشاط آن می باشد. بنابراین به منظور حفظ چنین ویژگی های شهری باید به عابر پیاده و فضاهای مناسب پیاده روی توجه ویژه ای نمود. جنبش پیاده گستری و تخصیص نواحی پیاده به عابران در شهر مدت زیادی است که در پروژه های شهرسازی عمده کشورهای توسعه یافته جایگاه خود را بازیافته و ارتقا کیفیت این فضاها علی الخصوص کیفیت جذابیت بصری به عنوان هدف اصلی این نوشتار وتحقیق مطرح است.
عدم توجه به سنجش کیفیت سبب شده که طراحی پیاده راه ها صرفا به کنترل حرکت سواره و اقدامات اولیه محدوده شده و از پتانسیل های ویژه پیاده راه به خصوص در زمینه کالبدی-بصری در جهت ایجاد یک فضای عمومی پویا و سرزنده استفاده نگردد. این پژوهش با این رویکرد تلاش دارد با بررسی مبانی نظری مربوطه به تبیین مدل ویژه ای برای سنجش جذابیت بصری پیاده راه برسد و براساس آن به سنجش وضعیت محدوده مطالعاتی پرداخته و در نهایت راهکارهای پیشنهادی را در قالب راهنمای طراحی شهری ارائه دهد و از سوی دیگر زمینه استفاده مثبت در تجارب بعدی را فراهم آورد.
.2 روش تحقیق
در این تحقیق پس از درک ضرورت احداث پیاده راه ها و ارائه تعریف و بررسی زمینه کالبدی-بصری عرصه های پیاده، تمرکز بر ارائه مولفه های کیفی جذابیت بصری مورد توجه برای طراحی مطلوب اینگونه فضاهای شهری می باشد. بدین منظور ابتدا مبانی نظری پیرامون کیفیت کالبدی-بصری فضاهای شهری پیاده مورد بررسی قرار گرفته، سپس با تطبیق معیارهای جذابیت بصری و ماهیت پیاده راه بعنوان یک گونه فضای شهری، معیارهای ارزشمند جذابیت بصری محیط های پیاده انتخاب گردیده و در ادامه معیارها و شاخصه های یادشده در قالب مدل ویژه مفهومی ارائه شده است، سپس با سنجش وضعیت محدوده مطالعاتی-محورمنفرد مشهد- و تحلیل آن براساس مدل و به روش کیفی سوآت، راهکارها و معیارهای اصلی در خصوص ارتقای جذابیت بصری محور پیاده منفرد بصورت راهنمای طراحی شهری تدوین و آماده گردیده است.
.3 پیشینه و مبانی نظری تحقیق
تجربه فضاهای شهری فعالیتی است که حرکت و زمان را دربرمی گیرد، بخش عمده از بعد بصری طراحی شهری را تجربه حرکت در فضا تشکیل می دهد.[2] به طور کلی پیشینه شکل گیری پیاده راه به شهر رم در زمان ژولیوس سزار برمی گردد. او مجبور شد به علت شلوغی و تراکم بیش از حد خیابان ها و برخوردهای مداوم سواره و پیاده، از عبور ومرور ارابه ها داخل شهر، در ساعات روز به جز ارابه های لازم برای کارهای ساختمانی و دولتی، ممانعت بعمل آورد.[3] همچنین یکی از نخستین اقدامات دیگر در جهت تفکیک حرکت سواره وپیاده، در سال 1858 توسط المستد شهرساز ومعمار آمریکایی در طراحی پارک مرکزی نیویورک صورت گرفت.
او برای عبور پیادگان پلی از سنگ روی جاده وسایل نقلیه بنا نهاد. پس از آن پیاده روی چنان گسترش پیدا کرد که جنبش های معاصر-نوشهرسازی-نیز قابلیت پیاده روی را در اولویت اصول خود قرار داده و همچنین اسناد هدایت شهری این مهم را در صدر اهداف خود قرار دادند. تلاش برای ارتقای کیفیت فضاهای پیاده هم اکنون به گونه ای شد که از این فضاها به عنوان فضاهای جاذب گردشگر استفاده می گردد. قرارگرفتن فضاهای پیاده ای همچون "میدان ترافالگار" لندن به عنوان یکی از 4 نقطه جاذب گردشگری دنیا و نقش فضاهای پیاده در سرزندگی وسلامت شهری به وضوح برنامه ریزی و طراحی جهت توسعه این فضاها و ارتقا کیفیت آنها به ویژه جذابیت کالبدی-بصری را نمایان می کند .
لذا می توان گفت که یک گام مهم پس از لزوم شکل گیری پیاده راه ها، تلاش جهت ارتقای کیفیت کالبدی-بصری آن هاست.پیاده مداری، به معنای میزان قابلیت پیاده روی یک مکان می باشد.[4] کوان - - 1388 پیاده مداری را این چنین تعریف می نماید: آسودگی با چیزی که امکان قدم زدن اطراف یک منطقه ، از یک نقطه به نقطه ی دیگر ، یا از خانه ای به امکانات و وسایل محلی را ایجاد می کند. مواردی که برای این حرکت مشکل زا هستند، جاده های صعب العبور و خیابان های بزرگی هستند که امکان رد شدن از آنها کم است.[5] ساوت ورث - - 2005 با طرح این سوال که پیاده مداری چیست؟ آن را کیفیتی عنوان می کند که به آن بسیار اشاره شده است اما کمتر تعریف شده است.
و عنوان می کند که اگر بخواهیم شهرهای پیاده مدار طراحی کنیم باید آن را تعریف و در غالب معیارهای کارکردی بیان کنیم . بنابراین تعریف را برای محیط پیاده مدار پیشنهاد می کند : محیط پیاده مدار حوزه ایست که محیط مصنوع با فراهم کردن راحتی و امنیت پیاده ها، پیاده روی را حمایت و بدان تشویق می نماید، ارتباط مردم از مقاصد متعدد را با زمان و تلاش قابل قبول و منطقی ، فراهم میکند و کیفیت های بصری جذابی در طول مسیر ارائه می دهد.[6]مبحث "کیفیت" در طراحی شهری، تواما از ابعاد "عملی" و "نظری" واحد اهمیتی قابل ملاحظه است. معنای لغوی واژه "کیفیت" در فرهنگ زبان فارسی عمید، چگونگی، چونی، صفت و حالت چیزی عنوان گردیده است.[7]
فرهنگ آنگلیسی آکسفورد نیز چهار معنا برای کیفیت ارائه می نماید: درجه خوبی و ارزش چیزها، خوبی و کمال به مفهوم عام، صفات و خصوصیات و جنبه ویژه و علایم ممیزه. مفهوم چند پهلو و سرشت پیچیده مفهوم"کیفیت" و تلقی گوناگون افراد در آن باعث بروز نوعی پراکندگی و عدم انسجام در نقطه نظرات ارائه شده، گردیده است.[8]باشروع قرن حاضر دامنه مفهوم کیفیت به میزانی جایگاه خود را پیدا کرد که نهادها و موسسات مختلف با تکیه بر این موضوع به سنجش فضاهای عمومی شهری پرداختند. جستجو در میان نظرات ارائه شده از سوی متخصصین و نهادها در باب کیفیت، طیف متنوعی از معیارها را در اختیار قرار می دهد. با این وجود مهم ترین مواردی را که نزدیکی مفهومی بیشتری به موضوع پیاده مداری دارند را می توان در جدول 1 خلاصه کرد.
