بخشی از مقاله
چکیده
افزایش جمعیت شهری به ویژه در کشور های در حال توسعه، این شهرها را با چالش های مهمی از نظر زیست محیطی مواجه کرده است، مسائلی مانند آلودگی هوا، نبود سرزندگی و آلودگی آب، خاک و محیط زیست عمومی و ...از جمله معضلات نظام اکولوژیکی محسوب می شود .
در پایداری این نظام یکی از عناصر و عوامل بنیادی مولفه های جمعیتی است که باید در برنامه ریزی های اقتصادی-اجتماعی مورد توجه قرار گیرد .از جنبه نظری این مقاله دومبنای فکری را اساس کار قرار داده است .اول اینکه جمعیت شهرها به جهت رشد طبیعی، افزایش اثر مهاجرت وتوسعه محدوده شهر، ادغام آبادی های اطراف آنها در آن و ایجاد شهرکها و شهرهای جدید پیوسته افزایش می یابد.
دوم اینکه، در پایداری یا ناپایداری شهرها به عنوان یک سیستم یا نظام اجتماعی، پنج عامل جمعیت، محیط،تکنولوژی، نظام یا سازمان و شرایط اجتماعی _روانی اثر دارند که از بین آنها عامل جمعیت یکی از عوامل اصلی است.
روش تحقیق این مقاله توصیفی - تحلیلی است .در این تحقیق ابتدا مولفه های دموگرافیکی - زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت - مطالعه شده و از طریق بررسی آمار سرشماری های نفوس و مسکن عوامل اصلی افزایش جمعیت شهر شناسایی شد ه اند و در نهایت برای شناخت پیامدهای این افزایش جمعیت در نظام اکولوژیک شهر، معیارها و شاخص-های اکولوژی شهری،مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته اند .
بر اساس یافته های تحقیق، مشخص شد که، سه مؤلفه، رشد طبیعی جمعیت،مهاجرت و ادغام روستاها مهمترین عوامل تأثیرگذار در افزایش جمعیت شهر اردبیل طی دورهای اخیربود ه اند. پیامدهای این افزایش جمعیت؛ کاهش سرانه های شهری، آلودگی شدید رودخانه های واقع در شهر، افزایش تولید زباله، فاضلاب شهری و نیز تغییر کاربری اراضی کشاورزی بوده است.
.1 بیان مسئله
امروزه لزوم توجه به مسائل جمعیتی در برنامه ریزی شهری بر کسی پوشیده نیست، خصوصا بعد از تهیه طرحهای جامع و تفصیلی شهرها این مساله اهمیت بیشتری یافت، برای نخستین بار جمعیت به عنوان مهم ترین عامل برنامه ریزی تجلی کرد .رشد شهرنشینی در سطح جهانی به میزان هشدار دهند ه ای رسیده است .درهر سه روز، یک میلیون نفر به ساکنان جمعیت شهری دنیا افزوده می شود .از سال 1940 تنها دو شهر لندن ونیویورک بیش از 5 میلیون نفر جمعیت داشتند، اما در دهه 1990 ، بیش از بیست و دو شهر بیش از 8 میلیون نفری، وجود داشت.
رشد بی رویه جمعیت، صنعتی شدن شهرها، توسعه اقتصادی، اعمال سیاست های اقتصادی ویژه از سوی دولتها و مهاجرت روستائیان به شهرها سبب گسترش سریع مناطق شهری شده است .گسترش بی رویه شهرها یک مشکل جهانی است، به گونه ای که درحال حاضر بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند و پیش بینی می گردد تا سال 2025 افزون بر 65درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند.
این در حالی است که افزایش سریع پراکندگی شهری در بسیاری از کشورهای دنیا یک نگرانی بزرگ شده است .زیرا این پراکندگی سریع اثرات زیان باری بر روی محیط می گذارد. لذا مهم ترین مسأله ای که در برابر توسعه شهری قرار می گیرد، مکان استقرار آ نها است
توجه به رشد جمعیت شهرها و مسائل جمعیت شناسی اگر چه در ابتدا کوچک و کم اهمیت جلوه نمود لکن با گذشت زمان بر اثر افزایش سریع جمعیت کشور و گسترش شهرها اهمیت فزاینده ای یافت و به تبع آن توجه به جمعیت شناسی نیز حضور خود را دراغلب برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی تثبیت کرد، به طوری که امروزه نمی توان بدون یاری جستن ازآن برنامه موفقی در زمینه برنامه ریزی شهری و منطقه ای ارائه کرد
شهرهای ما در گذشته به علت جمعیت کم خود بهترین نمونه پایداری محسوب می شدند .اما امروزه رشد روز افزون جمعیت شهری شهرهای ما را با مشکلات اکولوژیکی نظیر آلودگی بیش از حد آب، آلودگی هوا، افزایش تراکم جمعیت در مناطق شهری، از بین رفتن زمین های مرغوب کشاورزی و ساحلی و تخریب اراضی، افزایش استفاده از سوخت های فسیلی و اتومبیل شخصی مواجه کرده است .به طور کلی هدف از انجام این پژوهش، مطالعه و شناخت علل افزایش جمعیت شهری، شهر اردبیل و تأثیر آن بر نظام اکولوژیک شهری، ارائه راهکار مناسب در جهت حل مشکل مهاجرت روستائیان به این شهر و کنترل گسترش افقی شهر با توجه به افزایش جمعیتی که با آن مواجه است می باشد.
.2سوالات و فرضیه تحقیق
- 1آیا نظام فعلی شهراردبیل می تواندپذیرای این افزایش سریع جمعیت باشد؟
- 2تاثیرات این افزایش جمعیت چه مشکلات عدیده ای رابه بارمی اورد؟
- 3وظایف مسئولان شهری دررابطه با حل این معضل فراگیرچیست؟
براساس موضوعات مطرح شده دربیان مسئله فرضیه های زیرقابل طرح می باشد:
- 1به نظرمی رسدافزایش بی رویه جمعیت روزبه روزبرمشکلات زندگی مردم درهمه ضمینه هااثرمی گذارد.
- 2به نظرمی رسدمسئولان شهری قادربه کنترل این مسئله نمی باشند.
3 - به نظرمی رسدکه این معضلات برافکارروحی وروانی ساکنان بیش ازپیش تاثیرمی گذارد.
.3پیشینه تحقیق
در خصوص موضوع این مقاله تحقیقات زیادی انجام شده است که به تعدادی از آنها اشاره می شود ;محمدی در سال1384در مقاله ای تحت عنوان توسعه شهری و تهدیدات زیست محیطی در سنندج عواملی از جمله مرکزیت سیاسی استان، مرکزیت فرهنگی-اجتماعی جامعه کرد ایران، حساسیت خاص دولت ها و جریا ن های مهاجرتی را در افزایش جمعیت و به تبع گسترش شهرسنندج دخیل دانسته است، و بیان داشته که این امر در دهه های اخیر تأثیرات متفاوت واکثراً نامساعدی در این شهر و حوزه پیرامون آن بر جای گذاشته است که تبعات زیست محیطی و بهم خوردن تعادل اکولوژیکی زیست بوم شهری از آن جمله است و همچنین منجر به تغییر کاربری زمین های زراعی و منابع طبیعی اطراف شهر وادغام چندین روستا در محدوده خدماتی شهر شده است.
روحی، نیز در سال1375، در پایان نامه خود، تحت عنوان تحلیل جغرافیایی تحولات جمعیتی شهر رشت با اشاره به رشد جمعیت شهر رشت، مهاجرت را به عنوان عامل اصلی رشد جمعیت نام برده و به نقش دولت هم در این افزایش جمعیت اشاره کرده است و راهکاراجرایی برای تعادل بخشی به جمعیت شهر رشت را تقویت صنایع تبدیلی در روستاها و تقویت مراکز شهری کوچک اطراف شهر رشت دانسته است.
حسین زاده دلیر 1387، در مقاله ای با عنوان روش جا پای اکولوژیکی - بوم شناختی - در پایداری کلان شهرها با نگرشی بر کلان شهر تهران اشاره می دارد کلان شهری نظیر تهران دردهه های اخیر با مشکلات و مسایل عدیده ای همچون افزایش آلودگی زیست محیطی، کاهش توان اکولوژیکی،مصادره منابع مناطق پشتیبان، افزایش بار وارده بر محیط زیست و از همه مهم تر ناتوانی مدیریت شهری درتامین و اداره امور شهر مواجه شده است که همگی موید ناپایدارتر شدن فضای اکولوژیکی کلان شهرهایی همچون تهران شده است .
همچنین در این تحقیق مشخص شد که تهران با جاپایی معادل3/79هکتار برای هر فرد درواقع1/91هکتار برای هر فرد بار وارده بر محیط پشتیبانش یعنی ایران وارد می کند .نتیجه بدست آمده حاکی از آن است با کنترل میزان دفع زباله و ایجاد سیستم بازیافت استفاده از دارایی های اکولوژیکی، می توان ظرفیت اکولوژیکی شهرها را کنترل کرد .تغییر الگو و شیوه مصرف نیز از مهمترین الزاماتی است که در کلان شهر تهران باید ایجاد شود.
بابائی نیز موضوع جمعیت را در سال 1387 در مقاله ای با عنوان اکولوژی ازدحام شهری در حواشی شهر تبریزبا اشاره به اینکه تمرکز و رشد جمعیت در مناطق شهری منجر به معضلات کالبدی و زیست محیطی شامل توسعه بی برنامه و ناموزون شهری، آلودگی زیست محیطی و ارائه وضعیت نامطلوب شرایط اکولوژیکی و زیستی در شهرهای بزرگ می شود، شکل گیری ازدحام اکولوژیکی در حواشی شهری تبریزرا در وهله اول، متاثر از رشد جمعیت می داند و پیشنهاد خود را در مورد حل مشکلات تنها و تنها اتخاد رویکردانسان گرا در برنامه ریزی با محوریت انسان و نیازهای مختلف بیان می کند.
.4روش تحقیق
روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی است .در این تحقیق ابتدا اطلاعات توصیفی شهراردبیل مانندموقعیت جغرافیایی، جمعیت و مولفه های دموگرافیکی - زاد و ولد، مرگ و میر و مهاجرت - تهیه و ازطریق بررسی سرشمار ی های نفوس و مسکن به عوامل اصلی افزایش جمعیت شهرپرداخته شد.
