بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت روز افزون منابع انرژی در شکلگیری و رشد فرایندهای اقتصادی و نیز ضرورت بهرهبرداری از این منابع بر پایهی ملاحظات زیستمحیطی و توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی، موضوع شناسایی و مطالعهی عوامل تأثیرگذار بر مصرف انرژی را برجسته میکند. گروههای سنی جمعیت نیز از جمله عواملی است که در مباحث مربوط به مصرف انرژی حایز اهمیت میباشد و کمتر به آن پرداخته شده است.
این مطالعه با استفاده از دادههای سالانهی مصرف انرژی، قیمت نفت، گروههای سنی جمعیت و درآمد سرانه طی سالهای 1350 تا 1394 و با استفاده از رهیافت خودرگرسیونی با وقفههای توزیعی - ARDL - به تحلیل مصرف انرژی در اقتصاد ایران با تأکید بر گروههای جمعیتی میپردازد.
نتایج بدست آمده حاکی از آن است که قیمت نفت و درآمد سرانه در کوتاهمدت و بلندمدت اثری مثبت و معنادار بر مصرف انرژی دارد. هدفمندی یارانهها بر مصرف انرژی موثر بوده و منجر به کاهش در سطح آن شده است. گروه جمعیت 0-9 سال و 10-64 سال به ترتیب اثر منفی و مثبت بر مصرف انرژی دارد. این در حالی است که هیچ یک از سه گروه سنی 0-9، 10-64 و 65 سال به بالا در بلندمدت اثر معناداری بر مصرف انرژی ندارد.
-1 مقدمه
امروزه انرژی و کاربردهای آن در زندگی بشر از جایگاه مهم و ارزشمندی برخوردار است. انرژی لازمه و پیشنیاز پیشرفت اجتماعی و توسعه اقتصادی است که در تامین نیازهای اولیه انسان نظیر آب، غذا و سرپناه مورد استفاده قرار میگیرد. انرژی در حیات اقتصاد صنعتی جوامع نقش زیربنایی را ایفا میکند. به این معنا که هرگاه انرژی به مقدار کافی و به موقع در دسترس باشد توسعه اقتصادی میسر میشود. نگاهی به معضلات گذشته نشان میدهد که همواره رقابتهای بزرگی در سطح جهانی بر سر تصاحب انرژی وجود داشته است چرا که امنیت ملی و پایداری نظامهای حکومتی تا حد زیادی در گرو دسترسی به این منابع است.
با توجه به روند روزافزون صنعتیشدن اکثر کشورهای در حال توسعه و افزایش جمعیت در جهان، نیاز به انواع انرژی مخصوصا انرژی الکتریکی روز به روز در حال افزایش است. به این ترتیب توسعهی پایدار مستلزم استفاده درست از منابع انرژی و حفظ آن برای نسلهای آینده است.
طی دو دههی اخیر از انرژی به عنوان یکی از عوامل مهم تولید نام برده میشود، که در کنار سایر عوامل تولید نظیر کار، سرمایه و مواد اولیه نقشی تعیینکننده در اقتصاد کشورها بازی میکند، لذا مطالعات روند تحولات ساختار سیستم انرژی، بررسی نوسانات مصرف و عوامل موثر بر آن، بررسی امکان جایگزینی سوختها با یکدیگر، صرفهجویی در مصرف انرژی و همچنین کاهش شدت انرژی، از جمله مواردی است که از اهمیت خاصی برخوردارند
به استناد گزارش آژانس بینالمللی انرژی1 در سال 2013، به رغم وجود تنوع در منابع انرژی همچنان نفت مهمترین انرژی جهان است. نفت 32,9 درصد از انرژی مصرفی جهان را به خود اختصاص میدهد. آمریکا در سال 2013 میلادی با مصرف روزانه 18,9 میلیون بشکه نفت، بزرگترین مصرفکننده نفت جهان بوده است. پس از آمریکا، به ترتیب چین، ژاپن، هند و روسیه در زمینه مصرف نفت و گاز در رتبههای بعدی قرار گرفتند. در حال حاضر بیشترین سهم مصرف انرژی به بخش خانگی و تجاری تعلق دارد و این در حالی است که در کشورهای توسعهیافته این بخش به مراتب سهم کمتری را نسبت به بخش صنعت به خود اختصاص میدهد.
در شرایط کنونی با توجه به افزایش تعداد مصرفکنندگان، گرایش به شهرنشینی و تغییر سبک زندگی، تمایل به استفاده از کالاهای لوکس و لزوم دسترسی سریع به نیازهای مصرفی به جهت محدودیتهای زمانی، همواره خطر اتلاف انرژی و کاهش منابع و نیروهای تولید انرژی وجود دارد. این مسئله اصلاح الگو و بهینهسازی مصرف جامعه را در پی داشته است.
جمعیت به عنوان یک عامل مهم در میزان مصرف انرژی تأثیرگذار است. با رشد جمعیت، نیاز به انرژی برای مصارف صنعتی، خانگی و غیره، افزایش مییابد. اگرچه با توسعه اقتصادی و پیشرفتهای علمی در بهرهبرداری و استفاده از منابع انرژی، این احتمال وجود دارد که با رشد جمعیت، سرانه مصرف انرژی کاهش یابد. تغییرات جمعیتی منجر به توزیع مجدد مخارج مصرفی بین منابع مختلف انرژی میشود. هر فرد علاوه بر اینکه باعث افزایش مصرف انرژی میشود، در صورتی که از الگوی غیر منطقی مصرف فعلی تبعیت کند بر مصرف غیرمنطقی انرژی خواهد افزود
درک بهتر از عوامل اقتصادی و جمعیتی مصرف انرژی میتواند پیشبینی تقاضای انرژی را بهبود بخشد
در طول 50 سال گذشته، افزایش بیسابقهای را در رشد جمعیت تجربه کرده است. بهطوریکه امروزه تغییرات جمعیتی به عنوان یکی از عوامل کلیدی در فرایند توسعه و البته مصرف انرژی شناخته میشوند. این تغییرات هم از لحاظ تعداد جمعیت روی افزایش مصرف انرژی اثر گذارده است و هم از نظر گروههای جمعیتی و ساختار جمعیت. با توجه به اینکه افراد در سنین متفاوت مصرف متفاوتی از حاملهای انرژی دارند، در این مطالعه سعی شده به این پرسش پاسخ داده شود که آیا گروههای سنی جمعیت بر مصرف انرژی اثر میگذارد؟
با هدف پاسخگویی اصولی و صحیح به این پرسش اساسی، مقاله حاضر در پنج بخش تنظیم شده است. پس از مقدمه، مبانی نظری و ادبیات تحقیق در بخش دوم بیان شده است. پس از آن در بخش سوم الگوی تحقیق معرفی و متغیرهای تحقیق تشریح شده است. در بخش چهارم الگوی تحقیق برآورد شده و نتایج حاصل تفسیر شدهاند. بخش پایانی مقاله نیز به یافتههای تحقیق اختصاص یافته است.
-2 ادبیات موضوع
باتوجه به جمعیت روزافزون جهان و محدودیت امکانات تولید، حتی برای کشورهای پیشرفته صنعتی، استفاده بهینه از امکانات موجود، بهترین و سادهترین راه ممکن به منظور افزایش تولید کالاها و خدمات و در نتیجه افزایش رفاه جامعه بشری تلقی می-گردد. نفت و سوختهای فسیلی بیشترین نقش را در گردش چرخ صنعت و اقتصاد جهانی دارند. بررسیهای جدید نشان داده است که بین سطح توسعه یک کشور و میزان مصرف انرژی آن رابطه مستقیمی وجود دارد. از اینرو حتی در سالهای آینده، صنعت پالایش و پخش فرآوردههای نفتی جایگاه والای خود را حفظ خواهد کرد
روند کنونی افزایش مصرف انرژی در جهان، بشر را با دو بحران بزرگ روبهرو کرده است. نخست، آلودگی محیطزیست در اثر سوزاندن سوختهای فسیلی و دوم، شتاب در جهت به پایان بردن این منابع. روند صعودی مصرف انرژی در جهان، که با وقوع انقلاب صنعتی در اواخر قرن هجدهم میلادی آغاز شد، همچنان ادامه دارد. در مقابل، آلایندههای ناشی از احتراق و افزایش غلظت دیاکسیدکربن در اتمسفر و پیامدهای آن، جهان را با پیامدهای برگشت ناپذیر و تهدیدآمیزی مواجه ساخته است. طی دو دهه گذشته، یافتههای جامعه علمی درباره افزایش انتشار 2 مرتبط با انرژی، آگاهی بینالمللی را افزایش داده است
انرژی مبحثی ضروری در جوامع امروزی است به نحویکه در سالهای اخیر مطالعات متعددی به بررسی جنبههای مختلف این مفهوم اختصاص پیدا کرده است. امروزه انرژی و کاربردهای آن در زندگی بشر از جایگاه مهم و ارزشمندی برخوردار است. انرژی لازمهی پیشرفت اجتماعی و توسعهی اقتصادی بوده و نیازهای اولیه انسان به آب، غذا و سرپناه را تأمین میکند.
همچنین انرژی فراهم کننده ی حرارت، حرکت و قدرت محرکه است که از طریق امکانپذیر کردن اشتغال، آموزش و بهداشت به عنوان شالوده پیشرفت اجتماعی محسوب میشود. از جمله عواملی که در مباحث مربوط به مصرف انرژی حائز اهمیت است گروههای سنی جمعیت میباشد.از سوی دیگر افراد در سنین مختلف، مصرف متفاوتی از حاملهای انرژی دارند؛ لذا میتوان گفت که تغییرات جمعیتی از حیث گروههای سنی میتواند بر مصرف انرژی اثرگذار باشد . از دید سیاستی، آگاهی از جمعیت افراد با توجه به روند فزایندهی مصرف انرژی میتواند برای برنامهریزی و سیاستگذاریهای آتی اثربخش باشد.
-1-2 مبانی نظری
دلایلی وجود دارد که نشان میدهد جمعیتهای دارای افراد سالخورده نسبت به افراد جوان و کمسال، انرژی بیشتری مصرف میکنند. استفاده از پساندازها برای تامین نیازهای مصرفی و بهداشتی، تمایل به داشتن خودرو در این دوره سنی و غیره بیانگر این موضوع هستند. از سوی دیگر تغییرات در نرخهای باروری و الگوهای مهاجرت نیز نهتنها اندازه و رشد جمعیت را تحت تاثیر قرار میدهند، بلکه نسبت گروههای سنی مختلف را نیز متأثر میکنند
