بخشی از مقاله
:3443 بررسی مؤلفه هاي کیفیت محیط در فضاي ورودي شهر (نمونه موردي ورودي شهر اردبیل)
چکیده:
در سال هاي نه چندان دور مبادي ورودي به شهر از کیفیت فضایی بالایی برخوردار بود و جزو عناصر شاخص و از ویژگی هاي بارز هر شهر به حساب می آمد و فضاي ورودي شهرها به عنوان برقرار کننده ارتباط میان شهر و پیرامونش از برخی الگوهاي ارتباط فضایی پیروي می کرد. این درحالی است که امروزه با گسترش و توسعه شهرها، مبادي ورودي آن به مسیر هاي سریع السیر براي تردد و زمین هاي مجاور آنها نیز به کاربري هاي ناسازگار با محیط اختصاص یافته است که بی نظمی و اغتشاش بصري این فضاها را تشدید می کنند. و ورودي شهررا که یکی از فضاهاي شهري محسوب می شود ومی توان آن را به عنوان اولین فضا در برخورد با پدیده شهر تصور کرد دچار بی هویتی می کند،. بنابر این براي دستیابی به راهکارهاي مناسب در طراحی و ساماندهی ورودي کنونی شهرها، ابتدا توجه به ماهیت مفهوم ورودي و شناخت پدیده اي این موضوع و همچنین توجه به ویژگی هاي آن یکی از اساسی ترین موضوعاتی است که در طراحی ورودي شهرها باید در نظر گرفت. پژوهش حاضر با نگاهی به ورودي شهرهاي خارجی و قدیمی و بررسی تطبیقی با ورودي هاي جدید به ارائه راهکارهاي محیطی-رفتاري در جهت افزایش هویت و خوانایی به ورودي شهرها میپردازد . مطالعه کتابخانه اي و قیاسی در ورودي شهرهاي خارجی به منظور بازشناسی مولفه هاي محیطی، رفتاري وخوانایی که در هویت بخشی به ورودي موثر هستند صورت می گیرد. انتظار می رود نتایج تحقیق ، نقش و اهمیت عوامل کالبدي-محیطی، رفتاري-فرهنگی، وتجارب ونیز میزان خاطره انگیزي براي مسافران و خوانایی ساکنان در کاهش یا افزایش هویت و خوانایی و ناهنجاریهاي رفتاري را نمودار سازد.
واژگان کلیدي: کیفیت محیط، ورودي شهر، ارتباط فضایی، فضاي ورودي.
-1 مقدمه
فضاي ورودي شهرها مفصل اتصال دهنده فضاي مصنوع داخل شهرها و فضاي طبیعی خارج شهر می باشد(پاکزاد، 1385 ص(2 که همچون دیگر فضاهاي شهري توقعاتی بر آن مترتب است. تحولات اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی، سیاسی ناشی از مدرنیزه شدن زندگی امروزي، فضاهاي شهري را در هر منطقه و ناحیه تحت تاثیرخود قرار داده است و فضاي ورودي شهر اردبیل نیز از این امر مصون نمانده اند، از آنرو با تبدیل فضاي ورودي شهر قدیم به کریدور ورودي با ساختمان هاي زشت و فرسوده، تعمیرکاریها، فضاهاي متروکه و... موجب شده است که امروزه ورودي هاي شهرحتی داراي حداقل ویژگی هاي فضاي
١س دانشجوی کارشناسی ارشد، Email: Mikaili_lm@yahoo.com
٢س ھیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی ،Email: Vaziri.vahid@gmail.com ٣س رئیس دانشکده معماری تبریز،Email: Mbagheri@iust.ac.ir
3685
شهري مطلوب نیز نباشد. (بحرینی،1382 ص(13با این حال پروژه هاي ساماندهی که تاکنون در خصوص مبادي ورودي شهرها صورت گرفته، بدون چارچوبی متناسب و ساختاري هماهنگ و با سلایق فردي صورت گرفته اند که دلیل آن را می توان در نبود مبانی نظري مستحکم در این رابطه دانست. به طورمثال اقداماتی چون احداث فلکه و بولوار به دلیل عدم رویکرد چندسونگر، بر معظلات حوزه افزوده است. (پورجوهري، 1385 ص.(67 هم چنین کیفیت ساخت و ساز حاشیه ورودي به صورت پراکنده، نشان از خودرو بودن جریان توسعه و نبود نظارت بر این فضاها می باشد. این فضاها از بعد عملکردي با عدم توزیع متناسب کنش ها و فعالیت ها و کاربري ها مواجه اند که خود در کاهش کیفیت محیطی عملکرد حوزه بسیار موثر است. مبادي ورودي شهر ها در حال حاضر محدوده هاي آباد و سر زنده اي نیستند و جهت گیري و انتخاب مسیر در آنها بسیار دشوار و اشتباه انگیز است.( قریب، 1382 ص (29 انچه که امروزه به عنوان ورودي با آن سروکار داریم بیش از هر چیز باعث بهم خوردن نظام رفتاري افراد و بروز ناهنجاري هاي رفتاري نیز شده است، به این معنا که بی توجهی به طراحی این فضا به عنوان یک مفصل رابط. موجب ورود یکباره افراد به فضا ها شده است به نحوي که فرصتی براي همساز کردن رفتار با فضاي جدید وجود ندارد. این عدم سازگاري رفتار با محیط جدید تاثیري منفی روي محیط گذاشته و به صورت یک هنجار خود را نمایان می سازد . (پاکزاد، 1385 ص (24 امروزه مسئله ي تعریف ورودي شهر، فقط با ایجاد دروازه جدید، پشت تابلوي نام شهر یا نصب پارچه نوشته اي بزرگ که روي ان به تازه واردین خوش آمد گفته شده باشد، قابل حل نبوده و پاسخگوي توقعات مورد انتظار از یک ورودي نیست، بلکه طراحی و برنامه ریزي این ورودي ها مسئله عمده اي است که طراحی معمارانه ان فقط بخش کوچکی از کل قضیه را در بر می گیرد. (قریب، 1382ص.(29 از اینروست که در این پژوهش با امید بر حل یا کاهش ناهنجاریهاي رفتاري و بی هویتی و ناخوانایی ورودي هاي شهري در ایران به خصوص ورودي هاي شهر اردبیل که نمونه ي موردي، برسی شده این پژوهش میباشد به عناوین و موارد زیر اشاره می گردد:
1. تعاریف مرتبط با ورودي شهر.
2. نگاهی به گذشته، حال، و آینده ي ورودي هاي شهري.
3. کیفیت فضاهاي شهري و ورودي شهرها.
4. عوامل مؤثر در طراحی فضاي ورودي موفق.
5. حرکت، سرعت، و زمان در فضاي ورودي شهرها.
6. حوزه بندي فضاي ورودي شهر.
7. مولفه هاي کیفیت محیط (فرم ، عملکرد و معنا).
8. ارزیابی مولفه هاي کیفیت محیطی در حوزه هاي ورودي شهر.
9. برسی نمونه موردي ورودي خلخال به اردبیل و استارا به اردبیل.
1.
-2 تعاریف مرتبط با ورودي شهر
مبادي ورودي شهرها مجراهایی بر روي زمین هستند که امکان ورود به شهر از طریق وسایل نقلیه موتوري را فراهم می آورد. اما در نتیجه ي تمامی تعاریف حرفه هاي مرتبط با این موضوع، تأکید بر ماهیت غیر خطی ورودي شهر و توجه به اینکه ورودي شهرها تنها کریدور حرکتی نبوده بلکه حوزه و عرصه اي هستند که کریدور حرکتی را در میان خود دارند، موارد مشترکی هستند که در این تعاریف به آنها اشاره می شود.
-1-2 ورودي موفق:
3686
حین ورود، دریافتی سریع و چشم اندازي نسبتا فراگیر از پدیده را در اختیار مخاطب (وارد شونده) قرار دهد. یعنی معنایی بر آن مترتب باشد.
2ـ2ـ تعریف ورودي شهر:
براي تعریف ورودي شهرها تعاریف متعددي ارائه شده است که هرکدام از آنها بر یکی ازجنبه هاي ورودي تاکید می کند. به طور مثال یکی از این تعاریف با تأکید بر وسایط نقلیه موتوري که کاملا مرتبط با ورودي شهرهاي امروزیست بر این امر اشاره دارد
2.ـ3ـ تعریف ویژه »ورودي شهر«
ورودي شهر عرصه دربر گیرنده یک مسیر حرکتی است که جریان ورود به شهر (از بیرون به درون) از طریق ان مسیر میسر می شود. این عرصه که حد فاصل بستر طبیعی بیرون شهر و محیط مصنوع درون شهر می باشد. ضمن انکه از مختصات نسبی هر دو محیط (بیرون و درون)بهره برده است از شخصیت و هویت مستقلی نیز برخوردار می باشد.
-3 نگاهی به گذشته، حال و آینده ورودي شهرها
در گذشته اولین نشانه بصري شهر در ذهن ناظر، ورودي شهرها بود (دروازه، حصار، بارو، سوار، خندق،...). کالبد شهر در حصار بارو و گاه خندق قرار داشته و ورود به شهر ازطریق حوزه دروازه صورت می گرفته است. حس ورود ازطریق رویت حصار و بارو و ظهور کشتزارها و باغات ایجاد شده و اولین تصویر عینی مسافران باروي شهر بوده است. ورودي ها در گذشته به لحاظ ادراکی و عملکردي قابل تامل و بررسی میباشد. (سلطان زاده 1372 ص(141
شکل 1 دروازه قزوین ، منبع نگارنده شکل -2 دروازه شاه عبدالعظیم ، منبع نگارنده شکل -3 دروازه دولت، منبع نگارنده
-
ویژگی هاي ادراکی شامل دعوت کنندگی، هویت بخشی، ایجاد حس مکان، ایجاد کریدور بصري و ادراکی بین فضاي خارج و درون شهر و به لحاظ عملکردي شامل برقراري ارتباط فیزیکی بین فضاي خارج و داخل، تامین امنیت و نظارت، هدایت و جهت دهی به مسافران، معرفی سلسله مراتبی شهر و ... است که توجه به این ویژگی ها بیانگر در نظر گرفتن توأم معنا، عملکرد و شکل در ورودي شهر هاي قدیمی است. (بحرینی 1388 ص .(58 حال امروزه نیز با وجود اینکه نخستین فضاي برخورد مسافر با شهر ورودي آن است و نخستین تصویر ذهنی و پیش داوري هاي وي بر این اساس صورت می گیرد، اما همچنان با عدم ارایه تصویر مناسبی از ورودي ها رو به رو هستیم. فضاهاي ورودي امروز فضاهایی فاقد ساختار مشخص،
3687
فاقد هویت، مملو از اغتشاشات بصري و سیمایی نامطلوب، عدم خوانایی وهدایت درست مسافر، فاقد جذابیت بصري و ایجاد انگیزه در ناظر، نبود ساختار مشخص براي القاي حس ورود، پایین بودن کیفیت محیطی و از بین رفتن عملکرد تفرجگاهی آن و ... می باشد که علاوه بر سیماي طبیعی چیز دیگري براي تمایز میان آنها وجود ندارد. (پورجوهري 1385 ص .(69 با توجه به توسعه کالبدي بیش از پیششهرها، حاشیه هاي امروز، بافت هاي میانی شهرهاي آینده ما هستند که یقیناَ بافت هاي مساله دار در آن زمان خواهند بود. بنابراین توجه به کیفیت فضاي ورودي شهرها و تبیین چندسو نگر مسایل آن، یکی از اساسی ترین موضوعاتی است که در طراحی و ساماندهی ورودي ها باید در نظر گرفت.
-4 کیفیت فضاهاي شهري و ورودي شهرها
-1 -4 تعریف کیفیت
چگونگی یک چیز یا پدیده می باشد که تاثیر عاطفی و عقلانی خاص بر انسان می گذارد. کیفیت باعث تمایز پدیده ها از هم می شود و می تواند حاصل فرم(کیفیت هاي صوري یا فرمال) ، (عملکرد)، (کیفیت عملکردي) و یا معنایی یک چیز باشد (کیفیت معنایی)، اگر عناصر روابط میان آنها را تشکیل دهنده ي فضا بدانیم می توان عناصر و کیفیت بین آنها را به صورت زیر دسته بندي نمود:
کیفیت فضایی کیفیت ناشی از سازگاري میان مولفه هاي کیفیت ( ادراك عملکرد)
کیفیت سکانس ها ( کیفیت موجود در هر سکانس که باعث تفکیک وارتباط آن سکانس با بقیه سکانس ها می شود، نحوه ارتباط بین سکانس ها)
هر چه تعلق خاطر بیشتري در انسان نسبت به یک فضا وجود داشته باشد آن فضا واجد کیفیت بالاتري است. این امر مستلزم آن است که فضا بیشتر انسان را مخاطب قرارداده و با او در تعاملی سهل تر قرار گیرد، نیازهاي وي را برطرف کند ظرفی مناسب براي الگوهاي رفتاري اش باشد. به عبارتی معناي بیشتري براي بیننده و استفاده کننده داشته باشد تا ادراك، راحت تر و سریع تر انجام شود.
-2 -4 کیفیت در فضاي شهري
فضاهاي شهري نیز همانطور که گفته شد همچون دیگر پدیده ها واجد مولفه هاي معنایی، عملکردي و فرمی می باشند هر چقدر این مولفه ها همسوتر و هماهنگ تر باشد کیفیت فضا بهتر می شود. وظیفه طراحی شهري نیز هماهنگ کردن این مولفه هاي سه گانه است. (پاکزاد 1385 ص(7
-3-4 کیفیت ورودي شهرها
3688
کیفیت محیطی در ورودي شهرها را می توان به صورت زیر مورد ارزیابی قرار داد: -1 سازمان ادراکی. -2 سازمان بصري = سازمان فضایی. -2 سازمان کالبدي. -3 فعالیتی -4ارتباطی (ترافیکی) -5 محیط زیست. براي ساماندهی ورودي هاي شهري و افزایش کیفیت محیطی آنها پس از ارزیابی هاي صورت گرفته می بایست در واجد شرایط کردن عرصه ورودي به نحوي که یک عرصه ي ورودي شهري عام محسوب گردد اقدام کرد. همچنین باید ورودي با ویژگی هاي متمایز و خاص از دیگر ورودي ها و سازگار با شرایط و مختصات شهري خاص خود طراحی شود.
-5 عوامل موثر در طراحی فضاي ورودي موفق
براي آنکه فضایی داراي حس مکانی قوي بوده و پرمعنا ظاهر شود و پیوسته و کامل به نظر آید می بایست محرك هاي حسی مختلف تواما فضا را درك کرده تا حس خاص نسبت به آن مکان ایجاد شود. تجربه توالی محرك هاي بصري از طریق حرکت در فضا میسر می شود. از آنجا که ادراك بصري مهمترین ادراك ما از فضاست، حرکت در فضا نقش مهمی در کمک به ایجاد این حس مکان قوي دارد. در طراحی فضاها براي یادمان سازي و ایجاد محرك هاي بصري از شیوه هاي مختلفی می توان بهره برد که هر یک در تغییر، تنوع، وحدت و توالی فضا ها در طول یک مسیر یا در القاي فضاي ادراکی و ایجاد حس مکانی قوي عمل کرده و آن را تشدید می کند. مهمترین این عوامل عبارتند از: 1میزان محصوریت فضایی -2 تسلسل فضایی 3ـ لبه فضا (تعریف شدگی آن) - 4 سرعت و حرکت. ( قریب1382 ص.(31 با توجه به این عوامل در فضاهاي ورودي شهرها با در نظر گرفتن میزان سرعت و حرکت در مسیر ورودي می بایست لبه هاي تعریف شده با تناسبات موجه، داراي ریتم و هارمونی، به نحوي تنظیم گردد تا براي ناظري که امروزه با سرعت بالاي وسیله ي نقلیه خود آن را رویت می کند معناي بیشتري بر آن تشخیص داده و تصویر ذهنی عمیق تري در وي ایجاد گردد تا هویت فضایی و خاطره انگیزي در نهایت کیفیت محیطی آن بیش از پیش جلوه گر شود مهمترین احساسی که باید در مسافر وارد شده به شهر القا شود حس ورود است، که در وهله ي اول روانی و سپس عینی و فیزیکی می باشد. از آنجا که مشخص کردن ابتدا و انتهاي حوزه ورودي امري غیر ممکن است ( به لحاظ جنبه هاي روانی ادراك آن) و مهمترین بخش تنظیم پیکره و بدنه ي اصلی ورودي، ابتدا و انتهاي آن می باشد که فصل مشترك برداشت هاي متفاوت است.
شکل-4 ورودي هاي شهر نورفولک در ایالت ویرجینیا
همانطور که در تصاویر بالا مشاهده می شود (تصاویر شماره(4، کیفیت بصري بالا در اطراف مسیر ورودي به دلیل حفظ سیماي طبیعی منطقه، موجب هویت بخشی و ایجاد انگیزه ورود در مسافر می گردد. علاوه بر آن نشانه گذاري با عناصر مصنوع شهري (مانند پرچم ها، پلاکاردها، علائم و... ) در طول مسیر ورودي و همچنین حفظ شیب موجود در مسیر باعث هویت بخشی، خوانایی، هدایت و جهت دهی مسافران می گردد
3689
شکل-5 ورودي شهر شارجه، ورودي شهر مونترئات، ورودي شهر موگوك، ورودي شهر ماربلا
دروازه هاي ورودي (شکل شماره (5 به نوعی باعث ایجاد کریدور بصري و ادراکی بین خارج و داخل شهر می گردد که به حس ورود به منزله مهمترین وظیفه یک ورودي شهري اثرگذار است. البته باید توجه داشت که وجود دروازه در شهرهاي بزرگ کنونی بهتنهایینمی تواندبیان کننده پدیده ورود به آن باشد. اما می تواند به عنوان یکی از عناصر کمککننده به این امر با ایجاد کریدور بصري بین داخل و خارج، بر غناي حسی حوزهبیافزاید
شکل -6 ـ ورودي شهرJeannette- pennsylvania شکل -7 ـ ورودي شهر طهلا؟غهلاح
در اینورودي (تصویر شماره(6اگرچه اغتشاشات بصري بسیاري به چشم میخورد اما به دلیل وجود چشم انداز فراگیر از شهر، دریافت سریع در ذهن ناظر از معناي رسیدن به شهر ایجاد شده و ورود به لحاظ معنایی و عینی صورت میگیرد. همانطور که ملاحظه می شود(تصویر شماره (7در این تصویر می توان بسیاري از ویژگیهاي ورودي شهري موفق را مشاهده کرد.دریافت سریع و کلی از شهر صورت گرفته و در ذهن ناظر تصویر و معنایی مطلوب از ورود به شهر تشکیل میگردد دروازه ورودي شهر نقش کریدور بصري بین داخل و خارج شهر بوده و به دلیل فرم خاص خود دعوت کننده و جهت دهنده به حرکت مسافران میباشد همچنین کیفیت بصري بالاو سیماي طبیعی مطلوب مسیر ورودي باعث افزایشکیفیت سکانس ها وهویت بخشی که در نهایت باعث ایجاد حس مکان و تعلق خاطر ناظر به اینفضا خواهد گشت.
5 ـ حرکت، سرعت و زمان در فضاي ورودي شهر
فضاي ورودي شهرها شامل یک مسیر حرکت است که جریان ورود به شهر را با توجه به سرعت حرکت و زمان حرکت تسهیل می بخشد. حرکت نسبی است و تنها وقتی قابل درك است که سرعت و زمان لازم براي این حرکت در طی مسیر مشخص، متناسب و هماهنگ باشد. حرکت نسبی است و لازم وجود حرکت فضاست. اسامی مختلفی که براي فضاهاي مخصوص
حرکت وجود دارد، نشانگر این است که براي انسان انواع مختلف حرکت وجود دارد. کریدور، راه، خیابان، کوچه، اتوبان از آن
جمله اند. حرکت همیشه سرعت را در دل خود دارد. زمانهاي متمادي سرعت حرکت انسان ها محدود بود. اختراع اتومبیل
در این زمینه تغییر اساسی به وجود آورد. سرعت بالاي اتومیل سبب میشود که قسمت قابل کنترل در زاویه دید ها محدود تر شده و زاویه دید بسته تر شود، پس جهت یابی ذهنی بیشتري را طلب میکند. هرچه سرعت بیشتر شود جزئیات کمتري
3690
براي درك باقی می ماند . به این ترتیب ادراك محیط براي ما از داخل یک اتومبیل درحال حرکت با ادراك ما از همان محیط در حال پیاده روي اختلاف زیادي دارد. (گروتر، 1375 ص .(405 در این جا منظور از زمان حرکت مدت زمانی است که ناظر در حال حرکت براي ادراك کامل فضا نیاز دارد. بنابراین زمان حرکت رابطه ي معکوس با سرعت حرکت دارد و هرچه سرعت حرکت بالاتر باشد زمان حرکت کمتر شده و ناظر زمان کمتري براي درك محیط دارد. در فضاهاي ورودي شهري سرعت و در نتیجه زمان حرکت یکی از مولفه هاي مؤثر در ادراك فضاهاي مجزا و در نهایت تشخیص یک سلسله مراتبفضایی و عملکردي به هم پیوسته می باشد. البته تمامی این مباحث در مورد ورودي شهر هاي امروزي و طی مسیر با وسیله نقلیه با سرعت حرکت بالا صادق است. چه بسا ناظر پیاده با سرعت حرکتی پایین تر و زمان حرکتی بالاتر با فضاهاي پراکنده و نامربوط به هم مواجه شده و کلیت فضاي ورودي شهر را به عنوان فضاي واحد ادراك نمیکند. براي اینکه بتوان سلسله فضا را بصورت فضاهاي متوالی ادراك نمود، باید فرد با عبور از داخل سلسله مراتب فضاها، فضاهاي مجزا و قابل تمیز را تشخیص داده و آن ها را مرتبط به هم ادراك نماید. کیفیت فضاهاي متوالی بستگی دارد به: محصوریت، یک مرتبگی، تنگ و گشاد شدن فضا، سرپوشیده و مسقف بودن، ایجاد سایه روشن، تاکید کالبدي، موانع بصري، عوامل وحدت. (غفاري 1378 ص.(8
6 ـ حوزه هاي فضاي ورودي شهر
همانگونه که گفته شد فضاي ورودي شهرها یک مسیر حرکتی است که جریان ورود به شهر را میسر می سازد. این مسیر حرکتی قابل تفکیک به سه حوزه با ویژگی هاي خاص خود می باشد. در این جریان با عبور از داخل فضایی با خصوصیت مستقل، سلسله مراتب فضاهاي مجزا قابل تشخیص و ادراك است و در مجموع کل به هم پیوسته اي را تشکیل می دهند حوزه میانی را میتوان به عنوان حوزه حد واسط که هویت کاملا مستقل دارد در نظر گرفت. این حوزه در واقع به عنوان بزرگترین و موثر ترین حوزه در تبدیل سکانسها به یکدیگر نقش مهمی را در فضاي ورودي شهر ایفا می کند. این حوزه با استقرار بر روي مرز بیرون و درون شهر و دادن فرصت کافی براي تبدیل بیرون و درون به یکدیگر، به تفسیر رفتار در دو طرف ورودي کمک می کند. این فضا به عنوان یک مفصل با تغییر در ریتم کالبدي و با کاستن از یکمرتبگی در مواجهه با هر یک از دو عرصه، تبدیل ملایم دو عرصه به یکدیگر را میسر می سازد. حوزه هاي کناري به عنوان حوزه هاي نیمه مستقل در مجموع فضاهاي ورودي عمل می کنند.
شکل -8 قسیم بندي فضاي ورودي شهر
3691
حوزه ي اول یا حوزه خارجی با ویژگیهاي طبیعی بیشتر ناظر را آماده ورود به حوزه ي حد واسط می کند. این آمادگی براي ورود، با ملاحظه ي تغییراتی که دربافت حاشیه ( رویت کارخانجات و (… و یا تغییر آهنگ حرکت و سایط نقلیه صورت می گیرد. در واقع این حوزه نقش ارتباط اولیه بیرون و طبیعت را به حوزه میانی و در نهایت با پدیده شهر فراهم میکند. پس از حوزه دوم یعنی حوزه میانی، حوزه نیم مستقل دیگري به نام حوزه داخلی ناظر را آماده ورود به شهر می کند. این حوزه با ویژگی هاي مصنوعی بیشتر ارتباط حوزه حد واسط را با عناصر مصنوعی شهر میسر می سازد و در واقع تداوم حس نزدیک شدن به شهر که در حوزه حد واسط وجود دارد به حس حضور در شهر در این حوزه تبدیل می شود.
شکل 9 ـ روند ورود به شهر
7 ـ فرم، عملکرد و معنی در فضاهاي شهري
فضاهاي شهري مانند هر پدیده اي در جهان داراي فرم و محتوا می باشد البته تجزیه یک پدیده به فرم محتوا فقط به صورت انتزاعی امکان پذیراست هیچ فرمی را بدون محتوا نمی توان تصور کرد و نه محتوایی را می توان بدون فرم تحلیل کرد محتوا، موضوع،معنی و مفهومی است که در یک پدیده نهفته است محتوا داراي خصلتی دوگانه است عینی و ذهنی محتواي یک پدیده یا فرآیند در داخل اثر نهفته است جنبه هاي ذهنی و عینی محتواي یک پدیده در کنار یکدیگر زندگی نمی کنند بلکه در هم عجین هستند عنصر زیبایی شناختی یک اثر نه فقط در فرم که در محتواي آن نیز وجود دارد عملکرد به طور معمول فایده یک پدیده براي انسان است ولی معنا، ارزش، مفهوم و پیام چه عقلی و چه احساسی و
حححضیک پدیده می باشد ( پاکزاد 1385ص.(96 همانطور که گفته شده مولفه هاي کیفی هر پدیده از جمله فضاهاي شهري شامل: فرم، عملکرد و معنی است که در اینجا به توضیح و بررسی هر یک می پردازیم:
-1 -7 فرم یا صورت
ظاهر، ساختار، چگونگی و نحوه رشد و محتوا و تجسد و بیان آن است. ( اگان، 1388 ص.(5 فرم یا ظاهر پدیده آن بخشی است که مورد قضاوت قرار می گیرد در واقع فرآیند ادراك آن به صورت زیر است
